DOI article:
Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Brodnica, nieznany ośrodek złotniczy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0149
Monstrancja w Osieku Wielkim (ryc. 10) na-
leży do wczesnego wariantu kompozycji promie-
nistej glorii, w której występują pojedyncze,
ostre promienie, na przemian proste i faliste.
Monstrancja w Mokrem (ryc. 11), pomimo sto-
sunkowo skromnych wymiarów, odznacza się na-
der oryginalną kompozycją. I tu, podobnie jak w
Osieku Wielkim, gloria utworzona jest z poje-
dynczych, przemiennych promieni, stanowi jed-
nak tylko tło dla bogatej, ażurowej kompozycji
pierwszoplanowej, w której otok z winnej lato-
rośli obejmuje dziwaczną, jakby z obłoków utwo-
rzoną oprawę reservaculum, z trybowanymi wy-
obrażeniami Matki Boskiej z Dzieciątkiem na
półksiężycu u góry, śś. Wojciecha i Stanisława
w owalnych otokach po bokach, a ponadto anio-
łów i puttów (ryc. 12). Jest w tym jakby dale-
kie echo ikonograficznego wystroju monstrancji
wieżyczkowych minionej epoki, w których wy-
obrażenia układały się jakby w hierarchiczne
strefy: patronów, Matki Boskiej jako pośrednicz-
ki i Chrystusa Ukrzyżowanego w zwieńczeniu.
Ale odrzucono tu wszelką sugestię architektoni-
czną i zastąpiono ją materią niby-obłoków, w
sferze ornamentalnej wywodzącej się z motywów
małżowinowych.
Zróżnicowanie artystyczne kilku zidentyfiko-
wanych dzieł Mistrza C S nie daje dostatecznej
podstawy do generalnej oceny tego twórcy. Wy-
daje się, że był rzemieślnikiem technicznie do-
brze wyszkolonym, choć nie zawsze dbał o wy-
soki poziom wyrobów (puszka w Oborach). Ce-
chowała go za to niewątpliwie inwencja twór-
cza, czego dowodem jest oryginalna kompozycja
monstrancji w Mokrem.
Mistrz I S
Prawdopodobnie współcześnie z Mistrzem
C S działa w Brodnicy drugi jeszcze złotnik o
zbliżonym monogramie, być może nawet bliski
krewny poprzedniego (ojciec? brat?). Jego dzie-
łem jest puszka w Odrach (ryc. 13), fundowana
w r. 1686 przez Chlewińskich herbu Radwan dla
kościoła w pobliskim Wielu3I. Spośród wyliczo-
nych już twórców złotnik ten wydaje się arty-
stą bardzo przeciętnym, operującym formami ra-
czej gładkimi i ograniczający się w trybowaniu
do płaskich reliefów akantowo-kwiatowych, uzu-
pełnianych puncowaniem. Niezdarny nodus przy-
pomina jednak swą wydłużoną formą inne wyro-
by brodnickie.
Najprawdopodobniej dziełem tego samego zło-
tnika jest puszka w Mochowie pod Sierpcem. W
Katalogu Zabytków32 brak wzmianki o cesze
15. Pacyfikał ze stopą i nodusem z połowy w. XVII,
sygn. „I X" (?) oraz krzyżem wykonanym lub uzu-
pełnionym w r. 1771 przez Emanuela Ellerholtza, Szyn-
wałd, kościół parafialny (fot. T. Chrzanowski)
31 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, XI, z. 5:
Chojnice, Czersk i okolice, oprać. P. Pałamarz,
J. T. Petrus, Warszawa 1979, s. 58.
32 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, X, z. 23: Po-
wiat sierpecki, oprać. I. Galicka, H. Sygietyńska,
D. Kaczmarzyk, Warszawa 1971, s. 13, fig. 104.
143
leży do wczesnego wariantu kompozycji promie-
nistej glorii, w której występują pojedyncze,
ostre promienie, na przemian proste i faliste.
Monstrancja w Mokrem (ryc. 11), pomimo sto-
sunkowo skromnych wymiarów, odznacza się na-
der oryginalną kompozycją. I tu, podobnie jak w
Osieku Wielkim, gloria utworzona jest z poje-
dynczych, przemiennych promieni, stanowi jed-
nak tylko tło dla bogatej, ażurowej kompozycji
pierwszoplanowej, w której otok z winnej lato-
rośli obejmuje dziwaczną, jakby z obłoków utwo-
rzoną oprawę reservaculum, z trybowanymi wy-
obrażeniami Matki Boskiej z Dzieciątkiem na
półksiężycu u góry, śś. Wojciecha i Stanisława
w owalnych otokach po bokach, a ponadto anio-
łów i puttów (ryc. 12). Jest w tym jakby dale-
kie echo ikonograficznego wystroju monstrancji
wieżyczkowych minionej epoki, w których wy-
obrażenia układały się jakby w hierarchiczne
strefy: patronów, Matki Boskiej jako pośrednicz-
ki i Chrystusa Ukrzyżowanego w zwieńczeniu.
Ale odrzucono tu wszelką sugestię architektoni-
czną i zastąpiono ją materią niby-obłoków, w
sferze ornamentalnej wywodzącej się z motywów
małżowinowych.
Zróżnicowanie artystyczne kilku zidentyfiko-
wanych dzieł Mistrza C S nie daje dostatecznej
podstawy do generalnej oceny tego twórcy. Wy-
daje się, że był rzemieślnikiem technicznie do-
brze wyszkolonym, choć nie zawsze dbał o wy-
soki poziom wyrobów (puszka w Oborach). Ce-
chowała go za to niewątpliwie inwencja twór-
cza, czego dowodem jest oryginalna kompozycja
monstrancji w Mokrem.
Mistrz I S
Prawdopodobnie współcześnie z Mistrzem
C S działa w Brodnicy drugi jeszcze złotnik o
zbliżonym monogramie, być może nawet bliski
krewny poprzedniego (ojciec? brat?). Jego dzie-
łem jest puszka w Odrach (ryc. 13), fundowana
w r. 1686 przez Chlewińskich herbu Radwan dla
kościoła w pobliskim Wielu3I. Spośród wyliczo-
nych już twórców złotnik ten wydaje się arty-
stą bardzo przeciętnym, operującym formami ra-
czej gładkimi i ograniczający się w trybowaniu
do płaskich reliefów akantowo-kwiatowych, uzu-
pełnianych puncowaniem. Niezdarny nodus przy-
pomina jednak swą wydłużoną formą inne wyro-
by brodnickie.
Najprawdopodobniej dziełem tego samego zło-
tnika jest puszka w Mochowie pod Sierpcem. W
Katalogu Zabytków32 brak wzmianki o cesze
15. Pacyfikał ze stopą i nodusem z połowy w. XVII,
sygn. „I X" (?) oraz krzyżem wykonanym lub uzu-
pełnionym w r. 1771 przez Emanuela Ellerholtza, Szyn-
wałd, kościół parafialny (fot. T. Chrzanowski)
31 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, XI, z. 5:
Chojnice, Czersk i okolice, oprać. P. Pałamarz,
J. T. Petrus, Warszawa 1979, s. 58.
32 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, X, z. 23: Po-
wiat sierpecki, oprać. I. Galicka, H. Sygietyńska,
D. Kaczmarzyk, Warszawa 1971, s. 13, fig. 104.
143