DOI article:
Samek, Jan: Znane i nieznane dzieła złotnika Jana Szilassyego z Lewoczy w Polske
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0106
1. Monstrancja z r. 1766, kościół parafialny w Nowej Bia-
łej (fot. T. Przypkowski)
sze dwie, decydujące o zarysie tej części mon-
strancji, to płaskie, wycięte z blachy, łączące się
w grupy promienie, potraktowane w miękki, da-
leki od siedemnastowiecznych rozwiązań sposób,
co wydatnie potęguje luministyczne efekty dzie-
ła. Osobną glorię z promieniami otrzymały: przed-
stawienie Ducha Świętego w postaci gołębicy oraz
duży krzyż w zwieńczeniu naczynia (w tym miej-
scu zredukowaną do pęków promieni nie umniej-
szających czytelności znaku). Ostatnia warstwa to
wieniec z emaliowanych liści i kwiatów, który
otacza sercowatego kształtu pole przeznaczone na
hostię. Wieniec ów ujmują z boków, jak w kla-
mry, dwie przechodzące w liście esownice z mo-
tywami klatki. Od zewnątrz dopełniają dekoracji
trzy, pokryte emalią, uskrzydlone główki anioł-
ków oraz postaci klęczących i adorujących hostię
aniołów (u dołu). Do ozdoby krzyża, zamykają-
cego od góry glorię monstrancji, użyto na zakoń-
czeniach ramion wzbogaconych kogucimi grzebie-
niami esownic i muszli; dużą, można by powie-
dzieć, realistycznie potraktowaną muszlę umiesz-
czono też pośrodku krzyża. Pełni ona rolę tła dla
pokrytej emalią postaci Boga Ojca przedstawio-
nego w geście błogosławieństwa. Ramiona krzyża
akcentują trzy — także owalne — plakietki,
mniejsze od zastosowanych wokół miejsca dla
hostii i na stopie naczynia.
Ten, ze względu na bogactwo dekoracji, su-
maryczny opis zabytku uzupełnić wypada drogą
szczegółowego zapoznania się z jego dekoracją
emalierską, głównie z plakietkami. Na stopie wy-
obrażono cztery sceny z życia świętych. Fronto-
wa plakietka prezentuje (niedostatecznie rozwią-
zaną) scenę z dwiema stojącymi postaciami (pra-
wa w gronostajowej pelerynce i birecie, lewa w
brunatnym habicie), interpretowaną jako cud
z hostią3. Na plakietce z prawej (heraldycznie)
dostrzegamy odzianą w niebieską szatę św. Marię
Magdalenę z księgą i czaszką oraz widocznym
w tle kościołem. Po lewej umieszczono postać św.
Jana Chrzciciela w płaszczu zielonym, z baran-
kiem. Tylną plakietkę zajmuje św. Katarzyna
Aleksandryjska, w szatach zielonych i różowych,
z kołem jako atrybutem oraz architekturą w tle.
Wszystkie te osoby przedstawiono w półpostaci.
Emaliowane owalne plakietki wokół pola na ho-
stię wkomponowano w różny sposób: osiowe
umieszczone zostały poziomo, boczne zaś piono-
wo. Zawierają one sceny z życia, głównie zaś
Męki Zbawiciela. Rozpoczyna je Ostatnia Wiecze-
rza (ryc. 27) z apostołami zgromadzonymi przy
okrągłym stole (u góry), kolejna scena to Biczo-
wanie na tle architektury (ryc. 23) (z lewej); Cier-
niem koronowanie, odbywające się jakby na ze-
wnątrz budynku, chociaż zastosowano tutaj mo-
tyw kotary (ryc. 25) (z prawej), oraz Ecce Homo,
z trójpostaciową grupą z Chrystusem na podwyż-
szeniu (ryc. 31) (u dołu). W plakietkach dominu-
ją kolory: różowy, bladoniebieski, fioletowy, bla-
dozielony i bladożółty. Kwiaty wieńca silnie zróż-
nicowano drogą- zastosowania płatków różnych
ilości, kształtów i rozmiarów, w kolorze niebie-
skim o rozmaitych odcieniach, przechodzącym w
biel, białym i fioletowym. Jako ośrodki mają one
98
łej (fot. T. Przypkowski)
sze dwie, decydujące o zarysie tej części mon-
strancji, to płaskie, wycięte z blachy, łączące się
w grupy promienie, potraktowane w miękki, da-
leki od siedemnastowiecznych rozwiązań sposób,
co wydatnie potęguje luministyczne efekty dzie-
ła. Osobną glorię z promieniami otrzymały: przed-
stawienie Ducha Świętego w postaci gołębicy oraz
duży krzyż w zwieńczeniu naczynia (w tym miej-
scu zredukowaną do pęków promieni nie umniej-
szających czytelności znaku). Ostatnia warstwa to
wieniec z emaliowanych liści i kwiatów, który
otacza sercowatego kształtu pole przeznaczone na
hostię. Wieniec ów ujmują z boków, jak w kla-
mry, dwie przechodzące w liście esownice z mo-
tywami klatki. Od zewnątrz dopełniają dekoracji
trzy, pokryte emalią, uskrzydlone główki anioł-
ków oraz postaci klęczących i adorujących hostię
aniołów (u dołu). Do ozdoby krzyża, zamykają-
cego od góry glorię monstrancji, użyto na zakoń-
czeniach ramion wzbogaconych kogucimi grzebie-
niami esownic i muszli; dużą, można by powie-
dzieć, realistycznie potraktowaną muszlę umiesz-
czono też pośrodku krzyża. Pełni ona rolę tła dla
pokrytej emalią postaci Boga Ojca przedstawio-
nego w geście błogosławieństwa. Ramiona krzyża
akcentują trzy — także owalne — plakietki,
mniejsze od zastosowanych wokół miejsca dla
hostii i na stopie naczynia.
Ten, ze względu na bogactwo dekoracji, su-
maryczny opis zabytku uzupełnić wypada drogą
szczegółowego zapoznania się z jego dekoracją
emalierską, głównie z plakietkami. Na stopie wy-
obrażono cztery sceny z życia świętych. Fronto-
wa plakietka prezentuje (niedostatecznie rozwią-
zaną) scenę z dwiema stojącymi postaciami (pra-
wa w gronostajowej pelerynce i birecie, lewa w
brunatnym habicie), interpretowaną jako cud
z hostią3. Na plakietce z prawej (heraldycznie)
dostrzegamy odzianą w niebieską szatę św. Marię
Magdalenę z księgą i czaszką oraz widocznym
w tle kościołem. Po lewej umieszczono postać św.
Jana Chrzciciela w płaszczu zielonym, z baran-
kiem. Tylną plakietkę zajmuje św. Katarzyna
Aleksandryjska, w szatach zielonych i różowych,
z kołem jako atrybutem oraz architekturą w tle.
Wszystkie te osoby przedstawiono w półpostaci.
Emaliowane owalne plakietki wokół pola na ho-
stię wkomponowano w różny sposób: osiowe
umieszczone zostały poziomo, boczne zaś piono-
wo. Zawierają one sceny z życia, głównie zaś
Męki Zbawiciela. Rozpoczyna je Ostatnia Wiecze-
rza (ryc. 27) z apostołami zgromadzonymi przy
okrągłym stole (u góry), kolejna scena to Biczo-
wanie na tle architektury (ryc. 23) (z lewej); Cier-
niem koronowanie, odbywające się jakby na ze-
wnątrz budynku, chociaż zastosowano tutaj mo-
tyw kotary (ryc. 25) (z prawej), oraz Ecce Homo,
z trójpostaciową grupą z Chrystusem na podwyż-
szeniu (ryc. 31) (u dołu). W plakietkach dominu-
ją kolory: różowy, bladoniebieski, fioletowy, bla-
dozielony i bladożółty. Kwiaty wieńca silnie zróż-
nicowano drogą- zastosowania płatków różnych
ilości, kształtów i rozmiarów, w kolorze niebie-
skim o rozmaitych odcieniach, przechodzącym w
biel, białym i fioletowym. Jako ośrodki mają one
98