DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Pojęcie mecenatu artystycznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0012
omawiając działalność Hohenstaufów podkreślił
szczególne zasługi Fryderyka II na polu sztu-
ki 7. Po drugiej wojnie światowej powstało kil-
ka monograficznych opracowań traktujących o
działalności średniowiecznych mecenasów sztuki:
Erwina Panofsky'ego o opacie Sugerze, Paula
Pooza, który wydobył postać architekta i mece-
nasa sztuki grafa Reinharta von Solms oraz Flo-
rens Deuchler i Miliarda Meissa o Filipie Do-
brym a księciu de Berry8. Jednocześnie autorzy
szerszych opracowań z dziejów kultury średnio-
wiecznej i mecenatu- artystycznego, a także au-
torzy haseł słownikowych, jak Henryk Taylor,
Francis Haskell i Peter Hirschfeld przesuwali
występowanie tego zjawiska w głąb średniowie-
cza i starożytności 9.
Badacze polscy: Stanisław Łempicki, Włady-
sław Tomkiewicz, Adam Bochnak i Tadeusz Do-
browolski skłonni byli uznać występowanie me-
cenatu artystycznego dopiero w okresie nowożyt-
nym, a Tomkiewicz przesunął czas pojawienia
się tego fenomenu w Polsce na rządy Zygmunta
IIP0. Z drugiej strony, szczególnie u Łempickie-
go, dostrzega się duże niekonsekwencje: autor
ten omawia instytucję mecenatu w starożytności
i odrodzenie jej w okresie renesansu, ale jed-
nocześnie za pierwszego wielkiego mecenasa u-
waża średniowiecznego władcę Neapolu Roberta
Mądrego, w Czechach cesarza Karola IV, a w
Polsce Kazimierza Wielkiegon. Adam Bochnak
pisał o fundacjach Kazimierza Wielkiego w za-
kresie rzemiosła artystycznego, ale nie nazwał
tej działalności mecenatem12. Stanisław Bieniek
używał w stosunku do Piotra Włostowicza okre-
ślenia „opiekun sztuki i kultury", a Alicja Kar-
łowska-Kamzowa, mimo że w książce swej pi-
sze o mecenacie księcia Ludwika legnicko-brze-
skiego, nadała jej tytuł Fundacje artystyczne...13.
Jedynie Barbara Miodońska posługiwała się od-
nośnie do średniowiecza określeniem mecenas ja-
ko wymiennym z terminem zleceniodawca14.
Zjawisko mecenatu artystycznego w dotych-
czasowej literaturze naukowej nie posiada jed-
noznacznej definicji. Rozumiane było jako opie-
ka nad artystami lub jako opieka
nad sztuką. W pierwszym wypadku spro-
wadzało się do badania układów między mece-
nasem i artystą, w drugim — rozpatrywane by-
ło jako zespół różnego rodzaju działalności ma-
jących na celu popieranie sztuki, a więc działal-
ność fundacyjną, kolekcjonerstwo, współpracę z
artystami, a nawet uprawianie przez mecenasów
twórczości amatorskiej.
Wśród autorów uważających mecenat za o-
piekę nad artystami część przyjmowała określe-
nie mecenas sztuki w stosunku do po-
jedynczej osoby, część odnosiła to określenie do
pewnej zbiorowości, jak warstwa społeczna, kla-
sa, elita, organizacja, instytucja. Jedynie Peter
Hirschfeld i Michael Baxandall starali się po-
godzić oba stanoWiska twierdząc, że mecenat
zbiorowy jest w zasadzie wyrazem działalności
jednostki ukrytej za kolektywem 1S.
Pogląd, że mecenat to opieka nad artystami
po raz pierwszy wyraził Dumesnil i ten sposób
pojmowania mecenatu przyjął się w najobszer-
niejszych pracach dotyczących lub zahaczających
o omawiane zjawisko1B. Badano i starano się
wyjaśnić, jak wyglądała ta opieka, a więc in-
nymi słowy badano układ stosunków między
7 A. Haseloff, Baukunst der Hohenstaufen in
Unteritalien, [b.m.w.] 1920.
8E. Panofsky, Abbot Suger on the Abbey
Church of St. Denis and its Art Treasures, Princeton
1946; P. B o o z, Die Baumeister der Gotik (Kunstwis-
senschaftliche Studie, 27, 1956); F. Deuchler, Phi-
Upp der Gute ais Auftraggeber (Jahrbuch des Berni-
schen Historischen Museums in Bern, XLV u. XLVI,
1965 u. 1966, s. 9—28); M. M e i s s, French Painting
in the Time of Jean de Berry, London 1967.
' F. Taylor, The Taste of Angels, Boston 1948;
F. Haskell, Mecenfitismo e patronato [w:] Enciclope-
dia Vniversale deWArte, Venezia-Roma VIII [1958], s.
939; tenże, Patrons and Painters, London 1963; P.
Hirschfeld, Mdzene. Die Rolle des Auftraggebers
in der Kunst, [b.m.w.] 1968.
10 S. Ł e m p i c k i, Opiekunowie kultury w Polsce
[w:] Kultura polska i obca, II, red. K. Hartleb, Lwów
1938, s. 9; A. Bochnak i T. Dobrowolski, Me-
cenat Zygmunta I i jego następców, magnatów i mie-
szczaństwa [w:] Historia sztuki polskiej, II, wyd. 2,
Kraków 1965, s. 19; W. Tomkiewicz, Z dziejów
polskiego mecenatu artystycznego w wieku XVII {Źró-
dła do dziejów sztuki polskiej, IV, Wrocław 1952, s.
11); tenże, Mecenat [w:] Wielka Encyklopedia Po-
wszechna, VII, Warszawa [1966], s. 154.
11 Łempicki, o.c, s. 9, 16.
12 A. Bochnak, Dary złotnicze Kazimierza Wiel-
kiego dla kościołów polskich, Kraków 1933.
13 S. Bieniek, Piotr Wlostowicz. Postać z dzie-
jów średniowiecznego Śląska, Wrocław 1965, s. 78; A.
Karłowsk a-K a m z o w a, Fundacje artystyczne
księcia Ludwika I brzeskiego, Opole, Wrocław 1970.
14 B. Miodońska, Iluminacje krakowskich ręko-
pisów z 1. polowy w. XV w Archiwum Kapituły Me-
tropolitalnej na Wawelu, Kraków 1967, s. 92.
15 Hirschfeld, o.c, s. 10; M. B a x a n d a 11,
Painting and Experience in Fifteenth Century Italy,
London, New York 1974, s. 5.
18 Dumesnil, o.c, s. V; Haskell, Mecenatis-
mo..., s. 939.
6
szczególne zasługi Fryderyka II na polu sztu-
ki 7. Po drugiej wojnie światowej powstało kil-
ka monograficznych opracowań traktujących o
działalności średniowiecznych mecenasów sztuki:
Erwina Panofsky'ego o opacie Sugerze, Paula
Pooza, który wydobył postać architekta i mece-
nasa sztuki grafa Reinharta von Solms oraz Flo-
rens Deuchler i Miliarda Meissa o Filipie Do-
brym a księciu de Berry8. Jednocześnie autorzy
szerszych opracowań z dziejów kultury średnio-
wiecznej i mecenatu- artystycznego, a także au-
torzy haseł słownikowych, jak Henryk Taylor,
Francis Haskell i Peter Hirschfeld przesuwali
występowanie tego zjawiska w głąb średniowie-
cza i starożytności 9.
Badacze polscy: Stanisław Łempicki, Włady-
sław Tomkiewicz, Adam Bochnak i Tadeusz Do-
browolski skłonni byli uznać występowanie me-
cenatu artystycznego dopiero w okresie nowożyt-
nym, a Tomkiewicz przesunął czas pojawienia
się tego fenomenu w Polsce na rządy Zygmunta
IIP0. Z drugiej strony, szczególnie u Łempickie-
go, dostrzega się duże niekonsekwencje: autor
ten omawia instytucję mecenatu w starożytności
i odrodzenie jej w okresie renesansu, ale jed-
nocześnie za pierwszego wielkiego mecenasa u-
waża średniowiecznego władcę Neapolu Roberta
Mądrego, w Czechach cesarza Karola IV, a w
Polsce Kazimierza Wielkiegon. Adam Bochnak
pisał o fundacjach Kazimierza Wielkiego w za-
kresie rzemiosła artystycznego, ale nie nazwał
tej działalności mecenatem12. Stanisław Bieniek
używał w stosunku do Piotra Włostowicza okre-
ślenia „opiekun sztuki i kultury", a Alicja Kar-
łowska-Kamzowa, mimo że w książce swej pi-
sze o mecenacie księcia Ludwika legnicko-brze-
skiego, nadała jej tytuł Fundacje artystyczne...13.
Jedynie Barbara Miodońska posługiwała się od-
nośnie do średniowiecza określeniem mecenas ja-
ko wymiennym z terminem zleceniodawca14.
Zjawisko mecenatu artystycznego w dotych-
czasowej literaturze naukowej nie posiada jed-
noznacznej definicji. Rozumiane było jako opie-
ka nad artystami lub jako opieka
nad sztuką. W pierwszym wypadku spro-
wadzało się do badania układów między mece-
nasem i artystą, w drugim — rozpatrywane by-
ło jako zespół różnego rodzaju działalności ma-
jących na celu popieranie sztuki, a więc działal-
ność fundacyjną, kolekcjonerstwo, współpracę z
artystami, a nawet uprawianie przez mecenasów
twórczości amatorskiej.
Wśród autorów uważających mecenat za o-
piekę nad artystami część przyjmowała określe-
nie mecenas sztuki w stosunku do po-
jedynczej osoby, część odnosiła to określenie do
pewnej zbiorowości, jak warstwa społeczna, kla-
sa, elita, organizacja, instytucja. Jedynie Peter
Hirschfeld i Michael Baxandall starali się po-
godzić oba stanoWiska twierdząc, że mecenat
zbiorowy jest w zasadzie wyrazem działalności
jednostki ukrytej za kolektywem 1S.
Pogląd, że mecenat to opieka nad artystami
po raz pierwszy wyraził Dumesnil i ten sposób
pojmowania mecenatu przyjął się w najobszer-
niejszych pracach dotyczących lub zahaczających
o omawiane zjawisko1B. Badano i starano się
wyjaśnić, jak wyglądała ta opieka, a więc in-
nymi słowy badano układ stosunków między
7 A. Haseloff, Baukunst der Hohenstaufen in
Unteritalien, [b.m.w.] 1920.
8E. Panofsky, Abbot Suger on the Abbey
Church of St. Denis and its Art Treasures, Princeton
1946; P. B o o z, Die Baumeister der Gotik (Kunstwis-
senschaftliche Studie, 27, 1956); F. Deuchler, Phi-
Upp der Gute ais Auftraggeber (Jahrbuch des Berni-
schen Historischen Museums in Bern, XLV u. XLVI,
1965 u. 1966, s. 9—28); M. M e i s s, French Painting
in the Time of Jean de Berry, London 1967.
' F. Taylor, The Taste of Angels, Boston 1948;
F. Haskell, Mecenfitismo e patronato [w:] Enciclope-
dia Vniversale deWArte, Venezia-Roma VIII [1958], s.
939; tenże, Patrons and Painters, London 1963; P.
Hirschfeld, Mdzene. Die Rolle des Auftraggebers
in der Kunst, [b.m.w.] 1968.
10 S. Ł e m p i c k i, Opiekunowie kultury w Polsce
[w:] Kultura polska i obca, II, red. K. Hartleb, Lwów
1938, s. 9; A. Bochnak i T. Dobrowolski, Me-
cenat Zygmunta I i jego następców, magnatów i mie-
szczaństwa [w:] Historia sztuki polskiej, II, wyd. 2,
Kraków 1965, s. 19; W. Tomkiewicz, Z dziejów
polskiego mecenatu artystycznego w wieku XVII {Źró-
dła do dziejów sztuki polskiej, IV, Wrocław 1952, s.
11); tenże, Mecenat [w:] Wielka Encyklopedia Po-
wszechna, VII, Warszawa [1966], s. 154.
11 Łempicki, o.c, s. 9, 16.
12 A. Bochnak, Dary złotnicze Kazimierza Wiel-
kiego dla kościołów polskich, Kraków 1933.
13 S. Bieniek, Piotr Wlostowicz. Postać z dzie-
jów średniowiecznego Śląska, Wrocław 1965, s. 78; A.
Karłowsk a-K a m z o w a, Fundacje artystyczne
księcia Ludwika I brzeskiego, Opole, Wrocław 1970.
14 B. Miodońska, Iluminacje krakowskich ręko-
pisów z 1. polowy w. XV w Archiwum Kapituły Me-
tropolitalnej na Wawelu, Kraków 1967, s. 92.
15 Hirschfeld, o.c, s. 10; M. B a x a n d a 11,
Painting and Experience in Fifteenth Century Italy,
London, New York 1974, s. 5.
18 Dumesnil, o.c, s. V; Haskell, Mecenatis-
mo..., s. 939.
6