DOI Artikel:
Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Brodnica, nieznany ośrodek złotniczy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0150
X
W obu wypadkach dziełami anonimowego, jak
dotąd, złotnika są niestety tylko dolne części: sto-
py, nodusy, a w wypadku monstrancji także ra-
miona pod glorią. Gloria monstrancji z Czarno-
wa pochodzi z około r. 1739, taka bowiem data
występuje w inskrypcji fundacyjnej miejscowe-
go proboszcza — Józefa Gierłowskiego. Bardziej
skomplikowana jest sprawa z pacyfikałem w
Szynwałdzie, ofiarowanym do miejscowego ko-
ścioła w r. 1771. O ile na stopie występuje wspo-
mniana cecha Brodnicy i Mistrza I X, o tyle na
krzyżu znajduje się cecha gdańska, probiercza
(zapewne ,,E") oraz imienna Emanuela Ellerhol-
tza, czynnego w latach 1758—1800. Analizując
jednak ten niewątpliwie wtórnie przekompono-
wany zabytek skłonni jesteśmy uważać, że udział
złotnika gdańskiego ograniczył się jedynie do
uzupełnienia samego krzyża o odlewany korpus
Chrystusa i o rozetki. Całość jest wyraźnie za-
chowawcza i najprawdopodobniej wynika z wtór-
nych zabiegów; dolna część podwójnego nodusa
ma jeszcze wyraźnie renesansowy charakter, z
ażurowym pierścieniem ponad puklowaną gałką,
co zdaje się wyraźnie nawiązywać do tradycji
wyrobów Krella. Natomiast górna część przecho-
dzi ponad gruszkowatą gałką w bałasek ujęty
16. Brodnickie cechy złotnicze: Mistrza C S na mon- ażurowymi esownicami, co z kolei przypomina
strancji w Mokrem i Mistrza I X (?) na monstrancji nieco „fletowe" formy stosowane w ośrodku
w Czarnowie (powiększone) brodnickim w drugiej połowie w. XVII. Sylwetka
artystyczna Mistrza I X, wskutek przeróbek do-
miejskdej, a jako imienną podano litery T S. konanych na dwóch sygnowanych przez niego
Niewykluczone, że lekcja jest omyłkowa — o co dziełach> rYsuie sie- nam niezbyt wyraziście. Nie-
łatwo przy odczytywaniu zatartych lub źle od- wykluczone, że był on uczniem Krella i jego
bitych odcisków - a uwaga ta odnosić się może następcą w warsztacie, wykorzystującym pozo-
zarówno do wyrobu w Odrach, jak i w Mochowie stawione po poprzedniku fragmenty, które łączył
Za identycznością twórcy przemawia czas po- z własnymi już wytworami, nawiązującymi do
wstania (Mochów datowany jest w Katalogu na nowych wzorów kompozycyjno-ornamentalnych.
trzecią ćwierć w. XVII), lecz przede wszystkim
podobieństwo proporcji i zdobień obu wyrobów,
o stosunkowo płaskich pokrywach, zwieńczonych
nieproporcjonalnie dużymi krzyżami. w świetle analizy zabytków brodnickich mo-
żna dojść do wniosku, że środowisko to nie wy-
tworzyło wyraźnej — jeśli tak można rzec —
Mistrz IX (?) własnej formy plastycznej, posługując się moty-
wami znanymi i stosowanymi w innych ośrod-
Na dwóch wyrobach: monstrancji w Czarno- kach> zestawiając je w sposób eklektyczny. Nad
wie (ryc. 14)33 oraz pacyfikale w Szynwałdzie cał0ś'cią góruje niewątpliwie osobowość artysty-
(ryc. 15)34, obok miejskiej cechy brodnickiej czna Jana Krzysztofa Krella, który w ten właś-
występuje niezbyt czytelna cecha imienna, w nie nieco eklektyczny sposób łączył tradycje
której dopatrywać się można albo stylizowanego śląskie z wzorami toruńskimi. Nie znalazł jednak
orła, albo — co prawdopodobniejsze — monogra- godnych siebie następców w środowisku brod-
mu z nakładających się na siebie liter I oraz X. nićkim, którego kres działalności znaczy, jak
33
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, XI, z. 16: Po- 34 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, XI, z. 7, o.c.
4-r*>»n.ń t>I-i n rn r* U---— „---„ 1_ ' -n/r tt- _ _
wiat toruński, oprać. T. Chrzanowski, M. Kor
necki, Warszawa 1972, s. 27, fig. 231
s. 70, fig. 171.
144
W obu wypadkach dziełami anonimowego, jak
dotąd, złotnika są niestety tylko dolne części: sto-
py, nodusy, a w wypadku monstrancji także ra-
miona pod glorią. Gloria monstrancji z Czarno-
wa pochodzi z około r. 1739, taka bowiem data
występuje w inskrypcji fundacyjnej miejscowe-
go proboszcza — Józefa Gierłowskiego. Bardziej
skomplikowana jest sprawa z pacyfikałem w
Szynwałdzie, ofiarowanym do miejscowego ko-
ścioła w r. 1771. O ile na stopie występuje wspo-
mniana cecha Brodnicy i Mistrza I X, o tyle na
krzyżu znajduje się cecha gdańska, probiercza
(zapewne ,,E") oraz imienna Emanuela Ellerhol-
tza, czynnego w latach 1758—1800. Analizując
jednak ten niewątpliwie wtórnie przekompono-
wany zabytek skłonni jesteśmy uważać, że udział
złotnika gdańskiego ograniczył się jedynie do
uzupełnienia samego krzyża o odlewany korpus
Chrystusa i o rozetki. Całość jest wyraźnie za-
chowawcza i najprawdopodobniej wynika z wtór-
nych zabiegów; dolna część podwójnego nodusa
ma jeszcze wyraźnie renesansowy charakter, z
ażurowym pierścieniem ponad puklowaną gałką,
co zdaje się wyraźnie nawiązywać do tradycji
wyrobów Krella. Natomiast górna część przecho-
dzi ponad gruszkowatą gałką w bałasek ujęty
16. Brodnickie cechy złotnicze: Mistrza C S na mon- ażurowymi esownicami, co z kolei przypomina
strancji w Mokrem i Mistrza I X (?) na monstrancji nieco „fletowe" formy stosowane w ośrodku
w Czarnowie (powiększone) brodnickim w drugiej połowie w. XVII. Sylwetka
artystyczna Mistrza I X, wskutek przeróbek do-
miejskdej, a jako imienną podano litery T S. konanych na dwóch sygnowanych przez niego
Niewykluczone, że lekcja jest omyłkowa — o co dziełach> rYsuie sie- nam niezbyt wyraziście. Nie-
łatwo przy odczytywaniu zatartych lub źle od- wykluczone, że był on uczniem Krella i jego
bitych odcisków - a uwaga ta odnosić się może następcą w warsztacie, wykorzystującym pozo-
zarówno do wyrobu w Odrach, jak i w Mochowie stawione po poprzedniku fragmenty, które łączył
Za identycznością twórcy przemawia czas po- z własnymi już wytworami, nawiązującymi do
wstania (Mochów datowany jest w Katalogu na nowych wzorów kompozycyjno-ornamentalnych.
trzecią ćwierć w. XVII), lecz przede wszystkim
podobieństwo proporcji i zdobień obu wyrobów,
o stosunkowo płaskich pokrywach, zwieńczonych
nieproporcjonalnie dużymi krzyżami. w świetle analizy zabytków brodnickich mo-
żna dojść do wniosku, że środowisko to nie wy-
tworzyło wyraźnej — jeśli tak można rzec —
Mistrz IX (?) własnej formy plastycznej, posługując się moty-
wami znanymi i stosowanymi w innych ośrod-
Na dwóch wyrobach: monstrancji w Czarno- kach> zestawiając je w sposób eklektyczny. Nad
wie (ryc. 14)33 oraz pacyfikale w Szynwałdzie cał0ś'cią góruje niewątpliwie osobowość artysty-
(ryc. 15)34, obok miejskiej cechy brodnickiej czna Jana Krzysztofa Krella, który w ten właś-
występuje niezbyt czytelna cecha imienna, w nie nieco eklektyczny sposób łączył tradycje
której dopatrywać się można albo stylizowanego śląskie z wzorami toruńskimi. Nie znalazł jednak
orła, albo — co prawdopodobniejsze — monogra- godnych siebie następców w środowisku brod-
mu z nakładających się na siebie liter I oraz X. nićkim, którego kres działalności znaczy, jak
33
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, XI, z. 16: Po- 34 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, XI, z. 7, o.c.
4-r*>»n.ń t>I-i n rn r* U---— „---„ 1_ ' -n/r tt- _ _
wiat toruński, oprać. T. Chrzanowski, M. Kor
necki, Warszawa 1972, s. 27, fig. 231
s. 70, fig. 171.
144