DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Pojęcie mecenatu artystycznego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0014
stawionego powyżej. Robert Davidsohn i Fryde-
ryk Antal głosili wpływ światopoglądu warstw
społecznych na artystów, którzy dla nich pra-
cowali, przy czym w sformułowaniu tym mieści-
ły się poglądy filozoficzne, religijne, polityczne i
estetyczne 28.
Mecenat jako opieka nad sztuką, a więc jako
zespół różnego rodzaju działalności, głównie fun-
dacyjnej i kolekcjonerskiej, przedstawiony jest w
pracach Jakuba Burckhardta2!). Podobnie rozu-
miał pojęcie mecenatu Handler, twierdząc, że za-
równo w protegowaniu artystów, jak i zbiera-
niu dzieł sztuki wyrażały się poglądy estetyczne
mecenasa i jego epoki30. Na tym samym stano-
wisku stali Henryk Taylor, Hahnloser, a w pol-
skiej historii sztuki Adam Bochnak, Tadeusz
Mańkowski, Władysław Tomkiewicz, Alicja Kar-
ło wska-Kamzowa, Bożena Maszkowska-Majew-
ska i Andrzej Ryszkiewicz 31. Przeciwnikiem ta-
kiego rozumienia mecenatu artystycznego okazał
się Gombrich, twierdząc, że zbyt łatwe byłoby
sprowadzanie dwóch rodzajów działalności do
wspólnego mianownika 32.
W dotychczasowej literaturze z pojęciem me-
cenatu związane były ponadto dwa inne zagad-
nienia : motywy postępowania me-
cenasa i efekty działalności me-
cenasa.
W określeniu motywów postępowania mece-
nasa sztuka zarysowują się duże rozbieżności.
Ogólnie można wyłonione w literaturze motywy
postępowania mecenasa podzielić na: idealistycz-
ne, psychologiczne a praktyczne. Wszystkie te
motywy występują w najstarszej wypowiedzi na
ten lemat sformułowanej przez Stendhala, który
głosił, że fundatorem-mecenaisem kierowała pró-
żność, pobudki religijne, mdłość piękna, a na
pierwszym miejscu stawiał chęć zamanifestowa-
nia przez fundatora swego bogactwa33.
Pod określeniem „idealistyczne motywy dzia-
łania mecenasa sztuki" rozumiem „umiłowanie"
lub „miłość sztuki". Jest to pogląd Dumesnila i
tkwii on często podświadomie w wypowiedziach
wielu badaczy34. Pochodną tego poglądu są wy-
stępujące w literaturze sformułowania „świadomy
mecenat sztuki" lub „mecenat w ścisłym zna-
czeniu", które należy rozumieć jako mecenat o-
party o „miłość do sztuki" 35. Haskell dla opar-
tego na wspomnianych motywach mecenatu przy-
jął określenie „mecenat czysty", a dążenie do
wydzielenia go od działalności mecenasowskiej
opartej na innych motywach uznał za ahistory-
czne 36.
Postępowanie mecenasa-kolekcjonera od stro-
ny psychologicznej starał się ująć Adolf Do-
nath, który sądził, że motorem działania mece-
nasa były takie cechy, jak próżność i ambicja 37.
Motywy psychologiczne w postępowaniu mece-
nasa wyróżniał także Handler, twierdząc, że me-
cenas kierował się „chęcią wyrażenia własnej
woli w monumentalnej formie"38. Podobnie
Wackernagel i Antal widzieli jako główny mo-
tyw postępowania mecenasów chęć odzwiercie-
dlenia własnych idei39. Rozpowszechnione było
stanowisko, że mecenas kierował się dążeniem
do upamiętnienia i gloryfikacji własnej osoby, co
podkreślali już Handler, Wackernagel, Panofsky,
ostatnio G. Bandmann, Dvofakova — w polskiej
23 D a v i d s o h n, o.c, IV, 1922, s. 204—214; E.
Antal, Florentinc Painting and its Social Backgro-
und, London [1947], s. 117—120.
3 Burckhardt, Kultura..., s. 222; tenże,
Beitrćige..., s. 295—298.
30 Handler, o.c, s. 2.
31 Taylor, o.c, s. 50; A. Bochnak, Mecenat
Zygmunta Starego 10 zakresie rzemiosła artystyczne-
go (Studia do dziejów Wawelu, II, 1960, s. 225); T.
Mańkowski, Galeria Stanislaioa Augusta, Lwów
1932, s. 12 i n.; tenże, O poglądach na sztuką w
czasach Stanisława Augusta (Prace Sekcji Historii Sztu-
ki i Kultury Tow. Nauk. we Lwowie, II, 1939, s. 10—
44); tenże, Mecenat Jana III w Żółkwi, (Prace KHS,
IX, 1948, s. 1331 i n.); Karłowsk a-K a m a z o w a, o.
c, s. 74; M a j e w s k a-M a s z k o w s k a, o.c, s. 287;
A. Ryszkiewicz, Ludwika Paca stosunek do sztur
ki (Rocznik Białostocki, XIII, 1976, s. 393).
32 Gombrich, The Early Medici..., s. 303.
33 S t e n d h a 1, Histoire de la peinture en Ilalie,
Paris 1854, s. 35.
34 Dum es nil, o.c, s. V.
1S Łempicki, o.c, s. 20, rozróżnia w Polsce:
„opiekuństwo" Piastów nad sztuką i „świadomy mece-
nat królewski", który zaczyna się od Jana Olbrachta;
Bochnak, Dobrowolski, o.c, s. 19 pisali: „nie
chodziło o bezinteresowne popieranie artystów z czystej
miłości do sztuki, ale w trosce o własne interesy"; A.
C h a s t e 1, Art et humanisme a Florence au temps
de Laurent le Magnijiąue, Paris 1959, s. 14; M. Rożek,
Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego 10
XVII wieku, Kraków 1977, s. 9.
30 Haskell, Mecenatismo..., s. 940.
37 A. Do n a t h, Psychologie des Kunstsammelns,
Berlin 1920, s. 16.
38 Handler, o.c, s. 6, rozróżniał cztery typy me-
cenasów renesansowych w Niemczech, z których pierw-
szy dążył do „wyrażenia własnej woli w monumental-
nej formie", drugi sprawując opiekę nad sztuką kie-
rował się zainteresowaniami intelektualnymi i nauko-
wymi, trzeci posiadał poczucie estetyczne, czwarty
był syntezą trzech poprzednich typów.
"Wackernagel, o.c, s. 219; Antal, o.c, s.
121.
8
ryk Antal głosili wpływ światopoglądu warstw
społecznych na artystów, którzy dla nich pra-
cowali, przy czym w sformułowaniu tym mieści-
ły się poglądy filozoficzne, religijne, polityczne i
estetyczne 28.
Mecenat jako opieka nad sztuką, a więc jako
zespół różnego rodzaju działalności, głównie fun-
dacyjnej i kolekcjonerskiej, przedstawiony jest w
pracach Jakuba Burckhardta2!). Podobnie rozu-
miał pojęcie mecenatu Handler, twierdząc, że za-
równo w protegowaniu artystów, jak i zbiera-
niu dzieł sztuki wyrażały się poglądy estetyczne
mecenasa i jego epoki30. Na tym samym stano-
wisku stali Henryk Taylor, Hahnloser, a w pol-
skiej historii sztuki Adam Bochnak, Tadeusz
Mańkowski, Władysław Tomkiewicz, Alicja Kar-
ło wska-Kamzowa, Bożena Maszkowska-Majew-
ska i Andrzej Ryszkiewicz 31. Przeciwnikiem ta-
kiego rozumienia mecenatu artystycznego okazał
się Gombrich, twierdząc, że zbyt łatwe byłoby
sprowadzanie dwóch rodzajów działalności do
wspólnego mianownika 32.
W dotychczasowej literaturze z pojęciem me-
cenatu związane były ponadto dwa inne zagad-
nienia : motywy postępowania me-
cenasa i efekty działalności me-
cenasa.
W określeniu motywów postępowania mece-
nasa sztuka zarysowują się duże rozbieżności.
Ogólnie można wyłonione w literaturze motywy
postępowania mecenasa podzielić na: idealistycz-
ne, psychologiczne a praktyczne. Wszystkie te
motywy występują w najstarszej wypowiedzi na
ten lemat sformułowanej przez Stendhala, który
głosił, że fundatorem-mecenaisem kierowała pró-
żność, pobudki religijne, mdłość piękna, a na
pierwszym miejscu stawiał chęć zamanifestowa-
nia przez fundatora swego bogactwa33.
Pod określeniem „idealistyczne motywy dzia-
łania mecenasa sztuki" rozumiem „umiłowanie"
lub „miłość sztuki". Jest to pogląd Dumesnila i
tkwii on często podświadomie w wypowiedziach
wielu badaczy34. Pochodną tego poglądu są wy-
stępujące w literaturze sformułowania „świadomy
mecenat sztuki" lub „mecenat w ścisłym zna-
czeniu", które należy rozumieć jako mecenat o-
party o „miłość do sztuki" 35. Haskell dla opar-
tego na wspomnianych motywach mecenatu przy-
jął określenie „mecenat czysty", a dążenie do
wydzielenia go od działalności mecenasowskiej
opartej na innych motywach uznał za ahistory-
czne 36.
Postępowanie mecenasa-kolekcjonera od stro-
ny psychologicznej starał się ująć Adolf Do-
nath, który sądził, że motorem działania mece-
nasa były takie cechy, jak próżność i ambicja 37.
Motywy psychologiczne w postępowaniu mece-
nasa wyróżniał także Handler, twierdząc, że me-
cenas kierował się „chęcią wyrażenia własnej
woli w monumentalnej formie"38. Podobnie
Wackernagel i Antal widzieli jako główny mo-
tyw postępowania mecenasów chęć odzwiercie-
dlenia własnych idei39. Rozpowszechnione było
stanowisko, że mecenas kierował się dążeniem
do upamiętnienia i gloryfikacji własnej osoby, co
podkreślali już Handler, Wackernagel, Panofsky,
ostatnio G. Bandmann, Dvofakova — w polskiej
23 D a v i d s o h n, o.c, IV, 1922, s. 204—214; E.
Antal, Florentinc Painting and its Social Backgro-
und, London [1947], s. 117—120.
3 Burckhardt, Kultura..., s. 222; tenże,
Beitrćige..., s. 295—298.
30 Handler, o.c, s. 2.
31 Taylor, o.c, s. 50; A. Bochnak, Mecenat
Zygmunta Starego 10 zakresie rzemiosła artystyczne-
go (Studia do dziejów Wawelu, II, 1960, s. 225); T.
Mańkowski, Galeria Stanislaioa Augusta, Lwów
1932, s. 12 i n.; tenże, O poglądach na sztuką w
czasach Stanisława Augusta (Prace Sekcji Historii Sztu-
ki i Kultury Tow. Nauk. we Lwowie, II, 1939, s. 10—
44); tenże, Mecenat Jana III w Żółkwi, (Prace KHS,
IX, 1948, s. 1331 i n.); Karłowsk a-K a m a z o w a, o.
c, s. 74; M a j e w s k a-M a s z k o w s k a, o.c, s. 287;
A. Ryszkiewicz, Ludwika Paca stosunek do sztur
ki (Rocznik Białostocki, XIII, 1976, s. 393).
32 Gombrich, The Early Medici..., s. 303.
33 S t e n d h a 1, Histoire de la peinture en Ilalie,
Paris 1854, s. 35.
34 Dum es nil, o.c, s. V.
1S Łempicki, o.c, s. 20, rozróżnia w Polsce:
„opiekuństwo" Piastów nad sztuką i „świadomy mece-
nat królewski", który zaczyna się od Jana Olbrachta;
Bochnak, Dobrowolski, o.c, s. 19 pisali: „nie
chodziło o bezinteresowne popieranie artystów z czystej
miłości do sztuki, ale w trosce o własne interesy"; A.
C h a s t e 1, Art et humanisme a Florence au temps
de Laurent le Magnijiąue, Paris 1959, s. 14; M. Rożek,
Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego 10
XVII wieku, Kraków 1977, s. 9.
30 Haskell, Mecenatismo..., s. 940.
37 A. Do n a t h, Psychologie des Kunstsammelns,
Berlin 1920, s. 16.
38 Handler, o.c, s. 6, rozróżniał cztery typy me-
cenasów renesansowych w Niemczech, z których pierw-
szy dążył do „wyrażenia własnej woli w monumental-
nej formie", drugi sprawując opiekę nad sztuką kie-
rował się zainteresowaniami intelektualnymi i nauko-
wymi, trzeci posiadał poczucie estetyczne, czwarty
był syntezą trzech poprzednich typów.
"Wackernagel, o.c, s. 219; Antal, o.c, s.
121.
8