DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Adamski, Jakub: Trójpromienne sklepienie w gotyckim chórze katedry krakowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0041
35
1. Rzut katedry św. św. Stanisława i Wacława w Krakowie (wg: Architektura gotycka w Polsce, t. 2, il. 192, z uzupełnieniami autora)
rokiem 1331 10. Ten pogląd został sprostowany dopiero przez
Frazika, który na podstawie badań architektonicznych oraz
krytycznej analizy źródeł pisanych, określił czas powstania
kaplicy osiowej na lata 1382-1390. Badacz ten sporo miejsca
poświęcił rozważaniom o genezie przekrycia chóru, zwraca-
jąc uwagę na wcześniejsze konstrukcje z terenu zachodniej
Francji, Moraw czy państwa krzyżackiego, których celem
było „akcentowanie wschodniej części sklepienia w orto-
gonalnie zakończonych prezbiteriach” * 11. Za główne źródła
dla formy sklepienia krakowskiego uznał andegaweńskie
konstrukcje z Saumur, Le Puy, Mouliherne czy Angers,
a także przęsła trójkątne katedry w Akwizgranie [sic!]
i w nawach bocznych kościoła Cystersów w Heisterbach 12.
Crossley widział w przekryciu wawelskiego prezbiterium
przede wszystkim wyraźne nawiązanie do tradycji cyster-
skiej, choć nie negował znaczenia porównawczo przywo-
łanych przez Frazika budowli andegaweńskich 13. Zdaniem
angielskiego badacza, decydującą rolę dla omawianego
dzieła odegrały pięciodzielne sklepienia w halowym chó-
rze w Heiligenkreuz, dwuboczne apsydy boczne w Vyssim
Brodzie oraz przede wszystkim niezachowane, ale znane
pośrednio z ikonografii i badań architektonicznych prze-
10 T. Wojciechowski, Kościół katedralny, s. 23-28.
11 J. T. Frazik, Sklepienia tak zwane piastowskie, s. 136.
12 Ibidem, s. 127-146.
13 Stwierdził on wprost: „it becomes clear that Kraków cathedral
belongs to a distinguished series of Cistercian or Cistercian-inspired
buildings, the common aim of which was to enliven traditional
methods of planning by the use of unorthodox vaults”; P. Crossley,
The vaults ofKraków, s. 64.
krycia części ołtarzowych kościołów cysterskich w Salem
i w Zbraslaviu pod Pragą 14. Crossley jako pierwszy wyraźnie
sformułował tezę, że sklepienie krakowskie, nazywane przez
niego mianem ,,‘figure-within-figure vault”, ma charakter
pseudopoligonalny, gdyż - jego zdaniem - „diagonal move-
ment of the ribs [... ] seems to run counter to the rectangu-
lar frame of the bay itself and suggest the canted sides and
radial rib arrangement of polygonal apse” 15.
Jednoznaczność poglądów angielskiego badacza podał
w wątpliwość Skibiński, który odrzucił teorię o cysterskim
charakterze rzutu katedry, ale jednocześnie w sprawie
pseudopoligonalności sklepienia w przęśle wschodnim
prezbiterium pozostał - jak się zdaje - niezdecydowany 16.
Do omawianego probłemu nie odniósł się natomiast Węcła-
wowicz, który do analogii przywołanych przez Frazika
14 Ibidem, s. 63-70; P. Crossley, Gothic Architecture, s. 66-70.
15 P. Crossley, The vaults ofKraków, s. 64; zob. też idem, Gothic Archi-
tecture, s. 69.
16 Pisząc o krakowskim chórze, Szczęsny Skibiński nazwał go najpierw
„swego rodzaju układem poligonalnym przy dwudzielnym ukształ-
towaniu ściany wschodniej”, dalej jednak stwierdził, że „zasady
konfiguracji sklepień katedry wawelskiej nie można jednak uznać
za prowadzącą do układu sugerującego zamknięcie wieloboczne,
chociaż stosuje się w niej przęsła trójkątne z trójpromiennym pękiem
żeber, które w budowie pseudopoligonalnych zamknięć były często
wykorzystywane”, aby na końcu tego samego akapitu skonstato-
wać, że „promieniście rozchodzące się żebra sklepienne z central-
nego zwornika przęsła wschodniego sugerują układ wiełoboczny
zarówno przy trójdzielnym, jak i dwudzielnym ukształtowaniu
ściany wschodniej”; S. Skibiński, Polskie katedry, s. 65-68.
1. Rzut katedry św. św. Stanisława i Wacława w Krakowie (wg: Architektura gotycka w Polsce, t. 2, il. 192, z uzupełnieniami autora)
rokiem 1331 10. Ten pogląd został sprostowany dopiero przez
Frazika, który na podstawie badań architektonicznych oraz
krytycznej analizy źródeł pisanych, określił czas powstania
kaplicy osiowej na lata 1382-1390. Badacz ten sporo miejsca
poświęcił rozważaniom o genezie przekrycia chóru, zwraca-
jąc uwagę na wcześniejsze konstrukcje z terenu zachodniej
Francji, Moraw czy państwa krzyżackiego, których celem
było „akcentowanie wschodniej części sklepienia w orto-
gonalnie zakończonych prezbiteriach” * 11. Za główne źródła
dla formy sklepienia krakowskiego uznał andegaweńskie
konstrukcje z Saumur, Le Puy, Mouliherne czy Angers,
a także przęsła trójkątne katedry w Akwizgranie [sic!]
i w nawach bocznych kościoła Cystersów w Heisterbach 12.
Crossley widział w przekryciu wawelskiego prezbiterium
przede wszystkim wyraźne nawiązanie do tradycji cyster-
skiej, choć nie negował znaczenia porównawczo przywo-
łanych przez Frazika budowli andegaweńskich 13. Zdaniem
angielskiego badacza, decydującą rolę dla omawianego
dzieła odegrały pięciodzielne sklepienia w halowym chó-
rze w Heiligenkreuz, dwuboczne apsydy boczne w Vyssim
Brodzie oraz przede wszystkim niezachowane, ale znane
pośrednio z ikonografii i badań architektonicznych prze-
10 T. Wojciechowski, Kościół katedralny, s. 23-28.
11 J. T. Frazik, Sklepienia tak zwane piastowskie, s. 136.
12 Ibidem, s. 127-146.
13 Stwierdził on wprost: „it becomes clear that Kraków cathedral
belongs to a distinguished series of Cistercian or Cistercian-inspired
buildings, the common aim of which was to enliven traditional
methods of planning by the use of unorthodox vaults”; P. Crossley,
The vaults ofKraków, s. 64.
krycia części ołtarzowych kościołów cysterskich w Salem
i w Zbraslaviu pod Pragą 14. Crossley jako pierwszy wyraźnie
sformułował tezę, że sklepienie krakowskie, nazywane przez
niego mianem ,,‘figure-within-figure vault”, ma charakter
pseudopoligonalny, gdyż - jego zdaniem - „diagonal move-
ment of the ribs [... ] seems to run counter to the rectangu-
lar frame of the bay itself and suggest the canted sides and
radial rib arrangement of polygonal apse” 15.
Jednoznaczność poglądów angielskiego badacza podał
w wątpliwość Skibiński, który odrzucił teorię o cysterskim
charakterze rzutu katedry, ale jednocześnie w sprawie
pseudopoligonalności sklepienia w przęśle wschodnim
prezbiterium pozostał - jak się zdaje - niezdecydowany 16.
Do omawianego probłemu nie odniósł się natomiast Węcła-
wowicz, który do analogii przywołanych przez Frazika
14 Ibidem, s. 63-70; P. Crossley, Gothic Architecture, s. 66-70.
15 P. Crossley, The vaults ofKraków, s. 64; zob. też idem, Gothic Archi-
tecture, s. 69.
16 Pisząc o krakowskim chórze, Szczęsny Skibiński nazwał go najpierw
„swego rodzaju układem poligonalnym przy dwudzielnym ukształ-
towaniu ściany wschodniej”, dalej jednak stwierdził, że „zasady
konfiguracji sklepień katedry wawelskiej nie można jednak uznać
za prowadzącą do układu sugerującego zamknięcie wieloboczne,
chociaż stosuje się w niej przęsła trójkątne z trójpromiennym pękiem
żeber, które w budowie pseudopoligonalnych zamknięć były często
wykorzystywane”, aby na końcu tego samego akapitu skonstato-
wać, że „promieniście rozchodzące się żebra sklepienne z central-
nego zwornika przęsła wschodniego sugerują układ wiełoboczny
zarówno przy trójdzielnym, jak i dwudzielnym ukształtowaniu
ściany wschodniej”; S. Skibiński, Polskie katedry, s. 65-68.