Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (13.1977)

Folia Historiae Artium, T. XIII (1977)

JAN SAMEK

ZNANE I NIEZNANE DZIEŁA ZŁOTNIKA JANA SZILASSYEGO Z LEWOCZY W POLSCE

W r. 1967 zorganizowana została przez Vycho-
doslovenske Muzeum w Koszycach retrospektyw-
na wystawa obrazująca twórczość Jana Szilassye-
go (1707—1782), wybitnego złotnika-emaliera osia-
dłego w Lewoczy. Zgromadzono na niej bogaty,
obejmujący 44 dzieła dorobek mistrza, zaś wyda-
ny z okazji wystawy katalog wymienia 106 prac
z terenu Słowacji. Są to kielichy, monstrancje,
puszki na komunikanty i pacyfikały, w większoś-
ci zdobione charakterystycznymi dla tego artysty
plakietkami ze scenami wyobrażonymi w emalii
malarskiej 1. Wśród tak bogatego oeuvre złotnika
nie został wymieniony ani jeden zabytek z obsza-
ru Polski. Czyżby miało to oznaczać, iż prace
mistrza Jana, które tak szeroko rozchodziły się,
do Polski nie dotarły? Odpowiedź na to pytanie
będzie celem niniejszej rozprawy.

I. DZIEŁA

Jedynym znanym dotychczas dziełem Jana

Szilassyego w Polsce była monstrancja w kościele

parafialnym w Nowej Białej, w powiecie nowo-

tarskim (ryc. 1). Ponieważ ostensorium w Nowej

Białej poświęcono dotąd tylko krótki opis w in-

wentarzu i wzmiankę w Katalogu Zabytków, opa-

trzone niewielkimi fotografiami2 * * * * * * * * *, warto bliżej

zaznajomić się z tym odbiegającym od przecię-

tności dziełem złotnictwa. Srebrna, w całości

pozłocona monstrancja posiada rozmiary: 640 mm

* Rozprawa niniejsza stanowi kontynuację rozważań
podjętych w pracy Kielich fundacji Jana Rybkowicza
w skarbcu św. Anny w Krakowie (Ze związków polsko-
-węgierskich w dziedzinie złotnictwa), obie prace refero-
wane były w dniu 10 lutego 1975 na posiedzeniu Ko-
misji Teorii i Historii Sztuki Krakowskiego Oddziału
Polskiej Akademii Nauk.

’L. Hromadoya a V. Cselenyi, Dielo lewo-

(wysokość) X 280 mm (największa szerokość glo-
rii); wymiary podstawy wynoszą 197 X 139 mm.
Ostensorium wykonane zostało przy pomocy na-
stępujących technik: odlewania, trybowania, wy-
cinania w blasze oraz zastosowanej na dużą skalę
emalii malarskiej. Szeroka, dosyć płaska stopa
monstrancji nawiązuje w rzucie do czworoliścia
ukształtowanego z czterech dłuższych, wypukłych
części na osiach i również z czterech krótszych
i wklęsłych na przekątnych; całość da się wpi-
sać w elipsę. Dekoracja podstawy skupia się wo-
kół umocowanych na osiach czterech owalnych
plakietek emaliowanych, tworząc rodzaj kartu-
szy utworzonych z przestylizowanych motywów
muszli oraz elementów roślinnych. Pomiędzy kar-
tuszami, rozdzielając je, występują dość szerokie,
wgłębione i prawie neutralne, faliście wygięte pa-
sy. Wyrastający z podstawy niski trzon monstran-
cji nie stanowi odrębnego członu, otacza go bo-
wiem dekoracja plastyczna. Na tle pociętej w
wąskie płatki blachy umieszczono tu ślimacznice
wzbogacone motywem kogucich grzebieni, prze-
chodzące ku dołowi w bardzo ozdobne, wygięte
pióra. Nodus tworzy plastyczna, światłocieniowo
potraktowana i silnie skręcona ślimacznica, wzbo-
gacona motywem kogucich grzebieni i liści.
Najsilniej jednak uwydatnił się kunszt złotnika
w opracowaniu glorii. Górna część ostensorium
jest znacznie szersza i prawie dwukrotnie wyż-
sza od podstawy. W sylwecie bliska jest ona
mandorli, jeśli zaś idzie o przestrzenne potrakto-
wanie dzieła, utworzono ją z kilku warstw. Pierw-

cskeho zlanika Jana Szilassyho (Katalog wystawy), Ko-
śice 1967.

2T. Szydłowski, Powiat nowotarski (Zabytki
sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, III, Woj. kra-
kowskie, 1, z. 1, Warszawa 1938, s. 126—127, fig. 156). —
J. Szabłowski, Powiat nowotarski (Katalog Zabyt-
ków Sztuki w Polsce, I, Woj. krakowskie, z. 11, Warsza-
wa 1951, s. 20; wyd. zbiorowe, Warszawa 1953, s. 366).

7 — Folia Historiae...

97