DOI Artikel:
Jamróz, Józef Stanisław: Czy refektarz w klasztorze Dominikanów w Krakowie jest oratorium klasztornym, czy kościołem przeddominikańskim?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0045
dłużne (środkowe wyższe) zamknięte półkolem.
W obecnej więźbie budynku znalazł się fragment
szczytu zachodniego. Faktura ścian i sposób ufor-
mowania okien wiąże nadbudowę z budownictwem
typu norbertańskiego. Budynek został prawdopo-
dobnie nakryty dachem z więźbą otwartą do wnę-
trza.
W następnych okresach, gdy oratorium straciło
swoje przeznaczenie budynku sakralnego, wnętrze
jego podzielono stropem na dwa pomieszczenia,
jak dostrzegł to F. Studziński. Ostatni etap to za-
budowanie oratorium z pomieszczeniem D, kruż-
gankami i sienią gotycką, zasklepienie oratorium
obecnym sklepieniem gotyckim, otwarcie wejścia
do sieni gotyckiej, poszerzenie okien w ścianie pół-
nocnej refektarza. •
Na terenie klasztoru znalazły się jeszcze dwa
obiekty, których nie można pominąć. Pierwszy
z nich to kościółek Sw. Tomasza Apostoła, który
P. Kielar lokalizuje zgodnie z ryciną z r. 1632
w miejscu dawnej apteki klasztornej, zburzonej
po pożarze Krakowa w r. 1850, oznaczonej na pla-
nie senackim miasta Krakowa nr 66 32. W podwór-
cu przy furcie klasztornej odkryłem mur z cegły
o układzie wendyjskim, który odniosłem do tegoż
kościoła 33. W czasie rozbudowy skrzydła klasztor-
nego D w r. 1876 odsłonięto we wspomnianym
podwórcu reszty murów tegoż kościoła 34. I drugi
obiekt — F, mieszczący dawniej Gimnazjum Św.
Jacka, wcześniej „Wielki refektarz”, którego pier-
wotne przeznaczenie nie jest znane; nie wiadomo
też, czy miał przeznaczenie kultowe. Obiekt ten
zaliczony został przeze mnie do wczesnych budo-
wli gotyckich o wendyjskim układzie cegły 35.
Wszystkie powyższe obiekty, jak pomieszcze-
nie C, będące kościółkiem-oratorium zakonnym,
przechodzącym trzy fazy zmian w układzie piono-
wym, dalej stanowiące część klasztoru pomiesz-
czenie D, które przypuszczalnie później przezna-
czono na lokalność dla wiernych, kościół Św. To-
masza Apostoła, będący zapewne miejscem dla
wiernych, a stanowiący kolejny etap na drodze
32 P. Kielar, Sapominóalny koiśidiół romańska Srw.
Tomasza Apostoła przy kościele Św. Trójcy w Krakowie
(rkps Arch. klaszt. Domin, w Krakowie).
33 Oznaczony (ryc. 1—9) na planie zabudowań kościo-
ła i klasztoru, Jamroz, Średniowieczna architek-
tura...
34 Odkrywki kościoła zinwentaryzowane zostały przez
F. Studzińskiego.
usamodzielnienia się wobec duchowieństwa świec-
kiego, wreszcie obiekt dawnego Wielkiego refek-
tarza o nieznanej funkcji — wskazują na ogromną
ekspansję budowlaną dominikanów w okresie sto-
sunkowo krótkim, od r. 1222 do r. 1251 (wyprze-
dzającego rocznicową datę) 36, w którym stanęły
wszystkie wymienione budowle, łącznie ze skrzy-
dłem wschodnim klasztoru mieszczącym kapitu-
larz, z obecnym kościołem Św. Trójcy obejmują-
cym w dwóch fazach budowę: a) korpusu nawo-
wego jako budynku stylistycznie wcześniejszego,
b) prezbiterium jako budynku późniejszego.
Prześledzenie faz budowy wymienionych
obiektów przynosi więc szczególnie obszerny ze-
staw zmian stylistycznych występujących w tych-
że budowlach od fazy późnoromańskiej do wcze-
snogotyckiej i gotyckiej z uwzględnieniem wymia-
rów użytych w nich cegieł:
1. Sklepienie krypty 9X24X26 cm cegła pły-
towa
2. Sklepienie okienek oratorium 5V2—8X20X
X22 cm cegła płytowa
3. Nadbudowa oratorium 9—9V2X 13X27—
—28 cm główka + 2 woz.
4. Mury pomieszczenia D — III faza 9X 13 X 29
główka + 2 woz.
5. Wielki refektarz 9 X 12V2X 281/2—30 głów-
ka + 2 woz.
6. Kościół Sw. Tomasza Apostoła
7. Budynek klasztoru-skrzydło wschodnie
9X 12—12X2 X 27X2—28 główka + 2 woz.
8. Kościół Sw. Trójcy — prezbiterium
8X11X2—12X26 główka + 2 woz.
9. Kościół Sw. Trójcy — budynek nawowy
9X13—13V2X26 główka + 2 woz.
Powyższe zróżnicowanie wymiarów cegieł po-
twierdza odrębność wymienionych obiektów i cza-
sokresów ich budowy oraz pozwala stwierdzić, że
jedynie okna pomieszczenia D — fazy III są iden-
tyczne w swej formie z oknami budynku klasztor-
nego mieszczącego kapitularz.
35 Jamroz, Średniowieczna architektura..., s. 9
Studziński, o. c.
36 Bulla papieża Innocentego IV, wystawiona w Me-
diolanie dnia 29 VIII 1251, nadaje 40 dni odpustu wier-
nym za odwiedzenie kościoła „eandem ecclesiam in anni-
versario die dedicationis [...] relaxamus”, Arch. klaszt.
Domin, w Krakowie, nr dok. 47 i dalsze, nadające od-
pust w dniu nawiedzenia kościoła, a więc kościół Sw.
Trójcy był już ukończony,
37
W obecnej więźbie budynku znalazł się fragment
szczytu zachodniego. Faktura ścian i sposób ufor-
mowania okien wiąże nadbudowę z budownictwem
typu norbertańskiego. Budynek został prawdopo-
dobnie nakryty dachem z więźbą otwartą do wnę-
trza.
W następnych okresach, gdy oratorium straciło
swoje przeznaczenie budynku sakralnego, wnętrze
jego podzielono stropem na dwa pomieszczenia,
jak dostrzegł to F. Studziński. Ostatni etap to za-
budowanie oratorium z pomieszczeniem D, kruż-
gankami i sienią gotycką, zasklepienie oratorium
obecnym sklepieniem gotyckim, otwarcie wejścia
do sieni gotyckiej, poszerzenie okien w ścianie pół-
nocnej refektarza. •
Na terenie klasztoru znalazły się jeszcze dwa
obiekty, których nie można pominąć. Pierwszy
z nich to kościółek Sw. Tomasza Apostoła, który
P. Kielar lokalizuje zgodnie z ryciną z r. 1632
w miejscu dawnej apteki klasztornej, zburzonej
po pożarze Krakowa w r. 1850, oznaczonej na pla-
nie senackim miasta Krakowa nr 66 32. W podwór-
cu przy furcie klasztornej odkryłem mur z cegły
o układzie wendyjskim, który odniosłem do tegoż
kościoła 33. W czasie rozbudowy skrzydła klasztor-
nego D w r. 1876 odsłonięto we wspomnianym
podwórcu reszty murów tegoż kościoła 34. I drugi
obiekt — F, mieszczący dawniej Gimnazjum Św.
Jacka, wcześniej „Wielki refektarz”, którego pier-
wotne przeznaczenie nie jest znane; nie wiadomo
też, czy miał przeznaczenie kultowe. Obiekt ten
zaliczony został przeze mnie do wczesnych budo-
wli gotyckich o wendyjskim układzie cegły 35.
Wszystkie powyższe obiekty, jak pomieszcze-
nie C, będące kościółkiem-oratorium zakonnym,
przechodzącym trzy fazy zmian w układzie piono-
wym, dalej stanowiące część klasztoru pomiesz-
czenie D, które przypuszczalnie później przezna-
czono na lokalność dla wiernych, kościół Św. To-
masza Apostoła, będący zapewne miejscem dla
wiernych, a stanowiący kolejny etap na drodze
32 P. Kielar, Sapominóalny koiśidiół romańska Srw.
Tomasza Apostoła przy kościele Św. Trójcy w Krakowie
(rkps Arch. klaszt. Domin, w Krakowie).
33 Oznaczony (ryc. 1—9) na planie zabudowań kościo-
ła i klasztoru, Jamroz, Średniowieczna architek-
tura...
34 Odkrywki kościoła zinwentaryzowane zostały przez
F. Studzińskiego.
usamodzielnienia się wobec duchowieństwa świec-
kiego, wreszcie obiekt dawnego Wielkiego refek-
tarza o nieznanej funkcji — wskazują na ogromną
ekspansję budowlaną dominikanów w okresie sto-
sunkowo krótkim, od r. 1222 do r. 1251 (wyprze-
dzającego rocznicową datę) 36, w którym stanęły
wszystkie wymienione budowle, łącznie ze skrzy-
dłem wschodnim klasztoru mieszczącym kapitu-
larz, z obecnym kościołem Św. Trójcy obejmują-
cym w dwóch fazach budowę: a) korpusu nawo-
wego jako budynku stylistycznie wcześniejszego,
b) prezbiterium jako budynku późniejszego.
Prześledzenie faz budowy wymienionych
obiektów przynosi więc szczególnie obszerny ze-
staw zmian stylistycznych występujących w tych-
że budowlach od fazy późnoromańskiej do wcze-
snogotyckiej i gotyckiej z uwzględnieniem wymia-
rów użytych w nich cegieł:
1. Sklepienie krypty 9X24X26 cm cegła pły-
towa
2. Sklepienie okienek oratorium 5V2—8X20X
X22 cm cegła płytowa
3. Nadbudowa oratorium 9—9V2X 13X27—
—28 cm główka + 2 woz.
4. Mury pomieszczenia D — III faza 9X 13 X 29
główka + 2 woz.
5. Wielki refektarz 9 X 12V2X 281/2—30 głów-
ka + 2 woz.
6. Kościół Sw. Tomasza Apostoła
7. Budynek klasztoru-skrzydło wschodnie
9X 12—12X2 X 27X2—28 główka + 2 woz.
8. Kościół Sw. Trójcy — prezbiterium
8X11X2—12X26 główka + 2 woz.
9. Kościół Sw. Trójcy — budynek nawowy
9X13—13V2X26 główka + 2 woz.
Powyższe zróżnicowanie wymiarów cegieł po-
twierdza odrębność wymienionych obiektów i cza-
sokresów ich budowy oraz pozwala stwierdzić, że
jedynie okna pomieszczenia D — fazy III są iden-
tyczne w swej formie z oknami budynku klasztor-
nego mieszczącego kapitularz.
35 Jamroz, Średniowieczna architektura..., s. 9
Studziński, o. c.
36 Bulla papieża Innocentego IV, wystawiona w Me-
diolanie dnia 29 VIII 1251, nadaje 40 dni odpustu wier-
nym za odwiedzenie kościoła „eandem ecclesiam in anni-
versario die dedicationis [...] relaxamus”, Arch. klaszt.
Domin, w Krakowie, nr dok. 47 i dalsze, nadające od-
pust w dniu nawiedzenia kościoła, a więc kościół Sw.
Trójcy był już ukończony,
37