DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Utzig, Joanna: Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0019
13
Omawiając spójną grupę rękopisów z lat około 1300
Schmidt wskazał, że ich twórcy działali zapewne w Austrii,
ale ukształtowali swój styl pod dużym wpływem malarstwa
miniaturowego Ratyzbony 41. Zebrane przez Schmidta przy-
łdady malarstwa miniaturowego z przełomu wieków xm
i xiv wyraźnie dowodzą powiązań artystycznych między
Bawarią a Górną Austrią. Chociaż tereny te nie stanowiły
jednego organizmu politycznego, może dopuszczalne jest
dopatrywanie się na tym obszarze cech „regionu artystycz-
nego”? Wyjściową tezę Schmidta sformułowaną w odnie-
sieniu do sztuki ziem Habsburgów, a także przekonanie
Suckałego, nałeży więc nieznacznie zmodyhkować. W inte-
resującym nas tu okresie (mniej więcej pierwsze czterdzie-
stolecie xiv wieku) dochodziło do wymiany artystycznej
między terenami należącymi do Habsburgów i nieodległą
Bawarią, o czym najlepiej świadczą same dzieła sztuki. Pro-
weniencję niektórych z tych, które omówione zostaną niżej,
trudno określić bardziej precyzyjnie, niż „obszar południo-
woniemiecki”, zaobserwować można bowiem szerokie roz-
powszechnienie i dość długie utrzymywanie się pewnych
rozwiązań formalnych. Materiał porównawczy dla kwater
witrażowych w katedrze włocławskiej można znaleźć bodaj
w równym stopniu na całym obszarze południowoniemiec-
kim, co również jest pośrednim argumentem za uznaniem
wspólnego charakteru malarstwa regionu Górnej Nadrenii
i Jeziora Bodeńskiego, Austrii oraz Bawarii.
W pierwszej kolejności, istotne dla kwater witrażowych
w katedrze we Włocławku są podobieństwa do malarstwa
regionu Jeziora Bodeńskiego. Małkiewiczówna w odręcz-
nej notatce będącej częścią materiałów do Korpusu witraży
średniowiecznych w Polsce wskazała na zbieżności z ilumi-
nacjami tzw. Kodeksu Manesse (Grofie Heidelberger Lie-
derhandschrift', Universitatsbibliothek Heidelberg, Cod. Pal.
germ. 848) [il. 9—11] 42. Spostrzeżenie to wydaje się być trafne
i wymagające rozwinięcia. Będący największą średnio-
wieczną antologią poezji minnesingerów słynny Kodeks
Manesse powstał, jak się zwykle przyjmuje, w Zurychu,
prawdopodobnie pomiędzy latami 1305/1310 a 1330-1340.
Wykonany został w dwóch głównych fazach. Za większość,
41 G. Schmidt, Eine Handschriftengruppe um 1300, „Mitteiiungen
der Ósterreichischen Galerie", 26/27,1982/1983, nr 70/71, s. 9-64;
G. Schmidt, Malerei der Gotik. Fixpunkte und Ausblicke, t. 1:
Malerei der Gotik in Mitteleuropa, Graz 2005, s. 149-176. Warto
wskazać na zbieżności między witrażami włocławskimi a stylem
tzw. Mistrza Mszału z Lilienfeld, który odznacza się miękkością,
łagodnością, czy wręcz słodyczą wyrazu.
42 Codex Manesse, Die Grofie Heidelberger Liederhandschrift. Texte -
Bilder - Sachen, kat. wyst., red. E. Mittler, W. Werner, Heidelberg
1988; Codex Manesse. Die Miniaturen der Grofien Heidelberger Lie-
derhandschrift, red. I. E Walther, Heidelberg 1989; Edele Frouwen,
schoene Man. Die Manessische Liederhandschrift in Ziirich, kat. wyst.
w Schweizerisches Landesmuseum w Zurychu, 12.6-29.9.1991, red.
C. Brinker, D. Fliihler-Kreis, Ziirich 1991; Der Codex Manesse und
die Entdeckung der Liebe, red. M. Effinger, C. Meyer, Ch. Schneider,
kat. wyst., Heidelberg 2010.
9. Von Scharpfenberg, miniatura w Kodeksie Manesse, Universitatsbi-
bliothek w Heidelbergu, Cod. Pal. germ. 848, fol. 204r (fot. w domenie
publicznej - Wikimedia Commons, https://upload.wikimedia.org/wiki-
pedia/commons/3/32/Codex_Manesse_204r_Von_Scharpfenberg.jpg)
trzon iłuminacji (niem. Grundstock) odpowiedziałny był
bądź jeden malarz, bądź kilku pracujących wyjątkowo jed-
nolicie - w tej części kodeksu zaznacza się indywidualny
styl, a także wysoki poziom warsztatowy 43. Resztę miniatur,
które mogły powstać po upływie około dwudziestu-trzy-
dziestu łat, przypisuje się przeważnie trzem malarzom.
Na starszych miniaturach postacie są poruszone (np. Der
Burggraf von Lienz, Von Scharpfenberg [il. 9], Herr Pfeffel;
odpowiednio: fol. ii5r, 204r, 302r). Fałdy, malowane gięt-
kimi, łukowatymi liniami, dzięki głębokiemu modelunkowi
światłocieniowemu tworzą bogate, wielowarstwowe układy
sugerujące trójwymiarowość form. Porównanie rysunku
szat witraży włocławskich do szat w rękopisie jest jednak
o tyle utrudnione, że postacie w kodeksie noszą stroje
43 Co prawda niekiedy przyjmuje się, że „trzon” wykonało kilku
miniaturzystów, jednak styl ten jest na tyle spójny i zdradzający
indywidualne piętno, że dla uproszczenia określany będzie jako
praca jednego twórcy; por. L. Saurma-Jeltsch, Das stilistische
Umfeld der Miniaturen, [w:] Codex Manesse, Die Grofie Heidelber-
ger, s. 303. W nowszych badaniach niemieckich nie pisze się raczej
o artyście pierwszym, drugim itd., tylko 0 fazach wykonywania
miniatur, określając je jako Grundstock oraz Nachtrag (dzielony
na mniejsze, numerowane kołejno fazy).
Omawiając spójną grupę rękopisów z lat około 1300
Schmidt wskazał, że ich twórcy działali zapewne w Austrii,
ale ukształtowali swój styl pod dużym wpływem malarstwa
miniaturowego Ratyzbony 41. Zebrane przez Schmidta przy-
łdady malarstwa miniaturowego z przełomu wieków xm
i xiv wyraźnie dowodzą powiązań artystycznych między
Bawarią a Górną Austrią. Chociaż tereny te nie stanowiły
jednego organizmu politycznego, może dopuszczalne jest
dopatrywanie się na tym obszarze cech „regionu artystycz-
nego”? Wyjściową tezę Schmidta sformułowaną w odnie-
sieniu do sztuki ziem Habsburgów, a także przekonanie
Suckałego, nałeży więc nieznacznie zmodyhkować. W inte-
resującym nas tu okresie (mniej więcej pierwsze czterdzie-
stolecie xiv wieku) dochodziło do wymiany artystycznej
między terenami należącymi do Habsburgów i nieodległą
Bawarią, o czym najlepiej świadczą same dzieła sztuki. Pro-
weniencję niektórych z tych, które omówione zostaną niżej,
trudno określić bardziej precyzyjnie, niż „obszar południo-
woniemiecki”, zaobserwować można bowiem szerokie roz-
powszechnienie i dość długie utrzymywanie się pewnych
rozwiązań formalnych. Materiał porównawczy dla kwater
witrażowych w katedrze włocławskiej można znaleźć bodaj
w równym stopniu na całym obszarze południowoniemiec-
kim, co również jest pośrednim argumentem za uznaniem
wspólnego charakteru malarstwa regionu Górnej Nadrenii
i Jeziora Bodeńskiego, Austrii oraz Bawarii.
W pierwszej kolejności, istotne dla kwater witrażowych
w katedrze we Włocławku są podobieństwa do malarstwa
regionu Jeziora Bodeńskiego. Małkiewiczówna w odręcz-
nej notatce będącej częścią materiałów do Korpusu witraży
średniowiecznych w Polsce wskazała na zbieżności z ilumi-
nacjami tzw. Kodeksu Manesse (Grofie Heidelberger Lie-
derhandschrift', Universitatsbibliothek Heidelberg, Cod. Pal.
germ. 848) [il. 9—11] 42. Spostrzeżenie to wydaje się być trafne
i wymagające rozwinięcia. Będący największą średnio-
wieczną antologią poezji minnesingerów słynny Kodeks
Manesse powstał, jak się zwykle przyjmuje, w Zurychu,
prawdopodobnie pomiędzy latami 1305/1310 a 1330-1340.
Wykonany został w dwóch głównych fazach. Za większość,
41 G. Schmidt, Eine Handschriftengruppe um 1300, „Mitteiiungen
der Ósterreichischen Galerie", 26/27,1982/1983, nr 70/71, s. 9-64;
G. Schmidt, Malerei der Gotik. Fixpunkte und Ausblicke, t. 1:
Malerei der Gotik in Mitteleuropa, Graz 2005, s. 149-176. Warto
wskazać na zbieżności między witrażami włocławskimi a stylem
tzw. Mistrza Mszału z Lilienfeld, który odznacza się miękkością,
łagodnością, czy wręcz słodyczą wyrazu.
42 Codex Manesse, Die Grofie Heidelberger Liederhandschrift. Texte -
Bilder - Sachen, kat. wyst., red. E. Mittler, W. Werner, Heidelberg
1988; Codex Manesse. Die Miniaturen der Grofien Heidelberger Lie-
derhandschrift, red. I. E Walther, Heidelberg 1989; Edele Frouwen,
schoene Man. Die Manessische Liederhandschrift in Ziirich, kat. wyst.
w Schweizerisches Landesmuseum w Zurychu, 12.6-29.9.1991, red.
C. Brinker, D. Fliihler-Kreis, Ziirich 1991; Der Codex Manesse und
die Entdeckung der Liebe, red. M. Effinger, C. Meyer, Ch. Schneider,
kat. wyst., Heidelberg 2010.
9. Von Scharpfenberg, miniatura w Kodeksie Manesse, Universitatsbi-
bliothek w Heidelbergu, Cod. Pal. germ. 848, fol. 204r (fot. w domenie
publicznej - Wikimedia Commons, https://upload.wikimedia.org/wiki-
pedia/commons/3/32/Codex_Manesse_204r_Von_Scharpfenberg.jpg)
trzon iłuminacji (niem. Grundstock) odpowiedziałny był
bądź jeden malarz, bądź kilku pracujących wyjątkowo jed-
nolicie - w tej części kodeksu zaznacza się indywidualny
styl, a także wysoki poziom warsztatowy 43. Resztę miniatur,
które mogły powstać po upływie około dwudziestu-trzy-
dziestu łat, przypisuje się przeważnie trzem malarzom.
Na starszych miniaturach postacie są poruszone (np. Der
Burggraf von Lienz, Von Scharpfenberg [il. 9], Herr Pfeffel;
odpowiednio: fol. ii5r, 204r, 302r). Fałdy, malowane gięt-
kimi, łukowatymi liniami, dzięki głębokiemu modelunkowi
światłocieniowemu tworzą bogate, wielowarstwowe układy
sugerujące trójwymiarowość form. Porównanie rysunku
szat witraży włocławskich do szat w rękopisie jest jednak
o tyle utrudnione, że postacie w kodeksie noszą stroje
43 Co prawda niekiedy przyjmuje się, że „trzon” wykonało kilku
miniaturzystów, jednak styl ten jest na tyle spójny i zdradzający
indywidualne piętno, że dla uproszczenia określany będzie jako
praca jednego twórcy; por. L. Saurma-Jeltsch, Das stilistische
Umfeld der Miniaturen, [w:] Codex Manesse, Die Grofie Heidelber-
ger, s. 303. W nowszych badaniach niemieckich nie pisze się raczej
o artyście pierwszym, drugim itd., tylko 0 fazach wykonywania
miniatur, określając je jako Grundstock oraz Nachtrag (dzielony
na mniejsze, numerowane kołejno fazy).