DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Utzig, Joanna: Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0025
19
21. Nawiedzenie, miniatura w Graduale Cisterciense, Badische Lan-
desbibliothek w Karlsruhe, kodeks uh i, fol. 176V (wg: Beer, Beitrage
zur oberrheinischen Buchmalerei, il. na okładce)
Zurych, Schweizerisches Landesmuseum, Inv.-Nr. 29329,
Inv.-Nr. lm 45751; Norymberga, Germanisches National-
museum, Inv. Nr. Mm 34 kl. F) [il. 20] 54. Wymienić można
również omówione powyżej kodeksy Weltchronik Rudolfa
von Ems, zwłaszcza berliński (Staatsbibliothek Preussischer
Kulturbesitz, Ms. Germ. Fol. 623). W nieco mniejszym
stopniu cechy te zdradza także np. Graduale Cisterciense
w Karlsruhe (Badische Landesbibliothek, kodeks uh 1; po
1318 i lata czterdzieste xiv wieku) [il. 21] 55. Z przykładów
małarstwa monumentalnego wskazać można zespół malo-
wideł ściennych w dawnym kościele Dominikanów w Kon-
stancji (około 1320) 56, a szczególnie malarstwo witrażowe:
przeszklenia w katedrze we Fryburgu Bryzgowijskim (około
54 Konstanz. Ein Mittelpunkt der Kunst, s. 32-35 (kat. nr 5-8); A. Schmid,
J. Duft, Das Graduale von St. Katharinenthal um 1312, t. 2: Kom-
mentar, Luzern 1983 [wydanie faksymilowe].
55 E. J. Beer, Beitrage zur oberrheinischen Buchmalerei in der ersten
Halfte des 14. Jahrhunderts, Basel-Stuttgart 1959, s. 43-44, 94-103
(kat. 23). Kodeks ten zestawiony został m.in. z witrażami w Hei-
ligkreuztal, w Kappel am Albis, oraz w kościele Dominikanów
w Wimpfen am Berg, a także z Kroniką Świata z Sankt Gallen.
56 J. Michler, Die Dominikanerkirche zu Konstanz und die Farbe
in der Bettelordensarchitektur um 1300, „Zeitschrift fiir Kunstge-
schichte“, 53,1990, z. 3, s. 253-276.
57 R. Becksmann, Die Mittelalterlichen Glasmalereien in Freiburg im
Breisgau, Berlin 2010 (Corpus Vitrearum Medii Aevi Deutschland,
1.11, 2). Styl witraży w katedrze fryburskiej wyróżnia się swoistym
1320) 57, w Kappel am Albis 58 czy w Kónigsfelden (około
1330-1340) [ik 22] 59.
Przeszklenia włocławskie wykazują pewne zbieżności
z Kodeksem uh 1 w Karlsruhe. Dotyczy to ujęć i proporcji
figur oraz miękkiego, tworzącego bogate układy fałdowa-
nia szat. Podobne są także detale: motyw podtrzymywania
płaszcza łokciem oraz chusty kobiece całkowicie zasłania-
jące włosy. Instruktywne jest zwłaszcza porównanie scen
Nawiedzenia z kodeksu (fol. 176V) [il. 21] i Ofiarowania we
Włocławku [il. 7], a na nich odpowiednio: postaci św. Elż-
biety oraz Marii. W kodeksie w Karlsruhe postacie są jed-
nak smuklejsze, rysy twarzy delikatniejsze i wyostrzone, za
to fałdy szat nie są modelowane tak silnym światłocieniem,
brak też równie wyraźnego konturu, jak w kwaterach wło-
cławskich.
Za szczególny wyróżnik owej wyrafinowanej tendencji
stylowej uznać można ostre, subtelne rysy twarzy o charakte-
rystycznie przedstawionych, wąskich oczach o wydłużonych
zewnętrznych kącikach, niekiedy nienaturalnie wywijających
się ku górze; cechy te są nieobecne na kwaterach w katedrze
włocławskiej. Wskazać jednak trzeba na podobieństwo uka-
zania włosów, ułożonych w symetryczne, bujne fale podkre-
ślone wyraźnym konturem (najlepiej widać to w głowach
Chrystusa oraz św. Jana Chrzciciela z kwater szczytowych).
Kwatery w katedrze włocławskiej charakteryzują się pew-
nym „pogrubieniem” form, postacie są tęższe, masywniejsze,
o większym wolumenie i mniej zgrabne, niż np. w Graduale
z Sankt Katharinental. Podobne cechy zaobserwować można
za to w grupie kodeksów wiązanych z podwójnym klaszto-
rem benedyktyńskim w Engelbergu, położonym kilkadzie-
siąt kilometrów na południe od Zurychu 60. Przykładem tej
grupy jest Psałterz w londyńskiej British Library (Ms. Add.
22279; około 1330) [il. 23] 61. Wykazuje on wyraźne zbieżności
z iluminacjami wspomnianego już Weingartner Liederhand-
przerysowaniem: wyostrzeniem linii, a także rysów twarzy postaci
oraz agresywnymi, „dramatycznymi” zestawieniami barwnymi.
58 R Kurmann, B. Kurmann-Schwarz, Architektur und Glasmalerei,
passim.
59 B. Kurmann-Schwarz, Die Glasmalereien der ehemaligen Klos-
terkirche Kónigsfelden, Bern 2008 (Corpus Vitrearum Medii Aevi
Schweiz, t. 11); eadem, Seeing and Understanding Narrative and
Thematic Method in the Stained Glass ofthe Choir of Kónigsfelden
ca. 1330-40, [w:] The Four Modes ofSeeing. Approaches to Medieval
Imagery in Honor of Madeline Harrison Caviness, red. E. Straudin-
ger Lane, E. Cerson Pastan, E. M. Shortell, 2009, s. 257-273. Wymie-
nić trzeba również niekompletnie zachowane lub/i przeniesione
witraże wiązane z Konstancją; H. Wentzel, Die Glasmalereien in
Schwaben von 1200-1350, Berlin 1958 (Corpus Vitrearum Medii
Aevi Deutschland, t. 1), s. 193 wymienia przeszklenia witrażowe:
z kościoła Dominikanów (ob. Heiligenberg), Klingenbergfenster
z katedry (ob. Freiburg), okno Ukrzyżowania z Oberkirch/Frau-
enfeld.
60 S. Marti, Malen, Schreiben und Beten. Die spdtmittelalterliche
Handschriftenproduktion im Doppelkloster Engelberg, Ziirich 2002.
61 L. Saurma-Jeltsch, Das stilistische Umfeld, s. 348-349 (kat. J 20).
21. Nawiedzenie, miniatura w Graduale Cisterciense, Badische Lan-
desbibliothek w Karlsruhe, kodeks uh i, fol. 176V (wg: Beer, Beitrage
zur oberrheinischen Buchmalerei, il. na okładce)
Zurych, Schweizerisches Landesmuseum, Inv.-Nr. 29329,
Inv.-Nr. lm 45751; Norymberga, Germanisches National-
museum, Inv. Nr. Mm 34 kl. F) [il. 20] 54. Wymienić można
również omówione powyżej kodeksy Weltchronik Rudolfa
von Ems, zwłaszcza berliński (Staatsbibliothek Preussischer
Kulturbesitz, Ms. Germ. Fol. 623). W nieco mniejszym
stopniu cechy te zdradza także np. Graduale Cisterciense
w Karlsruhe (Badische Landesbibliothek, kodeks uh 1; po
1318 i lata czterdzieste xiv wieku) [il. 21] 55. Z przykładów
małarstwa monumentalnego wskazać można zespół malo-
wideł ściennych w dawnym kościele Dominikanów w Kon-
stancji (około 1320) 56, a szczególnie malarstwo witrażowe:
przeszklenia w katedrze we Fryburgu Bryzgowijskim (około
54 Konstanz. Ein Mittelpunkt der Kunst, s. 32-35 (kat. nr 5-8); A. Schmid,
J. Duft, Das Graduale von St. Katharinenthal um 1312, t. 2: Kom-
mentar, Luzern 1983 [wydanie faksymilowe].
55 E. J. Beer, Beitrage zur oberrheinischen Buchmalerei in der ersten
Halfte des 14. Jahrhunderts, Basel-Stuttgart 1959, s. 43-44, 94-103
(kat. 23). Kodeks ten zestawiony został m.in. z witrażami w Hei-
ligkreuztal, w Kappel am Albis, oraz w kościele Dominikanów
w Wimpfen am Berg, a także z Kroniką Świata z Sankt Gallen.
56 J. Michler, Die Dominikanerkirche zu Konstanz und die Farbe
in der Bettelordensarchitektur um 1300, „Zeitschrift fiir Kunstge-
schichte“, 53,1990, z. 3, s. 253-276.
57 R. Becksmann, Die Mittelalterlichen Glasmalereien in Freiburg im
Breisgau, Berlin 2010 (Corpus Vitrearum Medii Aevi Deutschland,
1.11, 2). Styl witraży w katedrze fryburskiej wyróżnia się swoistym
1320) 57, w Kappel am Albis 58 czy w Kónigsfelden (około
1330-1340) [ik 22] 59.
Przeszklenia włocławskie wykazują pewne zbieżności
z Kodeksem uh 1 w Karlsruhe. Dotyczy to ujęć i proporcji
figur oraz miękkiego, tworzącego bogate układy fałdowa-
nia szat. Podobne są także detale: motyw podtrzymywania
płaszcza łokciem oraz chusty kobiece całkowicie zasłania-
jące włosy. Instruktywne jest zwłaszcza porównanie scen
Nawiedzenia z kodeksu (fol. 176V) [il. 21] i Ofiarowania we
Włocławku [il. 7], a na nich odpowiednio: postaci św. Elż-
biety oraz Marii. W kodeksie w Karlsruhe postacie są jed-
nak smuklejsze, rysy twarzy delikatniejsze i wyostrzone, za
to fałdy szat nie są modelowane tak silnym światłocieniem,
brak też równie wyraźnego konturu, jak w kwaterach wło-
cławskich.
Za szczególny wyróżnik owej wyrafinowanej tendencji
stylowej uznać można ostre, subtelne rysy twarzy o charakte-
rystycznie przedstawionych, wąskich oczach o wydłużonych
zewnętrznych kącikach, niekiedy nienaturalnie wywijających
się ku górze; cechy te są nieobecne na kwaterach w katedrze
włocławskiej. Wskazać jednak trzeba na podobieństwo uka-
zania włosów, ułożonych w symetryczne, bujne fale podkre-
ślone wyraźnym konturem (najlepiej widać to w głowach
Chrystusa oraz św. Jana Chrzciciela z kwater szczytowych).
Kwatery w katedrze włocławskiej charakteryzują się pew-
nym „pogrubieniem” form, postacie są tęższe, masywniejsze,
o większym wolumenie i mniej zgrabne, niż np. w Graduale
z Sankt Katharinental. Podobne cechy zaobserwować można
za to w grupie kodeksów wiązanych z podwójnym klaszto-
rem benedyktyńskim w Engelbergu, położonym kilkadzie-
siąt kilometrów na południe od Zurychu 60. Przykładem tej
grupy jest Psałterz w londyńskiej British Library (Ms. Add.
22279; około 1330) [il. 23] 61. Wykazuje on wyraźne zbieżności
z iluminacjami wspomnianego już Weingartner Liederhand-
przerysowaniem: wyostrzeniem linii, a także rysów twarzy postaci
oraz agresywnymi, „dramatycznymi” zestawieniami barwnymi.
58 R Kurmann, B. Kurmann-Schwarz, Architektur und Glasmalerei,
passim.
59 B. Kurmann-Schwarz, Die Glasmalereien der ehemaligen Klos-
terkirche Kónigsfelden, Bern 2008 (Corpus Vitrearum Medii Aevi
Schweiz, t. 11); eadem, Seeing and Understanding Narrative and
Thematic Method in the Stained Glass ofthe Choir of Kónigsfelden
ca. 1330-40, [w:] The Four Modes ofSeeing. Approaches to Medieval
Imagery in Honor of Madeline Harrison Caviness, red. E. Straudin-
ger Lane, E. Cerson Pastan, E. M. Shortell, 2009, s. 257-273. Wymie-
nić trzeba również niekompletnie zachowane lub/i przeniesione
witraże wiązane z Konstancją; H. Wentzel, Die Glasmalereien in
Schwaben von 1200-1350, Berlin 1958 (Corpus Vitrearum Medii
Aevi Deutschland, t. 1), s. 193 wymienia przeszklenia witrażowe:
z kościoła Dominikanów (ob. Heiligenberg), Klingenbergfenster
z katedry (ob. Freiburg), okno Ukrzyżowania z Oberkirch/Frau-
enfeld.
60 S. Marti, Malen, Schreiben und Beten. Die spdtmittelalterliche
Handschriftenproduktion im Doppelkloster Engelberg, Ziirich 2002.
61 L. Saurma-Jeltsch, Das stilistische Umfeld, s. 348-349 (kat. J 20).