DOI Artikel:
Samek, Jan: Znane i nieznane dzieła złotnika Jana Szilassyego z Lewoczy w Polske
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0119
dawnego drewnianego do miejscowości Chyżne 20.
W tym to czasie lub niewiele później powstał
więc zapewne interesujący nas pacyfikał.
Wartość zabytku, jak zwykle przy dziełach
z warsztatu Szilassyego (bo do takiej atrybucji
upoważnia kompozycja i dekoracja plastyczna),
polega na efektach światłocieniowych i kolory-
stycznych, które nie są tu jednak specjalnie roz-
pracowane.
Na zabytku z Lipnicy Wielkiej zakończyć wy-
pada przegląd nieznanych dzieł, które łączyć moż-
na z warsztatem złotnika Jana Szilassyego z Le-
woczy. Być może w przyszłości wypłyną jeszcze
dalsze prace, na razie zająć się wypada określe-
niem pozycji zidentyfikowanych prac w stosunku
do całego dorobku mistrza.
II. PRACE ZACHOWANE W POLSCE NA TLE
TWÓRCZOŚCI JANA SZILASSYEGO
Siedem zidentyfikowanych na terenie Polski
dzieł Jana Szilassyego to niewielka liczba w sto-
sunku do 106 prac, które wymienia koszycki ka-
talog (zwłaszcza że nie uwzględnia on wszystkich
znanych dzieł mistrza)21. W złotnictwie jednak,
może silniej niż w innych dziedzinach twórczoś-
ci artystycznej — bo jest to sztuka użytkowa —
większą rolę aniżeli ilość odgrywa jakość. Spo-
śród siedmiu zabytków twórczości Szilassyego
tylko trzy zaliczyć można do skromnych, nie wy-
różniających się wartością artystyczną wyrobów.
Dalsze trzy, mianowicie monstrancje z Nowej
Białej i Kobylanki oraz nowosądecka puszka na-
leżą do wybitnych dzieł mistrza; pacyfikał z Lip-
nicy zbliża się raczej do pierwszej z wymienio-
nych grup. Zanim jednak określimy pozycję tych
zabytków w twórczości Szilassyego, warto przy-
pomnieć biografię i charakterystyczne cechy twór-
czości złotnika.
Jan Szilassy urodził się w r. 1707 w Roznavie
jako syn miejscowego stolarza o tym samym
imieniu 22. Rzemiosła nauczył się u swojego star-
szego brata, Jerzego Szilassyego, koszyckiego
złotnika, który przyjął go na ucznia 14 maja
r. 1719. Po zakończeniu nauki i czeladniczej wę-
drówce przybył Jan Szilassy do Lewoczy, gdzie
w r. 1728 ożenił się z córką miejscowego złotnika
20 Tamże, s. 90.
21 Die historischen Denkmdler Ungarns, Budapest
1902—1903, fig. 364 na s. 313.
22 Powyższy, krótki życiorys opracowany został w
oparciu o dane, które podają U. Thieme und F. Be-
cker, Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinstler,
wyd. H. Volmer, XXXII, Leipzig 1938, s. 397 (oprać.
K. Łyka). — K. D i v a 1 d, Iparmiiveszeti emlekek (Sze-
Andrzeja Reuthera. W mieście tym pozostał na
stałe, tutaj już w 1729 r. był członkiem korpo-
racji złotników, zaś w r. 1747 wybrany został star-
szym cechu i po długotrwałej, owocnej działal-
ności, w czasie której zasilał wyrobami złotniczy-
mi bliższe i dalsze kościoły oraz klasztory, zmarł
przeżywszy lat 75 dnia 9 maja 1782.
Twórczość Szilassyego posiada bardzo indywi-
dualny charakter. Z jednej strony jest tradycyj-
na; odnosi się to głównie do ornamentyki, gdzie
motywy w stylu regencji zajmują bodaj więcej
miejsca aniżeli rokokowe grzebienie. Także w
kompozycji asymetryczne rozwiązania stosuje Szi-
lassy tylko w drobnych formach (nodusy). Wyro-
by mistrza Jana są więc późnobarokowe w kom-
pozycji, kontynuują ornamentykę tzw. stylu re-
gencji, można je też określić mianem rokokowych,
zważywszy malowniczość form i — wprawdzie w
ograniczony sposób, ale jednak stosowaną — asy-
metryczną rokokową dekorację. W specyficzny
sposób zabarwiła konglomerat tych elementów
świeżość i bezpośredniość przedstawień na pla-
kietkach, których tematyka ze względu na ogra-
niczoną ilość działających postaci zawsze jasno
się tłumaczy. Jako dalsze cechy tych plakietek
wymienić można lapidarność narracji, dobre za-
obserwowanie gestów i wstrzemięźliwość stoso-
wanej kolorystyki. Do tych elementów dodać jesz-
cze należy pełne uroku, prawie zawsze pojawia-
jące się barwne motywy kwiatowe. Występuje
u mistrza Jana pewna naiwność, którą próbowa-
no określić jako przejaw ludowości w jego sztuce.
Wydaje się jednak, iż wynika ona z funkcjono-
wania warsztatu w ośrodku niewielkim, daleko od
głównych centrów artystycznych Europy, pewnej
prowincjonalności, bez negatywnego znaczenia
tego słowa. Wydaje się paradoksem, że Szilassy,
stosując ograniczoną ilość kompozycji i prawie
zawsze ten sam zespół motywów ornamentalnych
oraz plakietki o powtarzających się tematach,
nigdy nie nuży, jest zawsze świeży i interesują-
cy — jednym słowem stanowi zaskakujący ewe-
nement w złotnictwie 2 połowy w. XVII w środ-
kowozachodniej Europie.
Pora jednak odpowiedzieć na postawione py-
tanie, jak przedstawiają się zidentyfikowane dzie-
ła w stosunku do całego oeuvre artysty.
pesvdrmegye Miiveszeti Emlekei III resz., Budapest 1907,
s. 81—88). — V. Wagner, Dejiny vytvarneho umenia
na Slovensku, 1930. — M i h a 1 i k, o. c. — E. Torano-
v a, Z dejin a technologie zlatnictna na Slonensku (Vla-
stivedny ćasopis, XIV, Bratislava 1965, s. 162—163). —
Hromadova a Cselenyi, o. c. — E. T o r a n o v a,
Zlatnictwo na Slovensku, Bratislava 1975, s. 23—24.
111
W tym to czasie lub niewiele później powstał
więc zapewne interesujący nas pacyfikał.
Wartość zabytku, jak zwykle przy dziełach
z warsztatu Szilassyego (bo do takiej atrybucji
upoważnia kompozycja i dekoracja plastyczna),
polega na efektach światłocieniowych i kolory-
stycznych, które nie są tu jednak specjalnie roz-
pracowane.
Na zabytku z Lipnicy Wielkiej zakończyć wy-
pada przegląd nieznanych dzieł, które łączyć moż-
na z warsztatem złotnika Jana Szilassyego z Le-
woczy. Być może w przyszłości wypłyną jeszcze
dalsze prace, na razie zająć się wypada określe-
niem pozycji zidentyfikowanych prac w stosunku
do całego dorobku mistrza.
II. PRACE ZACHOWANE W POLSCE NA TLE
TWÓRCZOŚCI JANA SZILASSYEGO
Siedem zidentyfikowanych na terenie Polski
dzieł Jana Szilassyego to niewielka liczba w sto-
sunku do 106 prac, które wymienia koszycki ka-
talog (zwłaszcza że nie uwzględnia on wszystkich
znanych dzieł mistrza)21. W złotnictwie jednak,
może silniej niż w innych dziedzinach twórczoś-
ci artystycznej — bo jest to sztuka użytkowa —
większą rolę aniżeli ilość odgrywa jakość. Spo-
śród siedmiu zabytków twórczości Szilassyego
tylko trzy zaliczyć można do skromnych, nie wy-
różniających się wartością artystyczną wyrobów.
Dalsze trzy, mianowicie monstrancje z Nowej
Białej i Kobylanki oraz nowosądecka puszka na-
leżą do wybitnych dzieł mistrza; pacyfikał z Lip-
nicy zbliża się raczej do pierwszej z wymienio-
nych grup. Zanim jednak określimy pozycję tych
zabytków w twórczości Szilassyego, warto przy-
pomnieć biografię i charakterystyczne cechy twór-
czości złotnika.
Jan Szilassy urodził się w r. 1707 w Roznavie
jako syn miejscowego stolarza o tym samym
imieniu 22. Rzemiosła nauczył się u swojego star-
szego brata, Jerzego Szilassyego, koszyckiego
złotnika, który przyjął go na ucznia 14 maja
r. 1719. Po zakończeniu nauki i czeladniczej wę-
drówce przybył Jan Szilassy do Lewoczy, gdzie
w r. 1728 ożenił się z córką miejscowego złotnika
20 Tamże, s. 90.
21 Die historischen Denkmdler Ungarns, Budapest
1902—1903, fig. 364 na s. 313.
22 Powyższy, krótki życiorys opracowany został w
oparciu o dane, które podają U. Thieme und F. Be-
cker, Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinstler,
wyd. H. Volmer, XXXII, Leipzig 1938, s. 397 (oprać.
K. Łyka). — K. D i v a 1 d, Iparmiiveszeti emlekek (Sze-
Andrzeja Reuthera. W mieście tym pozostał na
stałe, tutaj już w 1729 r. był członkiem korpo-
racji złotników, zaś w r. 1747 wybrany został star-
szym cechu i po długotrwałej, owocnej działal-
ności, w czasie której zasilał wyrobami złotniczy-
mi bliższe i dalsze kościoły oraz klasztory, zmarł
przeżywszy lat 75 dnia 9 maja 1782.
Twórczość Szilassyego posiada bardzo indywi-
dualny charakter. Z jednej strony jest tradycyj-
na; odnosi się to głównie do ornamentyki, gdzie
motywy w stylu regencji zajmują bodaj więcej
miejsca aniżeli rokokowe grzebienie. Także w
kompozycji asymetryczne rozwiązania stosuje Szi-
lassy tylko w drobnych formach (nodusy). Wyro-
by mistrza Jana są więc późnobarokowe w kom-
pozycji, kontynuują ornamentykę tzw. stylu re-
gencji, można je też określić mianem rokokowych,
zważywszy malowniczość form i — wprawdzie w
ograniczony sposób, ale jednak stosowaną — asy-
metryczną rokokową dekorację. W specyficzny
sposób zabarwiła konglomerat tych elementów
świeżość i bezpośredniość przedstawień na pla-
kietkach, których tematyka ze względu na ogra-
niczoną ilość działających postaci zawsze jasno
się tłumaczy. Jako dalsze cechy tych plakietek
wymienić można lapidarność narracji, dobre za-
obserwowanie gestów i wstrzemięźliwość stoso-
wanej kolorystyki. Do tych elementów dodać jesz-
cze należy pełne uroku, prawie zawsze pojawia-
jące się barwne motywy kwiatowe. Występuje
u mistrza Jana pewna naiwność, którą próbowa-
no określić jako przejaw ludowości w jego sztuce.
Wydaje się jednak, iż wynika ona z funkcjono-
wania warsztatu w ośrodku niewielkim, daleko od
głównych centrów artystycznych Europy, pewnej
prowincjonalności, bez negatywnego znaczenia
tego słowa. Wydaje się paradoksem, że Szilassy,
stosując ograniczoną ilość kompozycji i prawie
zawsze ten sam zespół motywów ornamentalnych
oraz plakietki o powtarzających się tematach,
nigdy nie nuży, jest zawsze świeży i interesują-
cy — jednym słowem stanowi zaskakujący ewe-
nement w złotnictwie 2 połowy w. XVII w środ-
kowozachodniej Europie.
Pora jednak odpowiedzieć na postawione py-
tanie, jak przedstawiają się zidentyfikowane dzie-
ła w stosunku do całego oeuvre artysty.
pesvdrmegye Miiveszeti Emlekei III resz., Budapest 1907,
s. 81—88). — V. Wagner, Dejiny vytvarneho umenia
na Slovensku, 1930. — M i h a 1 i k, o. c. — E. Torano-
v a, Z dejin a technologie zlatnictna na Slonensku (Vla-
stivedny ćasopis, XIV, Bratislava 1965, s. 162—163). —
Hromadova a Cselenyi, o. c. — E. T o r a n o v a,
Zlatnictwo na Slovensku, Bratislava 1975, s. 23—24.
111