DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Adamski, Jakub: Trójpromienne sklepienie w gotyckim chórze katedry krakowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0047
41
nym sensem jego ukształtowania jest komplikacja, rozbi-
cie i dynamizacja prostej ściany wschodniej. Jednak czym
innym jest obserwowany tu efekt kulisowości czy światło-
cieniowej gry wysklepek, a czym innym dążenie do nadania
iluzji poligonalnego zakończenia całego chóru. Konstrukcja
ta zawieszona jest bardzo wysoko nad posadzką, a artykula-
cja - zwłaszcza kondygnacji okiennej - jest zbyt delikatna
i drobnoczłonowa, aby można tu było osiągnąć wrażenie
całościowej, nadrzędnej kompozycyjnie iluzji wieloboczno-
ści, którą zresztą wyklucza w tym przypadku silny, osiowy
akcent odwróconego ostrosłupa żebrowego, obcy sklepie-
niom poligonalnych apsyd.
Jak już wspomniano, Frazik i Crossley przywołali w roz-
ważaniach nad genezą konstrukcji wawelskiej cały szereg
budowli, których sanktuaria zamknięte są ścianami zarówno
dwu-, jak i trójdzielnymi. Obaj badacze stwierdzili, że ważną
analogią dla chóru katedry jest grupa trzynastowiecznych
kościołów andegaweńskich, wyróżniających się bogatymi
figuracjami protosieciowych sklepień i dwuosiowymi ele-
wacjami szczytowymi 32, Crossley zaś za decydujące dla Kra-
kowa uznał przekrycia chórów cysterskich świątyń w Salem,
Vyssim Brodzie, Heiligenkreuz i Zbraslaviu 33.
Trzeba podkreślić, że żadna z powyższych budowli nie
może być uznana za decydujące i jednoznaczne źródło
inspiracji dla kompozycji sklepienia w katedrze. Na wstępie
z rozważań wypada wyłączyć kościół klasztorny w Salem.
Jak ustałił Jurgen Michler, do czasów przebudowy z lat 1750-
1751, główna nawa chóru była tam zakończona rzeczywistą
apsydą, a nie przekryciem pseudopoligonalnym 34, a zatem
budowla ta nie może być więcej w tym kontekście brana
pod uwagę 35. Nie wydaje się również prawdopodobne, aby
dla skomplikowanej konstrukcji żebrowej, rozpiętej nad
przęsłem ołtarzowym w katedrze krakowskiej, jakiekolwiek
znaczenie mogło mieć przekrycie niewielkich, dwubocznie
zakończonych kaplic przytranseptowych w Vyssim Brodzie.
Zastosowanie w nich trójpromieni wynikało nie z architek-
tonicznego wyrafinowania, lecz było prostą konsekwencją
wyboru niestandardowej formy zamknięcia wnętrza od
wschodu.
W przypadku dwuosiowych rozwiązań chórów, trzeba
stwierdzić, że pojawiły się one nie tylko w Andegawenii,
choć właśnie tam zyskały szczegółną popularność. Obok
jednak wspomnianych już przykładów z Le Puy, Mouli-
herne, Saumur czy Angers, warto przywołać też mniej znane
kościoły ze sklepieniami z „żebrami rozgałęzionymi” czy
„zwielokrotnionymi” (voutes d nervures multiples), w których
trójwymiarowej strukturze wyraźniej jeszcze niż w wyżej
32 J. T. Frazik, Sklepienia tak zwane piastowskie, s. 137; P. Crossley,
Gothic Architecture, s. 67, idem, The vaults of Kraków, s. 67.
33 P. Crossley, The vaults ofKraków, s. 65-69.
34 J. Michler, Die ursprungliche Chorform der Zisterzienserkirche in
Salem, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte”, 47,1984, s. 3-46; zob. też
U. Knapp, Salem. Die Gebaude der ehemaligen Zisterzienserabtei
und ihre Ausstattung, t. 1, Stuttgart 2004, s. 187-195.
35 Por. S. Skibiński, Polskie katedry, s. 71.
9. Kościół Mariacki w Reutlingen. Sklepienie chóru (fot. J. Adamski)
10. Kościół św. Wawrzyńca Lorch (ob. Enns). Sklepienie chóru (fot.
J. Adamski)
11. Kościół Mariacki w Herford. Sklepienie chóru (fot. J. Adamski)
nym sensem jego ukształtowania jest komplikacja, rozbi-
cie i dynamizacja prostej ściany wschodniej. Jednak czym
innym jest obserwowany tu efekt kulisowości czy światło-
cieniowej gry wysklepek, a czym innym dążenie do nadania
iluzji poligonalnego zakończenia całego chóru. Konstrukcja
ta zawieszona jest bardzo wysoko nad posadzką, a artykula-
cja - zwłaszcza kondygnacji okiennej - jest zbyt delikatna
i drobnoczłonowa, aby można tu było osiągnąć wrażenie
całościowej, nadrzędnej kompozycyjnie iluzji wieloboczno-
ści, którą zresztą wyklucza w tym przypadku silny, osiowy
akcent odwróconego ostrosłupa żebrowego, obcy sklepie-
niom poligonalnych apsyd.
Jak już wspomniano, Frazik i Crossley przywołali w roz-
ważaniach nad genezą konstrukcji wawelskiej cały szereg
budowli, których sanktuaria zamknięte są ścianami zarówno
dwu-, jak i trójdzielnymi. Obaj badacze stwierdzili, że ważną
analogią dla chóru katedry jest grupa trzynastowiecznych
kościołów andegaweńskich, wyróżniających się bogatymi
figuracjami protosieciowych sklepień i dwuosiowymi ele-
wacjami szczytowymi 32, Crossley zaś za decydujące dla Kra-
kowa uznał przekrycia chórów cysterskich świątyń w Salem,
Vyssim Brodzie, Heiligenkreuz i Zbraslaviu 33.
Trzeba podkreślić, że żadna z powyższych budowli nie
może być uznana za decydujące i jednoznaczne źródło
inspiracji dla kompozycji sklepienia w katedrze. Na wstępie
z rozważań wypada wyłączyć kościół klasztorny w Salem.
Jak ustałił Jurgen Michler, do czasów przebudowy z lat 1750-
1751, główna nawa chóru była tam zakończona rzeczywistą
apsydą, a nie przekryciem pseudopoligonalnym 34, a zatem
budowla ta nie może być więcej w tym kontekście brana
pod uwagę 35. Nie wydaje się również prawdopodobne, aby
dla skomplikowanej konstrukcji żebrowej, rozpiętej nad
przęsłem ołtarzowym w katedrze krakowskiej, jakiekolwiek
znaczenie mogło mieć przekrycie niewielkich, dwubocznie
zakończonych kaplic przytranseptowych w Vyssim Brodzie.
Zastosowanie w nich trójpromieni wynikało nie z architek-
tonicznego wyrafinowania, lecz było prostą konsekwencją
wyboru niestandardowej formy zamknięcia wnętrza od
wschodu.
W przypadku dwuosiowych rozwiązań chórów, trzeba
stwierdzić, że pojawiły się one nie tylko w Andegawenii,
choć właśnie tam zyskały szczegółną popularność. Obok
jednak wspomnianych już przykładów z Le Puy, Mouli-
herne, Saumur czy Angers, warto przywołać też mniej znane
kościoły ze sklepieniami z „żebrami rozgałęzionymi” czy
„zwielokrotnionymi” (voutes d nervures multiples), w których
trójwymiarowej strukturze wyraźniej jeszcze niż w wyżej
32 J. T. Frazik, Sklepienia tak zwane piastowskie, s. 137; P. Crossley,
Gothic Architecture, s. 67, idem, The vaults of Kraków, s. 67.
33 P. Crossley, The vaults ofKraków, s. 65-69.
34 J. Michler, Die ursprungliche Chorform der Zisterzienserkirche in
Salem, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte”, 47,1984, s. 3-46; zob. też
U. Knapp, Salem. Die Gebaude der ehemaligen Zisterzienserabtei
und ihre Ausstattung, t. 1, Stuttgart 2004, s. 187-195.
35 Por. S. Skibiński, Polskie katedry, s. 71.
9. Kościół Mariacki w Reutlingen. Sklepienie chóru (fot. J. Adamski)
10. Kościół św. Wawrzyńca Lorch (ob. Enns). Sklepienie chóru (fot.
J. Adamski)
11. Kościół Mariacki w Herford. Sklepienie chóru (fot. J. Adamski)