DOI article:
Franckowiak, Franciszek: Krakowski ołtarz Dominikanów, jego treści i wygląd
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0065
4. Matka Boska, fragment obrazu z ryc. 3 (fot. J. Rubiś)
wego, jest widoczna w tle naszego obrazu ko-
lumna 7 8 9. Jako taka zajmuje ona w kompozycji
obrazu miejsce naczelne. Obecności symbolicznej
Chrystusa towarzyszą określenia jego natury: od
tej chwili natury boskiej i ludzkiej. „Kolumna-
-Chrystus” umieszczona w środku okna dwu-
dzielnego ilustruje tę dwoistość. Na kapitelu ko-
lumny wspierają się luki okna, co znaczy, że
obie natury Jezusa są ze sobą od chwili poczęcia
zjednoczone.
Symbolika dwóch natur w jednej osobie Chry-
stusa została tu zwielokrotniona, zyskując dodat-
kową wymowę. Łuki romańskiego okna powta-
rzają się w większych lukach arkad widocznych
w ścianach bocznych. Ich funkcję symboliczną
przejmują dalej dwie kolumny na pierwszym pla-
nie, zakończone gotyckim maswerkiem ukształto-
7E. Panofsky, The Friedsam Annunciation and
the Problem of the Ghent Altarpiece (The Art Bulletin,
XVII, 1935, s. 449).
8 Np. w Zwiastowaniu Johanna Koerbecke. Zob.
A. S t a n g e, Deutsche Malerei der Gotik, VI, Miinchen-
-Berlin 1954, ryc. 28; D. M. R o b b, The Iconography of
the Annunciation in the Fourteenth and Fifteenth Cen-
turies (The Art Bulletin, XVIII, 1936, s. 480 i n.).
wanyrn także na zasadzie dwoistości syme-
trycznej.
Zwiastowanie dostarcza też przykładu wielo-
warstwowości symboliki średniowiecznej w ma-
larstwie sakralnym: obok dwudziałów znajduje
się bowiem w nim także trójpodział, który two-
rzą trzy plany łuków oraz trzy kolumny ukła-
dające się w drugi poziom symboliczny. Ich funk-
cją jest sugerowanie przynależności Chrystusa do
Trójcy Sw. W scenie Zwiastowania Syn Boży opu-
szcza łono Trójcy Sw., jednakże schodząc do łona
ziemskiej Matki pozostaje w trojakiej jedni: Bo-
ga Ojca, Syna Bożego i Ducha Sw.
Spostrzeżenia powyższe wykazały, że twórca
tego obrazu znał zapewne problemy teologiczno-
-filozoficzne swojej epoki, przy czym za pomocą
swojego dzieła malarskiego zajął wobec nich okre-
ślone stanowisko. Stwierdzi się to również w in-
nych obrazach ołtarza. Powtórzyć jednak trzeba,
że mógł też nawiązywać do ustalonych już wzo-
rów.
Boże Narodzenie
W scenie tej Maria reprezentuje typ Madonny
adorującej nowo narodzone Dzieciątko (ryc.3.). Ce-
chą podstawową tego typu jest klęcząca poza
Marii. Jak wiadomo, jest ona wynikiem średnio-
wiecznych sporów teologicznych na temat fizjo-
logicznego przebiegu narodzin Chrystusa. Na
ukształtowanie się schematu ikonograficznego klę-
czącej Marii wpłynęły mianowicie Objawienia
Brygidy Szwedzkiej (po r. 1372), której podobno
ukazała się Matka Boska i szczegółowo odegrała
dokonany w Betlejem przebieg narodzin Jezusa 10.
Według jej relacji Madonna w momencie urodze-
nia Chrystusa klęczała z rękami złożonymi do
modlitwy i w akcie ekstazy religijnej (w jednej
chwili) urodziła syna bez bólów i zmęczenia.
Wedle tychże samych Revelationes św. Brygi-
dy Madonna klęczy nad nagim Dzieciątkiem.
W naszym obrazie Dzieciątko leży na skraju pła-
szcza Marii, która to modyfikacja wzięła swój po-
czątek od niderlandzkich opracowań tego tematu.
Także gest złożonych i opuszczonych w stronę
Dzieciątka rąk Madonny (jak również pochylona
nad nim jej głowa) znajdują uzasadnienie w tekś-
9E. Panofsky, Early Netherlandish Painting, its
Origins and Character, Cambridge (Mass.) 1953, s. 277,
przyp. 3.
10 S. B i r g i 11 a, Reuelationes celestes prelecte spon-
se Christi beate Birgitte vidue: de regno Suecie: octo
libris diuise, Norimbergae 1517 (J. Koberger in offic.
F. Peypus), Lib. VII, cap. VII, XI, XII, XXIII.
57
wego, jest widoczna w tle naszego obrazu ko-
lumna 7 8 9. Jako taka zajmuje ona w kompozycji
obrazu miejsce naczelne. Obecności symbolicznej
Chrystusa towarzyszą określenia jego natury: od
tej chwili natury boskiej i ludzkiej. „Kolumna-
-Chrystus” umieszczona w środku okna dwu-
dzielnego ilustruje tę dwoistość. Na kapitelu ko-
lumny wspierają się luki okna, co znaczy, że
obie natury Jezusa są ze sobą od chwili poczęcia
zjednoczone.
Symbolika dwóch natur w jednej osobie Chry-
stusa została tu zwielokrotniona, zyskując dodat-
kową wymowę. Łuki romańskiego okna powta-
rzają się w większych lukach arkad widocznych
w ścianach bocznych. Ich funkcję symboliczną
przejmują dalej dwie kolumny na pierwszym pla-
nie, zakończone gotyckim maswerkiem ukształto-
7E. Panofsky, The Friedsam Annunciation and
the Problem of the Ghent Altarpiece (The Art Bulletin,
XVII, 1935, s. 449).
8 Np. w Zwiastowaniu Johanna Koerbecke. Zob.
A. S t a n g e, Deutsche Malerei der Gotik, VI, Miinchen-
-Berlin 1954, ryc. 28; D. M. R o b b, The Iconography of
the Annunciation in the Fourteenth and Fifteenth Cen-
turies (The Art Bulletin, XVIII, 1936, s. 480 i n.).
wanyrn także na zasadzie dwoistości syme-
trycznej.
Zwiastowanie dostarcza też przykładu wielo-
warstwowości symboliki średniowiecznej w ma-
larstwie sakralnym: obok dwudziałów znajduje
się bowiem w nim także trójpodział, który two-
rzą trzy plany łuków oraz trzy kolumny ukła-
dające się w drugi poziom symboliczny. Ich funk-
cją jest sugerowanie przynależności Chrystusa do
Trójcy Sw. W scenie Zwiastowania Syn Boży opu-
szcza łono Trójcy Sw., jednakże schodząc do łona
ziemskiej Matki pozostaje w trojakiej jedni: Bo-
ga Ojca, Syna Bożego i Ducha Sw.
Spostrzeżenia powyższe wykazały, że twórca
tego obrazu znał zapewne problemy teologiczno-
-filozoficzne swojej epoki, przy czym za pomocą
swojego dzieła malarskiego zajął wobec nich okre-
ślone stanowisko. Stwierdzi się to również w in-
nych obrazach ołtarza. Powtórzyć jednak trzeba,
że mógł też nawiązywać do ustalonych już wzo-
rów.
Boże Narodzenie
W scenie tej Maria reprezentuje typ Madonny
adorującej nowo narodzone Dzieciątko (ryc.3.). Ce-
chą podstawową tego typu jest klęcząca poza
Marii. Jak wiadomo, jest ona wynikiem średnio-
wiecznych sporów teologicznych na temat fizjo-
logicznego przebiegu narodzin Chrystusa. Na
ukształtowanie się schematu ikonograficznego klę-
czącej Marii wpłynęły mianowicie Objawienia
Brygidy Szwedzkiej (po r. 1372), której podobno
ukazała się Matka Boska i szczegółowo odegrała
dokonany w Betlejem przebieg narodzin Jezusa 10.
Według jej relacji Madonna w momencie urodze-
nia Chrystusa klęczała z rękami złożonymi do
modlitwy i w akcie ekstazy religijnej (w jednej
chwili) urodziła syna bez bólów i zmęczenia.
Wedle tychże samych Revelationes św. Brygi-
dy Madonna klęczy nad nagim Dzieciątkiem.
W naszym obrazie Dzieciątko leży na skraju pła-
szcza Marii, która to modyfikacja wzięła swój po-
czątek od niderlandzkich opracowań tego tematu.
Także gest złożonych i opuszczonych w stronę
Dzieciątka rąk Madonny (jak również pochylona
nad nim jej głowa) znajdują uzasadnienie w tekś-
9E. Panofsky, Early Netherlandish Painting, its
Origins and Character, Cambridge (Mass.) 1953, s. 277,
przyp. 3.
10 S. B i r g i 11 a, Reuelationes celestes prelecte spon-
se Christi beate Birgitte vidue: de regno Suecie: octo
libris diuise, Norimbergae 1517 (J. Koberger in offic.
F. Peypus), Lib. VII, cap. VII, XI, XII, XXIII.
57