DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: "Szkoła krakowska" i "szkoła lwowska" polskiej historii sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20619#0103
storii sztuki, wzbogacone udziałem w zajęciach history-
ka Ludwika Finkla oraz filozofa i psychologa Kazimie-
rza Twardowskiego, Podlacha uzupełniał w Krakowie
u Sokołowskiego, a później, niedługo przed habilitacją,
w Berlinie u Adolfa Goldschmidta, Wernera Weisbacha
i Augusta Schmarsowa. W roku 1919 utworzono dla nie-
go Katedrę Historii Sztuki Polskiej i Wschodnioeuropej-
skiej. Powstanie katedry o takiej nazwie, podkreślającej
odrębność sztuki Europy wschodniej, na ziemiach pol-
skich najbardziej uzasadnione było właśnie we Lwowie,
którego kulturę, łączącą elementy łacińskiego Zachodu
i bizantyńsko-ruskiego Wschodu, wzbogacały odziały-
wania lokalnych tradycji ormiańskich i żydowskich oraz
impulsy płynące z islamskiego Bliskiego Wschodu. Dzia-
łalność naukową Podlacha rozpoczął jako bizantynista,
publikując do dziś aktualną książkę Malowidła ścienne
w cerkwiach Bukowiny (1912; poprzedzona cząstkowymi
pracami w niemieckojęzycznych czasopismach), później
ukierunkował swe badania na malarstwo średniowieczne
w Polsce, w tym głównie na miniatorstwo. Jego najwięk-
szą pasją naukową była jednak metodologia historii sztu-
ki, której uprawianiu poświęcił się niemal bez reszty.
Za twórców przełomu metodologicznego uważał Fran-
za Wickhoffa, Aloisa Riegla, Maxa Dvofaka, Fritza Bur-
gera i Heinricha Wólfflina. Pod wpływem „szkoły wie-
deńskiej” badał dzieła sztuki peryferyjnej i wyszukiwał
właściwe dla nich kryteria oceny, pozwalające na uka-
zanie ich oryginalności. Jednak najbliższe były mu sys-
tematyczne koncepcje Wólfflina, którego metodzie po-
święcił specjalne opracowanie (1949). Opus vitae Pod-
lachy był pisany przez kilkadziesiąt lat, lecz opubliko-
wany tylko w streszczeniu (1949), obszerny podręcz-
nik akademicki Historia sztuki, jej założenia metodolo-
giczne i metody badawcze, jedyne dzieło tego typu
w literaturze polskiej78. Wybitny pedagog, swoim lwow-
skim (a po II wojnie - wrocławskim) uczniom przeka-
zywał znajomość podstaw metodologii i świadomość
dyscypliny badawczej79.
Czynną na Wydziale Teologicznym w latach 1919-
1927 Katedrę Historii Sztuki Kościelnej uzyskał uczeń
Bołoz Antoniewicza ks. Władysław Żyła (1877—1927)s0.
Badacz nowożytnej architektury Lwowa i ziem ruskich,
zakresem zainteresowań nawiązywał do tradycji Łoziń-
skiego.
Opróżnioną po śmierci Bołoz Antoniewicza Katedrę
Historii Sztuki Nowożytnej objął w roku 1926 jego uczeń
Władysław Kozicki (1879-1936), pisarz, krytyk literacki
stawa Podlachy (1875-1951) [w:] Myśl o sztuce, s. 295-311; L. Ka-
linowski, Podlacha Władysław [w:] Polski słownik biograficzny,
XXVII, 1982, s. 113-115; Małkiewicz, Historia sztuki na Uniwer-
sytecie Lwowskim, s. 66-67.
Pełną wersję zachowaną w maszynopisie omawia Z1 a t, O twór-
czości..., s. 304-307.
79 Swą koncepcję metodyki uniwersyteckiego nauczania historii
sztuki przedstawił Podlacha w artykule O przyszłość historii sztuki
(1919) - por. Poprzęcka, Katedra Historii Sztuki..., s. 159-161.
80 Kronika Uniwersytetu Jana Kazimierza za rok 1924/25, Lwów
1926, s. 4-5.
i teatralny, tłumacz poezji Michała Anioła, a także poli-
tyk81. Wzorem swego mistrza zainteresowania badaw-
cze dzielił między twórczość wielkich artystów włoskie-
go renesansu a nowoczesną sztukę polską; z pierwsze-
go zakresu opublikował na poły popularyzatorską mo-
nografię Michała Anioła (1908) oraz artykuł o Monie Li-
zie Leonarda da Vinci (1936), z drugiego liczne artyku-
ły o polskich artystach przełomu wieków XIX i XX oraz
książki o Edwardzie Wittigu (1932) i Henryku Rodakow-
skim (1936). Działalność dydaktyczna Kozickiego, trwa-
jąca do likwidacji katedry w roku 1933, nie miała dla
środowiska lwowskiego większego znaczenia.
Obok Podlachy najważniejszą w międzywojniu po-
stacią lwowskiej historii sztuki stał się „prywatny” uczo-
ny - Tadeusz Mańkowski (1878-1956)82. Z wykształce-
nia prawnik, Oswaldowi Balcerowi zawdzięczał dyscy-
plinę historycznego myślenia, zawód adwokata dał mu
niezależność finansową, pozwalającą poświęcić się upra-
wianiu nauki, a przyjaźń z Zygmuntem Batowskimi ukie-
runkowała go na badanie dziejów sztuki, czy - szerzej
- dziejów kultury artystycznej. Jego obszerny dorobek
pisarski dotyczył czasów nowożytnych i skupiał się
w paru kręgach tematycznych, wzajemnie jednak się za-
zębiających. Punkt wyjścia stanowiły badania sztuki
Lwowa i Rusi Czerwonej, w których dobitnie zaznaczał
jej specyfikę wynikającą z wielokulturowości środowi-
ska; szczególną uwagę poświęcił sztuce Ormian lwow-
skich i kontaktom z kulturą świata Islamu. Studia nad
architekturą Żółkwi zwróciły z kolei jego uwagę na dwór
artystyczny i mecenat Jana III Sobieskiego. Od rozwa-
żań nad klasycyzmem lwowskim Mańkowski przeszedł
do studiów nad kulturą artystyczną dworu Stanisława
Augusta Poniatowskiego. Zainteresowania rzemiosłem
artystycznym, zwłaszcza tkaninami: kobiercami i pasa-
mi, skierowały jego badania na problem orientalizacji
polskiej kultury, a wreszcie na sztukę Bliskiego Wscho-
du. Każdy z wątków swych poszukiwań prowadził od
opartych na archiwaliach opracowań monograficznych
ku coraz szerszym ujęciom problemowym. Charaktery-
styczne dla Mańkowskiego było badanie sztuki niejako
„od zewnątrz”: zainteresowanie instytucjami mecenatu
i kolekcjonerstwa, organizacją produkcji artystycznej,
poglądami na sztukę jej odbiorców.
Młodszą generację histoiyków sztuki reprezentował
Mieczysław Gębarowicz (1893-1984), uczeń historyka
Stanisława Zakrzewskiego i Jana Bołoz Antoniewicza83.
Zawodowo związany z Ossolineum, po habilitacji
81 M. Gutowski, Kozicki Władysław [w:] Polski słownik biogra-
ficzny, XIV, 1969, s. 613-615.
82 W. Tatarkiewicz, Tadeusz Mańkowski. 1878-1956, Biule-
tyn Historii Sztuki, 18: 1956, s. 517-519; M. Gębarowicz, Tade-
usz Mańkowski, Roczniki Biblioteczne, 1967, nr 1-2, s. 31-34.
83 M. Gębarowicz, Autobiografia. Jeden żywot w służbie na-
uki, Znak, 24: 1982, s. 416-442 (przedruk z przywróceniem fragmen-
tów usuniętych przez cenzurę - Czasopismo Zakładu Narodowego
im. Ossolińskich, 1994, z. 4, s. 9-32); S. Lorentz, Mieczysław Gę-
barowicz [w:] Funkcja dzieła sztuki. Materiały sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki. Szczecin, listopad 1970, Warszawa 1972, s. 307-
99
ka Ludwika Finkla oraz filozofa i psychologa Kazimie-
rza Twardowskiego, Podlacha uzupełniał w Krakowie
u Sokołowskiego, a później, niedługo przed habilitacją,
w Berlinie u Adolfa Goldschmidta, Wernera Weisbacha
i Augusta Schmarsowa. W roku 1919 utworzono dla nie-
go Katedrę Historii Sztuki Polskiej i Wschodnioeuropej-
skiej. Powstanie katedry o takiej nazwie, podkreślającej
odrębność sztuki Europy wschodniej, na ziemiach pol-
skich najbardziej uzasadnione było właśnie we Lwowie,
którego kulturę, łączącą elementy łacińskiego Zachodu
i bizantyńsko-ruskiego Wschodu, wzbogacały odziały-
wania lokalnych tradycji ormiańskich i żydowskich oraz
impulsy płynące z islamskiego Bliskiego Wschodu. Dzia-
łalność naukową Podlacha rozpoczął jako bizantynista,
publikując do dziś aktualną książkę Malowidła ścienne
w cerkwiach Bukowiny (1912; poprzedzona cząstkowymi
pracami w niemieckojęzycznych czasopismach), później
ukierunkował swe badania na malarstwo średniowieczne
w Polsce, w tym głównie na miniatorstwo. Jego najwięk-
szą pasją naukową była jednak metodologia historii sztu-
ki, której uprawianiu poświęcił się niemal bez reszty.
Za twórców przełomu metodologicznego uważał Fran-
za Wickhoffa, Aloisa Riegla, Maxa Dvofaka, Fritza Bur-
gera i Heinricha Wólfflina. Pod wpływem „szkoły wie-
deńskiej” badał dzieła sztuki peryferyjnej i wyszukiwał
właściwe dla nich kryteria oceny, pozwalające na uka-
zanie ich oryginalności. Jednak najbliższe były mu sys-
tematyczne koncepcje Wólfflina, którego metodzie po-
święcił specjalne opracowanie (1949). Opus vitae Pod-
lachy był pisany przez kilkadziesiąt lat, lecz opubliko-
wany tylko w streszczeniu (1949), obszerny podręcz-
nik akademicki Historia sztuki, jej założenia metodolo-
giczne i metody badawcze, jedyne dzieło tego typu
w literaturze polskiej78. Wybitny pedagog, swoim lwow-
skim (a po II wojnie - wrocławskim) uczniom przeka-
zywał znajomość podstaw metodologii i świadomość
dyscypliny badawczej79.
Czynną na Wydziale Teologicznym w latach 1919-
1927 Katedrę Historii Sztuki Kościelnej uzyskał uczeń
Bołoz Antoniewicza ks. Władysław Żyła (1877—1927)s0.
Badacz nowożytnej architektury Lwowa i ziem ruskich,
zakresem zainteresowań nawiązywał do tradycji Łoziń-
skiego.
Opróżnioną po śmierci Bołoz Antoniewicza Katedrę
Historii Sztuki Nowożytnej objął w roku 1926 jego uczeń
Władysław Kozicki (1879-1936), pisarz, krytyk literacki
stawa Podlachy (1875-1951) [w:] Myśl o sztuce, s. 295-311; L. Ka-
linowski, Podlacha Władysław [w:] Polski słownik biograficzny,
XXVII, 1982, s. 113-115; Małkiewicz, Historia sztuki na Uniwer-
sytecie Lwowskim, s. 66-67.
Pełną wersję zachowaną w maszynopisie omawia Z1 a t, O twór-
czości..., s. 304-307.
79 Swą koncepcję metodyki uniwersyteckiego nauczania historii
sztuki przedstawił Podlacha w artykule O przyszłość historii sztuki
(1919) - por. Poprzęcka, Katedra Historii Sztuki..., s. 159-161.
80 Kronika Uniwersytetu Jana Kazimierza za rok 1924/25, Lwów
1926, s. 4-5.
i teatralny, tłumacz poezji Michała Anioła, a także poli-
tyk81. Wzorem swego mistrza zainteresowania badaw-
cze dzielił między twórczość wielkich artystów włoskie-
go renesansu a nowoczesną sztukę polską; z pierwsze-
go zakresu opublikował na poły popularyzatorską mo-
nografię Michała Anioła (1908) oraz artykuł o Monie Li-
zie Leonarda da Vinci (1936), z drugiego liczne artyku-
ły o polskich artystach przełomu wieków XIX i XX oraz
książki o Edwardzie Wittigu (1932) i Henryku Rodakow-
skim (1936). Działalność dydaktyczna Kozickiego, trwa-
jąca do likwidacji katedry w roku 1933, nie miała dla
środowiska lwowskiego większego znaczenia.
Obok Podlachy najważniejszą w międzywojniu po-
stacią lwowskiej historii sztuki stał się „prywatny” uczo-
ny - Tadeusz Mańkowski (1878-1956)82. Z wykształce-
nia prawnik, Oswaldowi Balcerowi zawdzięczał dyscy-
plinę historycznego myślenia, zawód adwokata dał mu
niezależność finansową, pozwalającą poświęcić się upra-
wianiu nauki, a przyjaźń z Zygmuntem Batowskimi ukie-
runkowała go na badanie dziejów sztuki, czy - szerzej
- dziejów kultury artystycznej. Jego obszerny dorobek
pisarski dotyczył czasów nowożytnych i skupiał się
w paru kręgach tematycznych, wzajemnie jednak się za-
zębiających. Punkt wyjścia stanowiły badania sztuki
Lwowa i Rusi Czerwonej, w których dobitnie zaznaczał
jej specyfikę wynikającą z wielokulturowości środowi-
ska; szczególną uwagę poświęcił sztuce Ormian lwow-
skich i kontaktom z kulturą świata Islamu. Studia nad
architekturą Żółkwi zwróciły z kolei jego uwagę na dwór
artystyczny i mecenat Jana III Sobieskiego. Od rozwa-
żań nad klasycyzmem lwowskim Mańkowski przeszedł
do studiów nad kulturą artystyczną dworu Stanisława
Augusta Poniatowskiego. Zainteresowania rzemiosłem
artystycznym, zwłaszcza tkaninami: kobiercami i pasa-
mi, skierowały jego badania na problem orientalizacji
polskiej kultury, a wreszcie na sztukę Bliskiego Wscho-
du. Każdy z wątków swych poszukiwań prowadził od
opartych na archiwaliach opracowań monograficznych
ku coraz szerszym ujęciom problemowym. Charaktery-
styczne dla Mańkowskiego było badanie sztuki niejako
„od zewnątrz”: zainteresowanie instytucjami mecenatu
i kolekcjonerstwa, organizacją produkcji artystycznej,
poglądami na sztukę jej odbiorców.
Młodszą generację histoiyków sztuki reprezentował
Mieczysław Gębarowicz (1893-1984), uczeń historyka
Stanisława Zakrzewskiego i Jana Bołoz Antoniewicza83.
Zawodowo związany z Ossolineum, po habilitacji
81 M. Gutowski, Kozicki Władysław [w:] Polski słownik biogra-
ficzny, XIV, 1969, s. 613-615.
82 W. Tatarkiewicz, Tadeusz Mańkowski. 1878-1956, Biule-
tyn Historii Sztuki, 18: 1956, s. 517-519; M. Gębarowicz, Tade-
usz Mańkowski, Roczniki Biblioteczne, 1967, nr 1-2, s. 31-34.
83 M. Gębarowicz, Autobiografia. Jeden żywot w służbie na-
uki, Znak, 24: 1982, s. 416-442 (przedruk z przywróceniem fragmen-
tów usuniętych przez cenzurę - Czasopismo Zakładu Narodowego
im. Ossolińskich, 1994, z. 4, s. 9-32); S. Lorentz, Mieczysław Gę-
barowicz [w:] Funkcja dzieła sztuki. Materiały sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki. Szczecin, listopad 1970, Warszawa 1972, s. 307-
99