DOI Artikel:
Różycka-Bryzek, Anna: Wyobrażenia aniołow w bizantyńsko-ruskich malowidłach kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie (1418)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0039
żeniu do zjednoczenia z Bogiem. Zgodnie z Eze-
chielem płomiennej natury, w traktacie Dioni-
zego zyskały jeszcze przynależne aniołom wszyst-
kich klas skrzydła uosabiające wzniosły pęd do
Boga i wyzwolenie z więzi materialnych 33.
Podobny proces jak w formowaniu się doktryny
zachodził w ikonografii tronów. W mozaice z oko-
ło r. 300 w Grotach Watykańskich widać Chry-
stusa w typie Sol Invictus unoszącego się do
nieba na rydwanie z kołami34. W miarę zatraca-
nia współczynnika realizmu rydwan zanikł, a po-
zostały z niego koła, które jeszcze umieszczeniem
tuż pod mandorlą, na jej osi pionowej, przypo-
minają o pierwotnej funkcji podtrzymywania
i unoszenia do góry pojazdu Chwały bożej. Z cza-
sem jednak oderwały się od mandorli i przesu-
pęły na boki — co daje się prześledzić na przy-
kładach koptyjskich, armeńskich i gruzińskich —
ustawiane obok serafinów i cherubinów na rów-
nych z nimi prawach w kompozycji, być może
już w związku z rozumieniem ich jako jednego
z porządków hierarchii anielskiej 35; często przy
tym trzymały się blisko cherubinów dosłownie
według Ezechiela (10, 2 i 9), stanowiąc nieraz
wręcz podporę ich stóp (por. ryc. 6)36. Wyobra-
żane w postaci kół (ze szprychami lub bez nich)
pokrytych oczami, w późniejszym okresie przy-
bierały kształt uskrzydlonych dysków lub obręczy
w przypominających ogień odcieniach czerwieni
i brązu. W Lublinie mają wygląd obręczy z jedną
parą oczu i skrzydeł, opatrzone napisem chm
33Pseudo-Dionizy o tronach mówi w rozdzia-
le VII poświęconym pierwszej triadzie oraz XV dotyczą-
cym form i atrybutów materialnych aniołów, i w tym
wypadku odnosząc się bez wątpienia do tronów w sen-
sie odrębnych bytów duchowych (o. c., s. 142 i 173—174).—
Por. także Roąues i Gandillac, o. c., s. LII i 189—
190. Inne nieco znaczenie przyjęły trony w średniowiecz-
nej doktrynie zachodniej: św. Tomasz z Akwinu, nie
przyznając im pozycji równej serafinom i cherubinom,
widzi w nich symbol sędziowskiej mocy Boga, jego „sto-
licę sądową”, tron nadziemski (por. A. Nojszewski,
Liturgia rzymska, Warszawa 1914, s. 170. — Gandil-
lac, o. c., s. 119).
34 Zob. H. P. LOrange i P. J. Nordhagen,
Mosaics, jrom Antiąuity to the Early Middle Ages, Lon-
don 1966, il. 39.
35 H. P. L’0 rangę, Studies on the Iconography oj
Cosmic Kingship in Ancient World, Oslo 1953, s. 124—
—133. — Pallas, o. c., szp. 90—91.
35 Pallas, o. c., szp. 75, 89 i n. Trony były też czę-
sto przedstawiane antropomorficznie, wcześniej na Za-
chodzie (m. in. w baptysterium florenckim i w Sądzie
Ostatecznym w S. Maria Donna Regina w Neapolu z oko-
ło r. 1320), a od w. XVI—XVII, być może pod wpływem
zachodniej ikonografii, również w sztuce ruskiej (por.
ikona cyt. w przypisie 44).
11. Cherubin i serafin. Katedra w San-
domierzu, malowidło na sklepieniu
wschodniego przęsła prezbiterium (rys.
J. Gadomski)
31
chielem płomiennej natury, w traktacie Dioni-
zego zyskały jeszcze przynależne aniołom wszyst-
kich klas skrzydła uosabiające wzniosły pęd do
Boga i wyzwolenie z więzi materialnych 33.
Podobny proces jak w formowaniu się doktryny
zachodził w ikonografii tronów. W mozaice z oko-
ło r. 300 w Grotach Watykańskich widać Chry-
stusa w typie Sol Invictus unoszącego się do
nieba na rydwanie z kołami34. W miarę zatraca-
nia współczynnika realizmu rydwan zanikł, a po-
zostały z niego koła, które jeszcze umieszczeniem
tuż pod mandorlą, na jej osi pionowej, przypo-
minają o pierwotnej funkcji podtrzymywania
i unoszenia do góry pojazdu Chwały bożej. Z cza-
sem jednak oderwały się od mandorli i przesu-
pęły na boki — co daje się prześledzić na przy-
kładach koptyjskich, armeńskich i gruzińskich —
ustawiane obok serafinów i cherubinów na rów-
nych z nimi prawach w kompozycji, być może
już w związku z rozumieniem ich jako jednego
z porządków hierarchii anielskiej 35; często przy
tym trzymały się blisko cherubinów dosłownie
według Ezechiela (10, 2 i 9), stanowiąc nieraz
wręcz podporę ich stóp (por. ryc. 6)36. Wyobra-
żane w postaci kół (ze szprychami lub bez nich)
pokrytych oczami, w późniejszym okresie przy-
bierały kształt uskrzydlonych dysków lub obręczy
w przypominających ogień odcieniach czerwieni
i brązu. W Lublinie mają wygląd obręczy z jedną
parą oczu i skrzydeł, opatrzone napisem chm
33Pseudo-Dionizy o tronach mówi w rozdzia-
le VII poświęconym pierwszej triadzie oraz XV dotyczą-
cym form i atrybutów materialnych aniołów, i w tym
wypadku odnosząc się bez wątpienia do tronów w sen-
sie odrębnych bytów duchowych (o. c., s. 142 i 173—174).—
Por. także Roąues i Gandillac, o. c., s. LII i 189—
190. Inne nieco znaczenie przyjęły trony w średniowiecz-
nej doktrynie zachodniej: św. Tomasz z Akwinu, nie
przyznając im pozycji równej serafinom i cherubinom,
widzi w nich symbol sędziowskiej mocy Boga, jego „sto-
licę sądową”, tron nadziemski (por. A. Nojszewski,
Liturgia rzymska, Warszawa 1914, s. 170. — Gandil-
lac, o. c., s. 119).
34 Zob. H. P. LOrange i P. J. Nordhagen,
Mosaics, jrom Antiąuity to the Early Middle Ages, Lon-
don 1966, il. 39.
35 H. P. L’0 rangę, Studies on the Iconography oj
Cosmic Kingship in Ancient World, Oslo 1953, s. 124—
—133. — Pallas, o. c., szp. 90—91.
35 Pallas, o. c., szp. 75, 89 i n. Trony były też czę-
sto przedstawiane antropomorficznie, wcześniej na Za-
chodzie (m. in. w baptysterium florenckim i w Sądzie
Ostatecznym w S. Maria Donna Regina w Neapolu z oko-
ło r. 1320), a od w. XVI—XVII, być może pod wpływem
zachodniej ikonografii, również w sztuce ruskiej (por.
ikona cyt. w przypisie 44).
11. Cherubin i serafin. Katedra w San-
domierzu, malowidło na sklepieniu
wschodniego przęsła prezbiterium (rys.
J. Gadomski)
31