DOI Artikel:
Lepiarczyk, Józef: Kilka uwag w sprawie pierwotnego wyglądu późnobarokowego kościoła pojezuickiego w Kobyłce k. Warszawy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0128
1. Biskup Marcin Załuski z projektem kościoła w Ko-
byłce, fragment sztychu Johanna Davida Schleuena (wg
J. D. Janockiego: Nachricht von den in der Hochgraf-
lichen Zaluskischen Bibliothek sich befindenden raren
Polnischen Buchern, III, Breslau 1753 (fot. T. Sobieraj)
kolistą absydą, dwa długie i wąskie trakty po
obu bokach kościoła, tworzące dziś nawy boczne,
aneks mieszkalny (dawna misja) za prezbiterium
pomiędzy końcowymi przęsłami naw bocznych
(ryc. 3) oraz potężna, szeroka, dwuwieżowa fa-
sada od północy (ryc. 5). Nawa kościelna otwie-
ra się do traktów bocznych arkadami i jest za-
sklepiona kolebkowo. Trakty boczne posiadają
płaskie sufity (ryc. 11) i oświetlone są rzędem
okien typu „wykrojowego" 7. Całe założenie z wy-
jątkiem części fasadowej jest wpisane w podłużny
prostokąt.
3. Pierwszym pytaniem jest, czy zespół kościel-
ny w Kobyłce powstał w dwóch fazach czy też
jest dziełem jednolitym powstałym od razu we-
dług z góry powziętej koncepcji? Badania inż.
arch. W. Sobczyka, przeprowadzone w podzie-
miach, ujawniały, że fundamenty kościoła wyka-
zują brak powiązania murów nawy głównej z
murami naw bocznych i części zaołtarzowej8. Na-
tomiast autor ten wyodrębnia w dzisiejszych
przedsionkach wieże przypadające na zakończe-
nie traktów bocznych i uważa, że wieże obecne
zostały dobudowane oddzielnie i później 9. P.
Bohdziewicz na podstawie własnych badań usta-
lił, że istniejąca fasada z wieżami stanowi or-
ganiczną całość z resztą założenia 10.
4. Doszukiwanie się wież w miejscu wskaza-
nym przez Sobczyka wydaje się nieuzasadnione
z braku wyraźnych śladów w podziemiach. Plan
części fasadowej z przedsionkami d korytarzyka-
mi wskazuje na jednorodność założenia całości.
Również ukształtowanie fasady i jej rozwinięcie
pionowe obliczone jest na efekty scenograficzne
i skróty widokowe, co wskazuje, że powstała ona
w organicznym związku z całym zespołem fun-
dacyjnym.
Bohdziewicz słusznie zwrócił uwagę, że fasa-
da nie mogła być osobno fundamentowana, gdyż
jest to niezgodne z punktu widzenia techniczne-
go ».
Gdyby kościół zaplanowano pierwotnie bez
traktów bocznych, to musiałby on posiadać do-
datkowe pomieszczenia na zakrystię i skarbiec
przy prezbiterium, tymczasem plan i rzut tej
części nie wykazują możliwości takiego rozwią-
zania.
Niezależnie od wyniku badań fundamentów
na jednolitość zespołu wskazują również zasto-
sowane formy artystyczne i ich ogólny wyraz
stylistyczny. Zarówno na zewnątrz, jak i we wnę-
trzu występuje porządek toskański, wybrzuszone
cokoły, a zwłaszcza okna typu „wykrojowego"
i płytkie wnęki ołtarzowe w nawie (dziś przebi-
te) i traktach bocznych, zamknięte półkoliście,
powtórzone również na zewnątrz naw bocznych.
Wreszcie rycina z dzieła J. D. Janockiego wy-
danego w r. 1754 ukazuje fundatora z rysunkiem
dwuwieżowej fasady kościoła (ryc. 1), czyli w po-
staci zbliżonej do obecnej 12. Można więc przyjąć,
że założenie kobyłeckie tworzy jednolity zespół
architektoniczno-funkcjonalny, w którym kościół
7 Określenie to wprowadził do literatury Boh-
dziewicz, o.c, s. 93.
8 Cyt. za Bohdziewiczem: o.c, s.. 117.
9 Tamie, l.c. Plan W. Sobczyka reprodukuje A.
Bartczaków a, Jakub Fontana architekt warszaw-
ski XVIII wieku, Warszawa 1970, s. 176, il. 162.
10 Bohdziewicz, o.c. s. 119.
11 Tamże, s. 119—120.
12 J. D. Janocki, Nachricht von den in der
Hochgraflich Zaluskischen Bibliothek sich befindenden
raren Polnischen Buchern, III, Breslau 1754. Autorem
sztychu jest Johann David Schleuen. Reprod.: Weiss,
122
byłce, fragment sztychu Johanna Davida Schleuena (wg
J. D. Janockiego: Nachricht von den in der Hochgraf-
lichen Zaluskischen Bibliothek sich befindenden raren
Polnischen Buchern, III, Breslau 1753 (fot. T. Sobieraj)
kolistą absydą, dwa długie i wąskie trakty po
obu bokach kościoła, tworzące dziś nawy boczne,
aneks mieszkalny (dawna misja) za prezbiterium
pomiędzy końcowymi przęsłami naw bocznych
(ryc. 3) oraz potężna, szeroka, dwuwieżowa fa-
sada od północy (ryc. 5). Nawa kościelna otwie-
ra się do traktów bocznych arkadami i jest za-
sklepiona kolebkowo. Trakty boczne posiadają
płaskie sufity (ryc. 11) i oświetlone są rzędem
okien typu „wykrojowego" 7. Całe założenie z wy-
jątkiem części fasadowej jest wpisane w podłużny
prostokąt.
3. Pierwszym pytaniem jest, czy zespół kościel-
ny w Kobyłce powstał w dwóch fazach czy też
jest dziełem jednolitym powstałym od razu we-
dług z góry powziętej koncepcji? Badania inż.
arch. W. Sobczyka, przeprowadzone w podzie-
miach, ujawniały, że fundamenty kościoła wyka-
zują brak powiązania murów nawy głównej z
murami naw bocznych i części zaołtarzowej8. Na-
tomiast autor ten wyodrębnia w dzisiejszych
przedsionkach wieże przypadające na zakończe-
nie traktów bocznych i uważa, że wieże obecne
zostały dobudowane oddzielnie i później 9. P.
Bohdziewicz na podstawie własnych badań usta-
lił, że istniejąca fasada z wieżami stanowi or-
ganiczną całość z resztą założenia 10.
4. Doszukiwanie się wież w miejscu wskaza-
nym przez Sobczyka wydaje się nieuzasadnione
z braku wyraźnych śladów w podziemiach. Plan
części fasadowej z przedsionkami d korytarzyka-
mi wskazuje na jednorodność założenia całości.
Również ukształtowanie fasady i jej rozwinięcie
pionowe obliczone jest na efekty scenograficzne
i skróty widokowe, co wskazuje, że powstała ona
w organicznym związku z całym zespołem fun-
dacyjnym.
Bohdziewicz słusznie zwrócił uwagę, że fasa-
da nie mogła być osobno fundamentowana, gdyż
jest to niezgodne z punktu widzenia techniczne-
go ».
Gdyby kościół zaplanowano pierwotnie bez
traktów bocznych, to musiałby on posiadać do-
datkowe pomieszczenia na zakrystię i skarbiec
przy prezbiterium, tymczasem plan i rzut tej
części nie wykazują możliwości takiego rozwią-
zania.
Niezależnie od wyniku badań fundamentów
na jednolitość zespołu wskazują również zasto-
sowane formy artystyczne i ich ogólny wyraz
stylistyczny. Zarówno na zewnątrz, jak i we wnę-
trzu występuje porządek toskański, wybrzuszone
cokoły, a zwłaszcza okna typu „wykrojowego"
i płytkie wnęki ołtarzowe w nawie (dziś przebi-
te) i traktach bocznych, zamknięte półkoliście,
powtórzone również na zewnątrz naw bocznych.
Wreszcie rycina z dzieła J. D. Janockiego wy-
danego w r. 1754 ukazuje fundatora z rysunkiem
dwuwieżowej fasady kościoła (ryc. 1), czyli w po-
staci zbliżonej do obecnej 12. Można więc przyjąć,
że założenie kobyłeckie tworzy jednolity zespół
architektoniczno-funkcjonalny, w którym kościół
7 Określenie to wprowadził do literatury Boh-
dziewicz, o.c, s. 93.
8 Cyt. za Bohdziewiczem: o.c, s.. 117.
9 Tamie, l.c. Plan W. Sobczyka reprodukuje A.
Bartczaków a, Jakub Fontana architekt warszaw-
ski XVIII wieku, Warszawa 1970, s. 176, il. 162.
10 Bohdziewicz, o.c. s. 119.
11 Tamże, s. 119—120.
12 J. D. Janocki, Nachricht von den in der
Hochgraflich Zaluskischen Bibliothek sich befindenden
raren Polnischen Buchern, III, Breslau 1754. Autorem
sztychu jest Johann David Schleuen. Reprod.: Weiss,
122