DOI Artikel:
Kornecki, Marian; Chrzanowski, Tadeusz: Brodnica, nieznany ośrodek złotniczy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0139
Folia Historiae Artium T. XVII (1981)
PL ISSN 0071-6723
TADEUSZ CHRZANOWSKI, MARIAN KORNECKI
BRODNICA — NIEZNANY OŚRODEK ZŁOTNICZY
Aktywność artystyczna średnich, a nawet
niektórych małych miast Prus Królewskich jest
zjawiskiem godnym uwagi, nawet jeśli artyści
tam działający wykazują prowincjonalizm i w
swych wyrobach nie dorównują takim przodują-
cym ośrodkom, jak Toruń, czy zwłaszcza Gdańsk.
Rzuca to ciekawe światło na rozkwit kultury ma-
terialnej i duchowej obszaru, który dopiero w
wyniku pokoju toruńskiego włączony został do
Rzeczypospolitej i wraz z nią przeżywał tragicz-
ne konsekwencje wojen połowy wieku XVII, w
szczególności zaś szwedzkiego potopu.
Do tego rodzaju prowincjonalnych ośrodków
należała m. in. Brodnica, która w świetle usta-
leń dokonanych w czasie opracowywania Kata-
logu Zabytków Sztuki w Polsce ujawniła się ja-
ko aktywny w wieku XVII ośrodek złotniczy.
Dziwnym zbiegiem okoliczności dotychczasowe
badania, tak znakomicie zapoczątkowane przez
Czihaka 1, nie dostrzegły go, chociaż wymienieni
zostali złotnicy z Bydgoszczy, Grudziądza czy Lu-
bawy.
Oczywiście o tym, że w Brodnicy działali mi-
strzowie złotnicy, wiedzieli już dawniej history-
cy, natomiast nie były dotychczas zidentyfiko-
wane wyroby — ani na terenach pomorskich,
gdzie w inwentarzach Heisego i Schmida położo-
no nacisk przede wszystkim na zabytki średnio-
1 E. C z i h a k, Die Edelschmiedekunst jruherer Zei-
ten in Preussen, Dusseldorf 1903.
2 J. H e i s e, B. S c h m i d, Die Bau- und Kunst-
denkmdler der Provinz Westpreussen, I—XIV, Danzig
1884—1919.
3 J. K o h t e, Verzeichnis der Kunstdenkmaler der
Provinz Posen, I—IV, Posen 1896—1898.
4 X. S. C h [o d y n i c k i], Włocławek, katedra [w:]
Monografia ilustrowana, czyli opis kościołów rzymsko-
wieczne 2, ani w wielkopolskim inwentarzu Koh-
tego, o wiele skrupulatniejszego w wymienianiu
zabytków złotnictwa barokowego3. Tak więc do
niedawna jedynym dziełem zidentyfikowanym
dzięki pełnej sygnaturze autora była złota mon-
strancja we Włocławku 4.
W trakcie prac inwentaryzacyjnych na tere-
nie dawnego województwa bydgoskiego natrafi-
liśmy na szereg wyrobów złotniczych, oznaczo-
nych cechą miejską, nie znaną ani Czihakowi, ani
opierającym się na nim Rosenbergowi i Lepsze-
mu 5. Cechę łatwo zidentyfikować, ponieważ za-
wiera w owalu charakterystyczny herb Brodni-
cy — rozpostartą dłoń (ryc. 16).
Dotychczasowe badania dziejów tego miasta
przynoszą garść informacji o działających w nich
złotnikach. Dane te są jednak tak fragmentary-
czne, że na ich podstawie nie sposób ustalić na-
zwisk wszystkich mistrzów, a zatem zidentyfiko-
wać występujących obok cechy miejskiej cech
imiennych. Nie wiemy też, czy w Brodnicy dzia-
łali złotnicy w wieku XVI oraz na początku na-
stępnego stulecia. Pierwsza konkretna wiadomość
dotyczy utworzenia w r. 1635 cechu zrzeszające-
go stolarzy, szklarzy i złotników6. W opubliko-
wanej przed pierwszą wojną światową pracy A.
Chudzińskiego 7 znalazła się wzmianka o tym, że
władze miejskie Brodnicy postanowiły przekazać
katolickich w Królestwie Polskim, Warszawa 1908, s.
85.
5 M. Rosenberg, Der Goldschmiede Merkzeichen,
I—IV, Frankfurt a. M., Berlin 1922—1928; L. Lepszy,
Przemysł złotniczy w Polsce, Kraków 1933.
6 H. P1 e h n, Geschichte des Kreises Strasburg in
Westpreussen, Leipzig 1900, s. 196.
7 A. Chudziński, Brodnica w XVIII wieku,
Warszawa 1903, s. 48.
133
PL ISSN 0071-6723
TADEUSZ CHRZANOWSKI, MARIAN KORNECKI
BRODNICA — NIEZNANY OŚRODEK ZŁOTNICZY
Aktywność artystyczna średnich, a nawet
niektórych małych miast Prus Królewskich jest
zjawiskiem godnym uwagi, nawet jeśli artyści
tam działający wykazują prowincjonalizm i w
swych wyrobach nie dorównują takim przodują-
cym ośrodkom, jak Toruń, czy zwłaszcza Gdańsk.
Rzuca to ciekawe światło na rozkwit kultury ma-
terialnej i duchowej obszaru, który dopiero w
wyniku pokoju toruńskiego włączony został do
Rzeczypospolitej i wraz z nią przeżywał tragicz-
ne konsekwencje wojen połowy wieku XVII, w
szczególności zaś szwedzkiego potopu.
Do tego rodzaju prowincjonalnych ośrodków
należała m. in. Brodnica, która w świetle usta-
leń dokonanych w czasie opracowywania Kata-
logu Zabytków Sztuki w Polsce ujawniła się ja-
ko aktywny w wieku XVII ośrodek złotniczy.
Dziwnym zbiegiem okoliczności dotychczasowe
badania, tak znakomicie zapoczątkowane przez
Czihaka 1, nie dostrzegły go, chociaż wymienieni
zostali złotnicy z Bydgoszczy, Grudziądza czy Lu-
bawy.
Oczywiście o tym, że w Brodnicy działali mi-
strzowie złotnicy, wiedzieli już dawniej history-
cy, natomiast nie były dotychczas zidentyfiko-
wane wyroby — ani na terenach pomorskich,
gdzie w inwentarzach Heisego i Schmida położo-
no nacisk przede wszystkim na zabytki średnio-
1 E. C z i h a k, Die Edelschmiedekunst jruherer Zei-
ten in Preussen, Dusseldorf 1903.
2 J. H e i s e, B. S c h m i d, Die Bau- und Kunst-
denkmdler der Provinz Westpreussen, I—XIV, Danzig
1884—1919.
3 J. K o h t e, Verzeichnis der Kunstdenkmaler der
Provinz Posen, I—IV, Posen 1896—1898.
4 X. S. C h [o d y n i c k i], Włocławek, katedra [w:]
Monografia ilustrowana, czyli opis kościołów rzymsko-
wieczne 2, ani w wielkopolskim inwentarzu Koh-
tego, o wiele skrupulatniejszego w wymienianiu
zabytków złotnictwa barokowego3. Tak więc do
niedawna jedynym dziełem zidentyfikowanym
dzięki pełnej sygnaturze autora była złota mon-
strancja we Włocławku 4.
W trakcie prac inwentaryzacyjnych na tere-
nie dawnego województwa bydgoskiego natrafi-
liśmy na szereg wyrobów złotniczych, oznaczo-
nych cechą miejską, nie znaną ani Czihakowi, ani
opierającym się na nim Rosenbergowi i Lepsze-
mu 5. Cechę łatwo zidentyfikować, ponieważ za-
wiera w owalu charakterystyczny herb Brodni-
cy — rozpostartą dłoń (ryc. 16).
Dotychczasowe badania dziejów tego miasta
przynoszą garść informacji o działających w nich
złotnikach. Dane te są jednak tak fragmentary-
czne, że na ich podstawie nie sposób ustalić na-
zwisk wszystkich mistrzów, a zatem zidentyfiko-
wać występujących obok cechy miejskiej cech
imiennych. Nie wiemy też, czy w Brodnicy dzia-
łali złotnicy w wieku XVI oraz na początku na-
stępnego stulecia. Pierwsza konkretna wiadomość
dotyczy utworzenia w r. 1635 cechu zrzeszające-
go stolarzy, szklarzy i złotników6. W opubliko-
wanej przed pierwszą wojną światową pracy A.
Chudzińskiego 7 znalazła się wzmianka o tym, że
władze miejskie Brodnicy postanowiły przekazać
katolickich w Królestwie Polskim, Warszawa 1908, s.
85.
5 M. Rosenberg, Der Goldschmiede Merkzeichen,
I—IV, Frankfurt a. M., Berlin 1922—1928; L. Lepszy,
Przemysł złotniczy w Polsce, Kraków 1933.
6 H. P1 e h n, Geschichte des Kreises Strasburg in
Westpreussen, Leipzig 1900, s. 196.
7 A. Chudziński, Brodnica w XVIII wieku,
Warszawa 1903, s. 48.
133