DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Utzig, Joanna: Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0017
11
np. przytrzymywania przez Marię płaszcza łokciem, chociaż
jest on zakomponowany odmiennie. Styl wykazuje cechy
zbliżone do kwater z Etelhem, znamionuje go uproszczenie
form, a także łagodność wyrazu. Zaobserwowane zbieżno-
ści formalne z witrażami na Gotlandii nie wydają się być na
tyle istotne, aby domyślać się powiązań warsztatowych kwa-
ter włocławskich właśnie z nimi 22. Jako znaczącą różnicę
wymienić można zastosowanie w witrażach gotlandzkich
cienkiego, kaligraficznego rysunku, zupełnie innego niż
dynamiczny i pełen energii kontur witraży włocławskich,
który cechuje zróżnicowana, miejscami znaczna grubość.
W niektórych starszych pracach (Władysław Łuszczkie-
wicz, Feliks Kopera, Tadeusz Dobrowolski 23) porównywano
kwatery włocławskie do obszernego cyklu witraży w prez-
biterium kościoła Mariackiego w Krakowie [il. 8] 24. Podo-
bieństwo witraży we Włocławku oraz w Krakowie ma jednak
charakter powierzchowny, wręcz przypadkowy. Polega on na
zbliżonej kompozycji niektórych kwater (sceny narracyjne
w kolistych medalionach na geometryczno-roślinnych dywa-
nikach). Z uwagi na niedostatek materiału zabytkowego na
terenie Polski, kilkukrotnie sugerowano możliwość wyko-
nania witraży włocławskich w Krakowie 25, jednak wydaje
się być bardzo mało prawdopodobne, aby zdecydowano się
transportować szkło na taką odległość, o ile nie istniałaby
po temu absolutna konieczność 26. Ponadto założyć można,
iż witraże z katedry włocławskiej powstały kilkanaście czy
około dwadzieścia lat wcześniej, niż krakowskie (datowane
na około 1360). Jak wskazują najnowsze badania, przeszkie-
nia krakowskiej fary wiążą się pod względem stylowym
przede wszystkim z witrażami wiedeńskimi i wpisują w ich
linię rozwojową prowadzącą od szkoły malarskiej z Sankt
22 Co do bezpośrednich związków był sceptyczny również sam
A. Andersson. Zbieżności z oknem w Ethelhem, ale na poziomie
kompozycyjnym, wspomnieli również L. Kalinowski i H. Mał-
kiewiczówna (Thorner Glasmalerei, s. 162)
23 W. Łuszczkiewicz, Malarstwo religijne, s. 143; E Kopera, Dzieje
malarstwa, s. 237; idem, Sztuka polska, s. 455; T. Dobrowolski,
Sztuka Krakowa, Kraków 1950, s. 186; idem, Malarstwo, [w: ] Histo-
ria sztuki polskiej, s. 374.
24 Co do związków witraży włocławskich z krakowskimi wątpliwość
wyrazili J. Frycz, E. Kwiatkowski, Średniowieczne witraże, s. 100-102.
25 Żaden z badaczy nie był do tego w pełni przekonany, np. Tadeusz
Dobrowolski w pierwszym wydaniu Sztuki Krakowa pisał: „Nie jest
wykluczone, że znany witraż katedry włocławskiej, złożony prawie
wyłącznie z szyb medalionowych z równie krępymi postaciami
jak najstarsze szyby w kościele P. Marii [w Krakowie], pochodzi
z jakiejś pracowni krakowskiej” (s. 186), natomiast w późniejszych
wydaniach książki zrezygnował z tego fragmentu.
26 Kraków mógł być w tym czasie ważnym ośrodkiem witrażowni-
czym; zob. np. E. Kwiatkowski, Witraże gotyckie z Torunia, s. 100;
J. Samek, Polskie rzemiosło artystyczne. Średniowiecze, Warszawa
2000, s. 68. Cech skupiający malarzy, snycerzy i witrażystów
mógłby istnieć w Krakowie już w xiv w.; L. Kalinowski, Malar-
stwo witrażowe, s. 188-189.
8. Noli me tangere, kwatera witrażowa, kościół Wniebowzięcia NMP
w Krakowie (fot. ze zbiorów Corpus Vitrearum, Polska)
Florian 2 . Dotyczy to najstarszej grupy przeszkleń, znajdują-
cych się pierwotnie w oknach zamknięcia prezbiterium, za
które odpowiedzialny był warsztat tzw. Mistrza krakowskiej
Biblii pauperum. Dla porządku należy więc stwierdzić, że
ogólny kierunek wpływów byłby zgodny z jednym z hipote-
tycznych źródeł stylu witraży włocławskich, o czym niżej 28.
Nie można również pominąć relacji kwater włocław-
skich ze sztuką lokalną. Wiązanie ich z działalnością tak
zwanych warsztatów toruńskich jest powszechne w litera-
turze 29. Termin ten wprowadził Kwiatkowski na określenie
27 Corpus Vitrearum Medii Aevi, Polen, 1.1,1 [w druku],
28 Pozostałe witraże w krakowskim kościele Mariackim wykazują
jednak inne filiacje artystyczne (zwłaszcza czeskie). Zwracano rów-
nież uwagę, jak się wydaje słusznie, na podobieństwo z witrażami
w kościele Marii Panny we Frankfurcie nad Odrą (około 1370), zob.
M. Flugge, F. Dietrich, Die Chorfenster der St. Marienkirche in
Frankfurt (Oder), Worms 2008 (Forschungen und Beitrage zur
Denkmalpflege im Land Brandenburg, 10), które z kolei błiskie są
przeszkleniom w Miihlhausen (ok. 1360-1370), zob. U. Bednarz,
E. Fitz, F. Martin, M. L. Mock, G. J. Pfeiffer, M. Voigt, Die mit-
telalterlichen Glasmalereien in Berlin und Brandenburg, Berlin 2010
(Corpus Vitrearum Medii Aevi Deutschland, t. xxn), s. 437.
29 Źródłem tej atrybucji są prace E. Kwiatkowskiego: Witraże
gotyckie Torunia, passim; idem, Witraże gotyckie z Torunia, s. 110;
np. przytrzymywania przez Marię płaszcza łokciem, chociaż
jest on zakomponowany odmiennie. Styl wykazuje cechy
zbliżone do kwater z Etelhem, znamionuje go uproszczenie
form, a także łagodność wyrazu. Zaobserwowane zbieżno-
ści formalne z witrażami na Gotlandii nie wydają się być na
tyle istotne, aby domyślać się powiązań warsztatowych kwa-
ter włocławskich właśnie z nimi 22. Jako znaczącą różnicę
wymienić można zastosowanie w witrażach gotlandzkich
cienkiego, kaligraficznego rysunku, zupełnie innego niż
dynamiczny i pełen energii kontur witraży włocławskich,
który cechuje zróżnicowana, miejscami znaczna grubość.
W niektórych starszych pracach (Władysław Łuszczkie-
wicz, Feliks Kopera, Tadeusz Dobrowolski 23) porównywano
kwatery włocławskie do obszernego cyklu witraży w prez-
biterium kościoła Mariackiego w Krakowie [il. 8] 24. Podo-
bieństwo witraży we Włocławku oraz w Krakowie ma jednak
charakter powierzchowny, wręcz przypadkowy. Polega on na
zbliżonej kompozycji niektórych kwater (sceny narracyjne
w kolistych medalionach na geometryczno-roślinnych dywa-
nikach). Z uwagi na niedostatek materiału zabytkowego na
terenie Polski, kilkukrotnie sugerowano możliwość wyko-
nania witraży włocławskich w Krakowie 25, jednak wydaje
się być bardzo mało prawdopodobne, aby zdecydowano się
transportować szkło na taką odległość, o ile nie istniałaby
po temu absolutna konieczność 26. Ponadto założyć można,
iż witraże z katedry włocławskiej powstały kilkanaście czy
około dwadzieścia lat wcześniej, niż krakowskie (datowane
na około 1360). Jak wskazują najnowsze badania, przeszkie-
nia krakowskiej fary wiążą się pod względem stylowym
przede wszystkim z witrażami wiedeńskimi i wpisują w ich
linię rozwojową prowadzącą od szkoły malarskiej z Sankt
22 Co do bezpośrednich związków był sceptyczny również sam
A. Andersson. Zbieżności z oknem w Ethelhem, ale na poziomie
kompozycyjnym, wspomnieli również L. Kalinowski i H. Mał-
kiewiczówna (Thorner Glasmalerei, s. 162)
23 W. Łuszczkiewicz, Malarstwo religijne, s. 143; E Kopera, Dzieje
malarstwa, s. 237; idem, Sztuka polska, s. 455; T. Dobrowolski,
Sztuka Krakowa, Kraków 1950, s. 186; idem, Malarstwo, [w: ] Histo-
ria sztuki polskiej, s. 374.
24 Co do związków witraży włocławskich z krakowskimi wątpliwość
wyrazili J. Frycz, E. Kwiatkowski, Średniowieczne witraże, s. 100-102.
25 Żaden z badaczy nie był do tego w pełni przekonany, np. Tadeusz
Dobrowolski w pierwszym wydaniu Sztuki Krakowa pisał: „Nie jest
wykluczone, że znany witraż katedry włocławskiej, złożony prawie
wyłącznie z szyb medalionowych z równie krępymi postaciami
jak najstarsze szyby w kościele P. Marii [w Krakowie], pochodzi
z jakiejś pracowni krakowskiej” (s. 186), natomiast w późniejszych
wydaniach książki zrezygnował z tego fragmentu.
26 Kraków mógł być w tym czasie ważnym ośrodkiem witrażowni-
czym; zob. np. E. Kwiatkowski, Witraże gotyckie z Torunia, s. 100;
J. Samek, Polskie rzemiosło artystyczne. Średniowiecze, Warszawa
2000, s. 68. Cech skupiający malarzy, snycerzy i witrażystów
mógłby istnieć w Krakowie już w xiv w.; L. Kalinowski, Malar-
stwo witrażowe, s. 188-189.
8. Noli me tangere, kwatera witrażowa, kościół Wniebowzięcia NMP
w Krakowie (fot. ze zbiorów Corpus Vitrearum, Polska)
Florian 2 . Dotyczy to najstarszej grupy przeszkleń, znajdują-
cych się pierwotnie w oknach zamknięcia prezbiterium, za
które odpowiedzialny był warsztat tzw. Mistrza krakowskiej
Biblii pauperum. Dla porządku należy więc stwierdzić, że
ogólny kierunek wpływów byłby zgodny z jednym z hipote-
tycznych źródeł stylu witraży włocławskich, o czym niżej 28.
Nie można również pominąć relacji kwater włocław-
skich ze sztuką lokalną. Wiązanie ich z działalnością tak
zwanych warsztatów toruńskich jest powszechne w litera-
turze 29. Termin ten wprowadził Kwiatkowski na określenie
27 Corpus Vitrearum Medii Aevi, Polen, 1.1,1 [w druku],
28 Pozostałe witraże w krakowskim kościele Mariackim wykazują
jednak inne filiacje artystyczne (zwłaszcza czeskie). Zwracano rów-
nież uwagę, jak się wydaje słusznie, na podobieństwo z witrażami
w kościele Marii Panny we Frankfurcie nad Odrą (około 1370), zob.
M. Flugge, F. Dietrich, Die Chorfenster der St. Marienkirche in
Frankfurt (Oder), Worms 2008 (Forschungen und Beitrage zur
Denkmalpflege im Land Brandenburg, 10), które z kolei błiskie są
przeszkleniom w Miihlhausen (ok. 1360-1370), zob. U. Bednarz,
E. Fitz, F. Martin, M. L. Mock, G. J. Pfeiffer, M. Voigt, Die mit-
telalterlichen Glasmalereien in Berlin und Brandenburg, Berlin 2010
(Corpus Vitrearum Medii Aevi Deutschland, t. xxn), s. 437.
29 Źródłem tej atrybucji są prace E. Kwiatkowskiego: Witraże
gotyckie Torunia, passim; idem, Witraże gotyckie z Torunia, s. 110;