DOI Artikel:
Lepiarczyk, Józef: Kilka uwag w sprawie pierwotnego wyglądu późnobarokowego kościoła pojezuickiego w Kobyłce k. Warszawy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0131
bocznych, które zamieniono na nawy boczne (ryc.
II)30. Pomijając inne drobniejsze prace remon-
towo-budowlane należy wspomnieć o wysadzeniu
w powietrze wieży południowej w r. 1944 31 oraz
0 restauracji z lat 1945—1949 pod kierunkiem
arch. Brunona Zborowskiego, który odbudował
zniszczoną wieżę zachodnią, zmieniając nieco jej
kształt oraz zrekonstruował górne okna „wykro-
jowe" w nawach bocznych 32. Gruntowna restau-
racja wnętrza w latach 1957—1961 przyniosła m.
in. odsłonięcie polichromii w nawach bocznych 33.
Wreszcie ostatnią zmianą jest odbudowa wieży
wschodniej3i.
6. Zachowane ryciny i zdjęcia fotograficzne
przy niejasnych sformułowaniach źródłowych nie
doprowadziły dotąd do próby odtworzenia stanu
pierwotnego wyglądu traktów bocznych. Ich bo-
wiem kształt tak zewnętrzny jak i wewnętrzny
(kondygnacje, podziały, oświetlenie, zadaszenie),
jest głównym problemem czekającym na rozwią-
zanie i podjętym w niniejszym opracowaniu.
Przekazy źródłowe z wieku XIX mówią jedynie,
że trakty boczne (dzisiejsze nawy boczne) były
pierwotnie wyższe, gdyż na piętrze znajdowały
się cele35. Nieliczne zachowane fragmenty mu-
rów zarówno przy narożniku elewacji południo-
wej, jak i przy wieżach (częściowo zniszczone
w r . 1944 i widoczne na dawnych zdjęciach)36
(ryc. 7) potwierdzają istnienie takiej kondygna-
cji. Uściślenia wymaga wysokość piętra, jego za-
daszenie i rozplanowanie wnętrz.
Co do wysokości należy przyjąć, że piętro nie
mogło przesłaniać okien nawy kościoła. Zatem
musiało być zadaszone płasko mniej więcej na
wysokości obecnego oparcia pulpitowego dachu
naw bocznych, tuż pod wspomnianymi oknami
1 w linii gzymsu elewacji południowej37. Ponadto
można przyjąć, że piętro było oświetlone bezpo-
średnio oknami typu „wykrój owego" zapewne
podobnymi do — zamurowanych obecnie — wnęk
okiennych ponad arkadami w nawie, odpowia-
dającym im wysokościowo.
Łączy się to ze sprawą dwu okien „wykro-
jowych" w przęśle chórowym nawy kościoła,
przylegającym do fasady i odsłoniętych na ele-
wacjach po wojnie3S. Ich istnienie przemawia-
5. Kobyłka, kościół pojezuicki, fasada, stan sprzed 1944
(wg P. Bohdziewicza: Studia z dziejów sztuki polskiej
w dobie baroku i rokoka, fot. J. Raczyński)
łoby przeciw jednorodności zespołu, gdyby nie
to, że podobnie jak pozostałe okna nawy środ-
kowej nie były zasłonięte dachem nad celami na
I piętrze, który jako tarasowy mógł jedynie po-
siadać — celem lepszego odpływu wody — pulpi-
towe rozwiązanie poprzeczne w części przylega-
jącej do tylnej ściany fasady pomiędzy murem
nawy i wieżą, nie powodujące przesłonięcia okien.
Ślady takiego rozwiązania w postaci przybudów-
ki do muru elewacji północnej, zniekształconego
po zburzeniu cel w 1 połowie wieku XIX, wi-
doczne są na dawnych zdjęciach 39. Okna w przę-
30 Bohdziewicz, o.c., s. 89.
31 Kronika krajoznawcza (Ziemia, XXX, 1946, nr
1—2; Stolica, V 1955, nr 14/15, s. 5; Galicka i Sygie-
t y ń s k a, o.c., s. 9.
52 Stolica, jw.\ Galicka i Sygietyńska, o.c,
l.c.
31 Galicka i Sygietyńska, o.c, l.c.
34 Informacja na podstawie autopsji.
35 Weiss, o.c, s. 57.
36 Reprod.: Weiss, o.c, il. po s. 44; Bohdzie-
wicz, o.c ryc. 22 i wzmianka na s. 95.
37 Bohdziewicz, o.c, s. 120 niesłusznie przyj-
muje dachy mansardowe.
38 Por. przyp. 31.
39 Weiss, o.c, s. 40.
125
II)30. Pomijając inne drobniejsze prace remon-
towo-budowlane należy wspomnieć o wysadzeniu
w powietrze wieży południowej w r. 1944 31 oraz
0 restauracji z lat 1945—1949 pod kierunkiem
arch. Brunona Zborowskiego, który odbudował
zniszczoną wieżę zachodnią, zmieniając nieco jej
kształt oraz zrekonstruował górne okna „wykro-
jowe" w nawach bocznych 32. Gruntowna restau-
racja wnętrza w latach 1957—1961 przyniosła m.
in. odsłonięcie polichromii w nawach bocznych 33.
Wreszcie ostatnią zmianą jest odbudowa wieży
wschodniej3i.
6. Zachowane ryciny i zdjęcia fotograficzne
przy niejasnych sformułowaniach źródłowych nie
doprowadziły dotąd do próby odtworzenia stanu
pierwotnego wyglądu traktów bocznych. Ich bo-
wiem kształt tak zewnętrzny jak i wewnętrzny
(kondygnacje, podziały, oświetlenie, zadaszenie),
jest głównym problemem czekającym na rozwią-
zanie i podjętym w niniejszym opracowaniu.
Przekazy źródłowe z wieku XIX mówią jedynie,
że trakty boczne (dzisiejsze nawy boczne) były
pierwotnie wyższe, gdyż na piętrze znajdowały
się cele35. Nieliczne zachowane fragmenty mu-
rów zarówno przy narożniku elewacji południo-
wej, jak i przy wieżach (częściowo zniszczone
w r . 1944 i widoczne na dawnych zdjęciach)36
(ryc. 7) potwierdzają istnienie takiej kondygna-
cji. Uściślenia wymaga wysokość piętra, jego za-
daszenie i rozplanowanie wnętrz.
Co do wysokości należy przyjąć, że piętro nie
mogło przesłaniać okien nawy kościoła. Zatem
musiało być zadaszone płasko mniej więcej na
wysokości obecnego oparcia pulpitowego dachu
naw bocznych, tuż pod wspomnianymi oknami
1 w linii gzymsu elewacji południowej37. Ponadto
można przyjąć, że piętro było oświetlone bezpo-
średnio oknami typu „wykrój owego" zapewne
podobnymi do — zamurowanych obecnie — wnęk
okiennych ponad arkadami w nawie, odpowia-
dającym im wysokościowo.
Łączy się to ze sprawą dwu okien „wykro-
jowych" w przęśle chórowym nawy kościoła,
przylegającym do fasady i odsłoniętych na ele-
wacjach po wojnie3S. Ich istnienie przemawia-
5. Kobyłka, kościół pojezuicki, fasada, stan sprzed 1944
(wg P. Bohdziewicza: Studia z dziejów sztuki polskiej
w dobie baroku i rokoka, fot. J. Raczyński)
łoby przeciw jednorodności zespołu, gdyby nie
to, że podobnie jak pozostałe okna nawy środ-
kowej nie były zasłonięte dachem nad celami na
I piętrze, który jako tarasowy mógł jedynie po-
siadać — celem lepszego odpływu wody — pulpi-
towe rozwiązanie poprzeczne w części przylega-
jącej do tylnej ściany fasady pomiędzy murem
nawy i wieżą, nie powodujące przesłonięcia okien.
Ślady takiego rozwiązania w postaci przybudów-
ki do muru elewacji północnej, zniekształconego
po zburzeniu cel w 1 połowie wieku XIX, wi-
doczne są na dawnych zdjęciach 39. Okna w przę-
30 Bohdziewicz, o.c., s. 89.
31 Kronika krajoznawcza (Ziemia, XXX, 1946, nr
1—2; Stolica, V 1955, nr 14/15, s. 5; Galicka i Sygie-
t y ń s k a, o.c., s. 9.
52 Stolica, jw.\ Galicka i Sygietyńska, o.c,
l.c.
31 Galicka i Sygietyńska, o.c, l.c.
34 Informacja na podstawie autopsji.
35 Weiss, o.c, s. 57.
36 Reprod.: Weiss, o.c, il. po s. 44; Bohdzie-
wicz, o.c ryc. 22 i wzmianka na s. 95.
37 Bohdziewicz, o.c, s. 120 niesłusznie przyj-
muje dachy mansardowe.
38 Por. przyp. 31.
39 Weiss, o.c, s. 40.
125