DOI article:
Franckowiak, Franciszek: Krakowski ołtarz Dominikanów, jego treści i wygląd
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0080
20. Apostołowie, fragment obrazu z ryc. 19 (fot. Z. Ma-
linowski)
i kobiety jerozolimskie. Jezus odwraca głowę w
kierunku Marii i stojących za nią kobiet, do któ-
rych zwrócił się z ostatnim przemówieniem: „Cór-
ki jerozolimskie, nie płaczcie nade mną, płaczcie
raczej nad sobą i nad swymi dziećmi! Bo oto nad-
chodzą dni, w których mówić będą: Szczęśliwe
niewiasty niepłodne i te, które nie rodziły i nie
karmiły” 51.
W przedstawieniu tym po raz drugi pojawia
51 Łk. 23, 28—29.
52 Były też i inne krzyże. Belka mogła przecinać pal
pionowy w pewnej odległości od wierzchołka — był to
crux capitata albo crux immissa (spotykany najczęściej).
się krzyż. Widzieliśmy go już w rękach anioła
w obrazie pokazującym Chrystusa w Ogrójcu,
gdzie krzyż ten był symbolem męki i zapowie-
dzią Ukrzyżowania Chrystusa. Tutaj stał się na-
rzędziem kaźni.
Ukrzyżowanie, ku któremu podąża procesja,
nie było karą żydowską, lecz rzymską, z której
gorliwie skorzystali prześladowcy Chrystusa. Ła-
cińskie słowo crux oznaczało rodzaj szubienicy,
pojętej szerzej niż dzisiaj. Mógł to być prosty pal
(słowo crux oznaczało także dyszel), do którego
przytwierdzano ofiarę, przywiązując jej ręce z ty-
łu belki — nazywano go wtedy crux simplex.
Częściej jednakże miał on jeszcze jedną belkę
umieszczoną albo na wierzchołku pala pionowego
i wtedy nazywał się crux summissa lub crux com-
missa. Dwie belki tworzyły wtedy literę T. Taki
właśnie krzyż przedstawił malarz w obrazach kra-
kowskiego ołtarza (ryc. 33) 52.
Intryguje symbolika powtarzających się w tym
obrazie figurek: postaci rycerza wskazującego
palcem Chrystusa (ryc. 31) oraz zakwefionej ko-
biety. Nie są one jedynie elementami dekoracyj-
nymi przedstawionej budowli, zapewne bramy je-
rozolimskiej, lecz, jak się wydaje, tłumaczą się
treścią sceny. W Modlitwie na Górze Oliwnej
zauważono na przykład, że twórca ołtarza wypo-
sażył kompozycję niektórych scen w elementy
zapowiadające następne zdarzenia pasyjne. Można
więc zaryzykować interpretację, że figurka ryce-
rza pełni podobną funkcję treściową. Spoglądają-
cy na Chrystusa żołnierz wskazuje na niego pal-
cem, lewą zaś ręką trzyma rękojeść miecza. Wy-
daje się, że może to być Longinus, który przebije
bok Chrystusa wiszącego na krzyżu. W opowieści
tej nie mogło bowiem zabraknąć Ukrzyżowania
jako zapewne centralnej sceny otwartego ołtarza.
Figurka zakwefionej kobiety symbolizować może
obojętność kultu mahometańskiego (wyznawane-
go także w Jerozolimie) wobec męki Chrystusa.
Do twórcy ołtarza, orientującego się w Ewange-
liach i w symbolice swoich czasów, mogła do-
trzeć wiedza o tym, że Jerozolima jest miastem,
w którym, do dzisiaj zresztą, mieszają się ze sobą
kulty i obyczaje, mody, stroje i narzecza.
Opłakiwanie
Kolejny obraz Pasji unaocznia moment, w któ-
rym zdjęte z krzyża ciało Jezusa poddawane jest
przygotowaniom przedpogrzebowym. Ciało Chry-
Ramiona krzyża mogły też być złączone w kształcie li-
tery X (crux decussata). Był to krzyż św. An-
drzeja, bo na takim właśnie krzyżu miał zginąć brat
św. Piotra.
72
linowski)
i kobiety jerozolimskie. Jezus odwraca głowę w
kierunku Marii i stojących za nią kobiet, do któ-
rych zwrócił się z ostatnim przemówieniem: „Cór-
ki jerozolimskie, nie płaczcie nade mną, płaczcie
raczej nad sobą i nad swymi dziećmi! Bo oto nad-
chodzą dni, w których mówić będą: Szczęśliwe
niewiasty niepłodne i te, które nie rodziły i nie
karmiły” 51.
W przedstawieniu tym po raz drugi pojawia
51 Łk. 23, 28—29.
52 Były też i inne krzyże. Belka mogła przecinać pal
pionowy w pewnej odległości od wierzchołka — był to
crux capitata albo crux immissa (spotykany najczęściej).
się krzyż. Widzieliśmy go już w rękach anioła
w obrazie pokazującym Chrystusa w Ogrójcu,
gdzie krzyż ten był symbolem męki i zapowie-
dzią Ukrzyżowania Chrystusa. Tutaj stał się na-
rzędziem kaźni.
Ukrzyżowanie, ku któremu podąża procesja,
nie było karą żydowską, lecz rzymską, z której
gorliwie skorzystali prześladowcy Chrystusa. Ła-
cińskie słowo crux oznaczało rodzaj szubienicy,
pojętej szerzej niż dzisiaj. Mógł to być prosty pal
(słowo crux oznaczało także dyszel), do którego
przytwierdzano ofiarę, przywiązując jej ręce z ty-
łu belki — nazywano go wtedy crux simplex.
Częściej jednakże miał on jeszcze jedną belkę
umieszczoną albo na wierzchołku pala pionowego
i wtedy nazywał się crux summissa lub crux com-
missa. Dwie belki tworzyły wtedy literę T. Taki
właśnie krzyż przedstawił malarz w obrazach kra-
kowskiego ołtarza (ryc. 33) 52.
Intryguje symbolika powtarzających się w tym
obrazie figurek: postaci rycerza wskazującego
palcem Chrystusa (ryc. 31) oraz zakwefionej ko-
biety. Nie są one jedynie elementami dekoracyj-
nymi przedstawionej budowli, zapewne bramy je-
rozolimskiej, lecz, jak się wydaje, tłumaczą się
treścią sceny. W Modlitwie na Górze Oliwnej
zauważono na przykład, że twórca ołtarza wypo-
sażył kompozycję niektórych scen w elementy
zapowiadające następne zdarzenia pasyjne. Można
więc zaryzykować interpretację, że figurka ryce-
rza pełni podobną funkcję treściową. Spoglądają-
cy na Chrystusa żołnierz wskazuje na niego pal-
cem, lewą zaś ręką trzyma rękojeść miecza. Wy-
daje się, że może to być Longinus, który przebije
bok Chrystusa wiszącego na krzyżu. W opowieści
tej nie mogło bowiem zabraknąć Ukrzyżowania
jako zapewne centralnej sceny otwartego ołtarza.
Figurka zakwefionej kobiety symbolizować może
obojętność kultu mahometańskiego (wyznawane-
go także w Jerozolimie) wobec męki Chrystusa.
Do twórcy ołtarza, orientującego się w Ewange-
liach i w symbolice swoich czasów, mogła do-
trzeć wiedza o tym, że Jerozolima jest miastem,
w którym, do dzisiaj zresztą, mieszają się ze sobą
kulty i obyczaje, mody, stroje i narzecza.
Opłakiwanie
Kolejny obraz Pasji unaocznia moment, w któ-
rym zdjęte z krzyża ciało Jezusa poddawane jest
przygotowaniom przedpogrzebowym. Ciało Chry-
Ramiona krzyża mogły też być złączone w kształcie li-
tery X (crux decussata). Był to krzyż św. An-
drzeja, bo na takim właśnie krzyżu miał zginąć brat
św. Piotra.
72