DOI article:
Banach, Jerzy: Nieznany widok Krakowa z roku 1805
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0125
Folia Htstoriae Artium, T. XIII (1977)
JERZY BANACH
NIEZNANY WIDOK KRAKOWA Z ROKU 1805
Niezmienność i przemiany obrazu Krakowa —
utrwalonego w grafice, malarstwie, rysunku —
możemy, poczynając od końca wieków średnich,
śledzić przez cztery następne stulecia; równie od-
ległymi początkami swej weduty nie może się po-
szczycić żadne inne miasto dawnej Rzeczypospo-
litej. Na widokach Krakowa pojawia się również
od pierwszej chwili, nieodstępny potem przez trzy
wieki, nader istotny składnik zabudowy miasta:
miejskie mury obronne.
W najstarszym przedstawieniu dawnej stoli-
cy Polski, półportretowym, półfantastycznym wi-
doku odbitym w r. 1493 w Kronice świata Hart-
manna Schedla fortyfikacje Krakowa i Kazimie-
rza akcentują siłę i obronność grodów, podkreśla-
ją ich kształt urbanistyczny, starannie wyodręb-
niają godne podziwu dzieło człowieka — średnio-
wieczną civitas — z otaczającego je krajobrazu
naturalnego1. Na późniejszych widokach portre-
towych Krakowa miejskie mury obronne wyzna-
czają wyraźną, pokazywaną czasem w sposób
szczególnie czytelny, granicę jego historycznego
obszaru, stanowią jednolity i stosunkowo trwały
czynnik na tle uwarunkowanej zmianą stylów w
architekturze zmienności form monumentalnej
zabudowy miasta: gotyckiej, renesansowej, baro-
kowej; na koniec tworzą bardzo ważny element
artystyczny panoramy, mianowicie statyczną pod-
1 Reprodukcję widoku zob. J. Banach, Widok
Krakowa z r. 1493 i Konrad Celtis (Biuletyn HS, XIX,
1957, nr 4, s. 355 il. 1). — Krotnika Schedla zawiera
również pierwsze portretowe widoki Wrocławia i Ny-
sy.
2 Podajemy tylko publikacje odnoszące się do ca-
łego systemu murów obronnych Krakowa: J. Mucz-
k o w s k i, Dawne warownie krakowskie (Rocz. Krak.,
XIII, 1911, s. 1—48); J. Dobrzycki, Dawne wa-
rownie Krakowa, Kraków 1952; M. Tobiasz, For-
tyfikacje dawnego Krakowa, Kraków (1973). — O naj-
nowszych badaniach nad fortyfikacjami Krakowa
wzniesionymi do początku czasów nowożytnych in-
stawę, z której, a w rzeczywistości spoza której,
pną się ostro ku niebu ruchliwe sylwetki stro-
mych dachów i wież kościołów, rozdrobnione for-
my attyk, wielkie kopuły wieńczące korpusy świą-
tyń — i skromne hełmy sygnaturek. Nic zatem
dziwnego, że zburzenie miejskich murów obron-
nych, a w następstwie ich zniknięcie z obrazu
miasta jest dla dziejów przedstawiania panora-
my Krakowa w sztukach plastycznych jednym
z momentów zwrotnych.
Historia powstania, przemian i zburzenia miej-
skich murów obronnych Krakowa jest w ogól-
nych zarysach znana, chociaż zagadnienie to na-
dal oczekuje gruntownego, opartego na źródłach
opracowania 2. Dla naszych celów wystarczy jed-
nak stwierdzenie, iż po trwającej kilka lat dysku-
sji los murów został ostatecznie przesądzony, za-
pewne z końcem r. 1806; do ich burzenia przystą-
piono w r. 1807 i w tymże roku rozebrano bramy:
Wiślną, Szewską, Sławkowską i Mikołajską 3.
Wiadomo już dzisiaj, iż liczba portretowych
widoków ogólnych Krakowa przedstawiających
miasto w obrębie jego dawnych murów obronnych
jest bardzo niewielka. Trzeba jednak podkreślić,
iż mamy tu na myśli nie wszystkie portretowe
widoki ogólne Krakowa powstałe do r. 1806, lecz
tylko widoki jednorazowe i pierwowzory4; otóż
lista portretowych widoków ogólnych Krakowa
formuje M. Borowiejska-Birkenmajerowa,
Kształt średniowiecznego Krakowa, Kraków 1975, zwła-
szcza s. 238—245.
3D. Rederowa, Studia nad wewnętrznymi dzie-
jami Krakowa porozbiorowego (1796—1809), cz. I: Zagad-
nienia urbanistyczne (Rocz. Krak., XXXIV, z. 2, 1958,
s. 169—172). — Kraków, jego dzieje i sztuka, praca zbio-
rowa pod red. J. Dąbrowskiego, Warszawa 1965,
s. 402.
4 Ogół portretowych widoków Krakowa tworzą wszy
stkie widoki jednorazowe, pierwowzory i kopie, tym
ostatnim jednak nie przypisujemy wartości poznawczej
dla badań nad dziejami zabudowy Krakowa. Stosowane
117
JERZY BANACH
NIEZNANY WIDOK KRAKOWA Z ROKU 1805
Niezmienność i przemiany obrazu Krakowa —
utrwalonego w grafice, malarstwie, rysunku —
możemy, poczynając od końca wieków średnich,
śledzić przez cztery następne stulecia; równie od-
ległymi początkami swej weduty nie może się po-
szczycić żadne inne miasto dawnej Rzeczypospo-
litej. Na widokach Krakowa pojawia się również
od pierwszej chwili, nieodstępny potem przez trzy
wieki, nader istotny składnik zabudowy miasta:
miejskie mury obronne.
W najstarszym przedstawieniu dawnej stoli-
cy Polski, półportretowym, półfantastycznym wi-
doku odbitym w r. 1493 w Kronice świata Hart-
manna Schedla fortyfikacje Krakowa i Kazimie-
rza akcentują siłę i obronność grodów, podkreśla-
ją ich kształt urbanistyczny, starannie wyodręb-
niają godne podziwu dzieło człowieka — średnio-
wieczną civitas — z otaczającego je krajobrazu
naturalnego1. Na późniejszych widokach portre-
towych Krakowa miejskie mury obronne wyzna-
czają wyraźną, pokazywaną czasem w sposób
szczególnie czytelny, granicę jego historycznego
obszaru, stanowią jednolity i stosunkowo trwały
czynnik na tle uwarunkowanej zmianą stylów w
architekturze zmienności form monumentalnej
zabudowy miasta: gotyckiej, renesansowej, baro-
kowej; na koniec tworzą bardzo ważny element
artystyczny panoramy, mianowicie statyczną pod-
1 Reprodukcję widoku zob. J. Banach, Widok
Krakowa z r. 1493 i Konrad Celtis (Biuletyn HS, XIX,
1957, nr 4, s. 355 il. 1). — Krotnika Schedla zawiera
również pierwsze portretowe widoki Wrocławia i Ny-
sy.
2 Podajemy tylko publikacje odnoszące się do ca-
łego systemu murów obronnych Krakowa: J. Mucz-
k o w s k i, Dawne warownie krakowskie (Rocz. Krak.,
XIII, 1911, s. 1—48); J. Dobrzycki, Dawne wa-
rownie Krakowa, Kraków 1952; M. Tobiasz, For-
tyfikacje dawnego Krakowa, Kraków (1973). — O naj-
nowszych badaniach nad fortyfikacjami Krakowa
wzniesionymi do początku czasów nowożytnych in-
stawę, z której, a w rzeczywistości spoza której,
pną się ostro ku niebu ruchliwe sylwetki stro-
mych dachów i wież kościołów, rozdrobnione for-
my attyk, wielkie kopuły wieńczące korpusy świą-
tyń — i skromne hełmy sygnaturek. Nic zatem
dziwnego, że zburzenie miejskich murów obron-
nych, a w następstwie ich zniknięcie z obrazu
miasta jest dla dziejów przedstawiania panora-
my Krakowa w sztukach plastycznych jednym
z momentów zwrotnych.
Historia powstania, przemian i zburzenia miej-
skich murów obronnych Krakowa jest w ogól-
nych zarysach znana, chociaż zagadnienie to na-
dal oczekuje gruntownego, opartego na źródłach
opracowania 2. Dla naszych celów wystarczy jed-
nak stwierdzenie, iż po trwającej kilka lat dysku-
sji los murów został ostatecznie przesądzony, za-
pewne z końcem r. 1806; do ich burzenia przystą-
piono w r. 1807 i w tymże roku rozebrano bramy:
Wiślną, Szewską, Sławkowską i Mikołajską 3.
Wiadomo już dzisiaj, iż liczba portretowych
widoków ogólnych Krakowa przedstawiających
miasto w obrębie jego dawnych murów obronnych
jest bardzo niewielka. Trzeba jednak podkreślić,
iż mamy tu na myśli nie wszystkie portretowe
widoki ogólne Krakowa powstałe do r. 1806, lecz
tylko widoki jednorazowe i pierwowzory4; otóż
lista portretowych widoków ogólnych Krakowa
formuje M. Borowiejska-Birkenmajerowa,
Kształt średniowiecznego Krakowa, Kraków 1975, zwła-
szcza s. 238—245.
3D. Rederowa, Studia nad wewnętrznymi dzie-
jami Krakowa porozbiorowego (1796—1809), cz. I: Zagad-
nienia urbanistyczne (Rocz. Krak., XXXIV, z. 2, 1958,
s. 169—172). — Kraków, jego dzieje i sztuka, praca zbio-
rowa pod red. J. Dąbrowskiego, Warszawa 1965,
s. 402.
4 Ogół portretowych widoków Krakowa tworzą wszy
stkie widoki jednorazowe, pierwowzory i kopie, tym
ostatnim jednak nie przypisujemy wartości poznawczej
dla badań nad dziejami zabudowy Krakowa. Stosowane
117