0.5
1 cm
liturgical functions seem to have bom fruit further afield.
Its status in Central Europę as the first of a new breed
of royal churches in the (ultimately French) Rayonnant
style, must, I suggest, have madę it an object of intense
interest to Charles IV and his advisors when they began
to build, in Prague, a morę ambitious version of the same
type of church: a church which was, like Cracow and
Westminster abbey before it, to be a royal mausoleum,
a coronation church and a sanctuary of the national saint.
I have already suggested that the use of decorative vaults
over the high space of the sanctuary in Cracow may have
influenced the use of all-over decorative vaults in Peter
Parler’s choir in Prague103. But it is morę likely that some
of the peculiarities of the Prague coronation liturgy and
its sacred topography had their origins in the new pał-
ace and cathedral taking shape a few years earlier on
the Wawel hill. It would be unwise to press too far the
case for Cracow’s impact in Bohemia. We are clealing
with complex relations of exchange and mutual interde-
pendence between the two capitals; and the Polish or-
dinal of 1434 owes much to Charles’s ordo. But our ex-
amination of the uses of the transepts and Crossing at
Cracow suggests that some of Charles’s measures in
Prague may well reflect the idiosyncracies of slightly ear-
lier Polish practice. The liturgical stations of Prague ca-
thedral as set out in its coronation ceremony, its merg-
ing of coronation ambience with the idea of the Holy
Cross and with the tomb of the national saint, and its
relations to the Hradcany pałace, are all factors which
can now be seen, not (as they often are) as Bohemian
oddities, but as Polish conventions, originating in the
new pałace and cathedral taking shape a few years ear-
lier on the Wawel. In staging the most public celebra-
tion of magical kingship, Sacra Bohemia and Sacra
Polonia looked closely, and perhaps competitively, at
each other’s dramatic liturgies; and out of strikingly similar
rituals, played out against the background of similar ar-
chitectural settings, they fashioned a Sacra Regia Maiestas
which gave symbolic shape to their own sacred spaces
and their own distinct traditions.
Courtauld Institute of Art, London University
June 2001
Acknowledgements
I would like to thank Zoe Opacie for discussing the
Prague and Cracow ordinals with me and for fincling
source materiał for this paper. I owe a great debt to her,
to Lucy Ormrod and to Klara Benesovska who have all,
over the years, deepenecl my understanding of Charles
IV’s artistic patronage. I thank Marek Walczak and
Krzysztof Czyżewski for generously sending me off-prints
of their published work on Cracow cathedral. I am par-
ticularly indebted to Tomasz Węcławowicz for reading
the text, recommending additional bibliography, and
sharing with me his incomparable knowledge of Cra-
cow cathedral. Without Lech Kalinowski’s generous in-
yitation to lecture on this subject at the Polish Academy
of Sciences in Cracow in October 2000, this paper would
never have been written.
103 P. C r o s s 1 e y, Medieval Architecture and Meaning: The Limits
of Iconography, Burlington Magazine, 130: 1988, pp. 116-121.
Bohemia sacra i Polonia sacra.
Liturgia i historia w kościołach katedralnych Pragi i Krakowa
Mimo obfitości literatury, poświęcanej przez wiele lat historii ka-
tedr Św. Stanisława w Klukowie (1320-1364) i Św. Wita w Pradze (1344—
1386), wzajemne relacje pomiędzy tymi obiema budowlami nigdy nie
były należycie ocenione. Należą one do kategorii, którą Hans Sedl-
mayr trafnie nazwał kościołami królewskimi (Kónigskircheń). Obie łą-
czą w jednej budowli potrójne funkcje - kościoła koronacyjnego, kró-
lewskiego mauzoleum i sanktuarium przeznaczonego dla kultu „naro-
dowych świętych”: w Pradze - żyjącego w X wieku św. Wacława,
a w Krakowie - żyjącego w XI wieku św. Stanisława. Obie świątynie
wzniesiono na obrzeżach miast stołecznych, na wysokich, pradawnych
„świętych wzgórzach” (Wawel i Hradczany), które dzieliły pospołu
z pałacami królewskimi. Wznoszono je na miejscu wcześniejszych około
połowy wieku XIV, a więc w czasach, kiedy monarchie - czeska
i polska - przeżywały „złotą” epokę rozkwitu kulturalnego i politycz-
nego. W nich też monarsza ideologia została włączona w treści bu-
dowli sakralnej bez uszczerbku dla urzędu biskupa, gdyż kościół ka-
tedralny jest kanonicznym elementem tożsamości.
Jednakże podobieństwa pomiędzy Krakowem i Pragą sięgają da-
lej, poza te ogólne paralele. Niniejszy artykuł stawia sobie za cel zba-
danie uderzających, wzajemnych podobieństw topografii pałaców kró-
lewskich i kościołów katedralnych na Wawelu i na Hradczanach.
Jest bezsporne, że nietypowe umiejscowienie sanktuarium św. Sta-
nisława na skrzyżowaniu naw wawelskiej katedry oraz koncentracja
„świętości” in medio ecclesiae i w południowym ramieniu jej transep-
tu wyprzedza w czasie podobnie nietypową dyspozycję południowych
partii praskiej katedry. Dowiedziono, że te analogie w planie i w dys-
pozycji przestrzennej są związane z podobieństwem liturgii, zwłasz-
cza koronacyjnej, polskich i czeskich królów. Podczas gdy czeski
rytuał koronacyjny wywarł głęboki wpływ na polską praktykę w pierw-
szej połowie wieku XV pod rządami dynastii jagiellońskiej, to wcze-
śniej XTV-wieczna katedra krakowska, wznoszona za rządów ostatniego
króla z dynastii Piastów, mogła być inspiracją dla Karola IV, aby w tak
niezwyczajny sposób rozplanować przestrzeń liturgiczną w Pradze.
Badacze są zgodni, że nietypowe i w istocie antygotyckie rozwią-
zanie praskiej katedry wokół południowego przęsła jej transeptu (ze-
wnętrzny kształt i „bizantyjski wygląd” kaplicy Św. Wacława, południo-
wy portyk z mozaiką i asymetrycznie usytuowana, wyniosła wieża)
jest w większości rezultatem bezpośrednich interwencji cesarza Karo-
la IV (1364-1378). Ponadto Karol i jego doradcy byli szczególnie uwraż-
liwieni na symboliczną topografię grobów świętych męczenników
w nowej katedrze: św. Wita w apsydzie, św. Zygmunta w północnym
ramieniu transeptu, św. Wacława w ramieniu południowym i św. Woj-
68
Its status in Central Europę as the first of a new breed
of royal churches in the (ultimately French) Rayonnant
style, must, I suggest, have madę it an object of intense
interest to Charles IV and his advisors when they began
to build, in Prague, a morę ambitious version of the same
type of church: a church which was, like Cracow and
Westminster abbey before it, to be a royal mausoleum,
a coronation church and a sanctuary of the national saint.
I have already suggested that the use of decorative vaults
over the high space of the sanctuary in Cracow may have
influenced the use of all-over decorative vaults in Peter
Parler’s choir in Prague103. But it is morę likely that some
of the peculiarities of the Prague coronation liturgy and
its sacred topography had their origins in the new pał-
ace and cathedral taking shape a few years earlier on
the Wawel hill. It would be unwise to press too far the
case for Cracow’s impact in Bohemia. We are clealing
with complex relations of exchange and mutual interde-
pendence between the two capitals; and the Polish or-
dinal of 1434 owes much to Charles’s ordo. But our ex-
amination of the uses of the transepts and Crossing at
Cracow suggests that some of Charles’s measures in
Prague may well reflect the idiosyncracies of slightly ear-
lier Polish practice. The liturgical stations of Prague ca-
thedral as set out in its coronation ceremony, its merg-
ing of coronation ambience with the idea of the Holy
Cross and with the tomb of the national saint, and its
relations to the Hradcany pałace, are all factors which
can now be seen, not (as they often are) as Bohemian
oddities, but as Polish conventions, originating in the
new pałace and cathedral taking shape a few years ear-
lier on the Wawel. In staging the most public celebra-
tion of magical kingship, Sacra Bohemia and Sacra
Polonia looked closely, and perhaps competitively, at
each other’s dramatic liturgies; and out of strikingly similar
rituals, played out against the background of similar ar-
chitectural settings, they fashioned a Sacra Regia Maiestas
which gave symbolic shape to their own sacred spaces
and their own distinct traditions.
Courtauld Institute of Art, London University
June 2001
Acknowledgements
I would like to thank Zoe Opacie for discussing the
Prague and Cracow ordinals with me and for fincling
source materiał for this paper. I owe a great debt to her,
to Lucy Ormrod and to Klara Benesovska who have all,
over the years, deepenecl my understanding of Charles
IV’s artistic patronage. I thank Marek Walczak and
Krzysztof Czyżewski for generously sending me off-prints
of their published work on Cracow cathedral. I am par-
ticularly indebted to Tomasz Węcławowicz for reading
the text, recommending additional bibliography, and
sharing with me his incomparable knowledge of Cra-
cow cathedral. Without Lech Kalinowski’s generous in-
yitation to lecture on this subject at the Polish Academy
of Sciences in Cracow in October 2000, this paper would
never have been written.
103 P. C r o s s 1 e y, Medieval Architecture and Meaning: The Limits
of Iconography, Burlington Magazine, 130: 1988, pp. 116-121.
Bohemia sacra i Polonia sacra.
Liturgia i historia w kościołach katedralnych Pragi i Krakowa
Mimo obfitości literatury, poświęcanej przez wiele lat historii ka-
tedr Św. Stanisława w Klukowie (1320-1364) i Św. Wita w Pradze (1344—
1386), wzajemne relacje pomiędzy tymi obiema budowlami nigdy nie
były należycie ocenione. Należą one do kategorii, którą Hans Sedl-
mayr trafnie nazwał kościołami królewskimi (Kónigskircheń). Obie łą-
czą w jednej budowli potrójne funkcje - kościoła koronacyjnego, kró-
lewskiego mauzoleum i sanktuarium przeznaczonego dla kultu „naro-
dowych świętych”: w Pradze - żyjącego w X wieku św. Wacława,
a w Krakowie - żyjącego w XI wieku św. Stanisława. Obie świątynie
wzniesiono na obrzeżach miast stołecznych, na wysokich, pradawnych
„świętych wzgórzach” (Wawel i Hradczany), które dzieliły pospołu
z pałacami królewskimi. Wznoszono je na miejscu wcześniejszych około
połowy wieku XIV, a więc w czasach, kiedy monarchie - czeska
i polska - przeżywały „złotą” epokę rozkwitu kulturalnego i politycz-
nego. W nich też monarsza ideologia została włączona w treści bu-
dowli sakralnej bez uszczerbku dla urzędu biskupa, gdyż kościół ka-
tedralny jest kanonicznym elementem tożsamości.
Jednakże podobieństwa pomiędzy Krakowem i Pragą sięgają da-
lej, poza te ogólne paralele. Niniejszy artykuł stawia sobie za cel zba-
danie uderzających, wzajemnych podobieństw topografii pałaców kró-
lewskich i kościołów katedralnych na Wawelu i na Hradczanach.
Jest bezsporne, że nietypowe umiejscowienie sanktuarium św. Sta-
nisława na skrzyżowaniu naw wawelskiej katedry oraz koncentracja
„świętości” in medio ecclesiae i w południowym ramieniu jej transep-
tu wyprzedza w czasie podobnie nietypową dyspozycję południowych
partii praskiej katedry. Dowiedziono, że te analogie w planie i w dys-
pozycji przestrzennej są związane z podobieństwem liturgii, zwłasz-
cza koronacyjnej, polskich i czeskich królów. Podczas gdy czeski
rytuał koronacyjny wywarł głęboki wpływ na polską praktykę w pierw-
szej połowie wieku XV pod rządami dynastii jagiellońskiej, to wcze-
śniej XTV-wieczna katedra krakowska, wznoszona za rządów ostatniego
króla z dynastii Piastów, mogła być inspiracją dla Karola IV, aby w tak
niezwyczajny sposób rozplanować przestrzeń liturgiczną w Pradze.
Badacze są zgodni, że nietypowe i w istocie antygotyckie rozwią-
zanie praskiej katedry wokół południowego przęsła jej transeptu (ze-
wnętrzny kształt i „bizantyjski wygląd” kaplicy Św. Wacława, południo-
wy portyk z mozaiką i asymetrycznie usytuowana, wyniosła wieża)
jest w większości rezultatem bezpośrednich interwencji cesarza Karo-
la IV (1364-1378). Ponadto Karol i jego doradcy byli szczególnie uwraż-
liwieni na symboliczną topografię grobów świętych męczenników
w nowej katedrze: św. Wita w apsydzie, św. Zygmunta w północnym
ramieniu transeptu, św. Wacława w ramieniu południowym i św. Woj-
68
