DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Adamski, Jakub: Trójpromienne sklepienie w gotyckim chórze katedry krakowskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0050
44
w pewny sposób odtworzyć wygląd sklepienia w chórze
drugiej z tych świątyń - rysunek z Hornich Mokropsich
daleki jest od jednoznaczności. Paul Crossley stwierdził
jednak, że musiało ono mieć układ zbliżony do konstrukcji
z Angers, Saumur czy Mouliherne; badacz przedstawił nawet
rysunkową rekonstrukcję przekrycia, wyraźnie wzorowaną
na architekturze andegaweńskiej [il. 16]. To zaś pozwoliło
mu uznać kościół w Zbraslaviu za ogniwo pośrednie między
kościołami zachodniofrancuskimi i jednocześnie za praw-
dopodobnie najważniejszy precedens dla analizowanego
tu sklepienia krakowskiego 52. Jeszcze dalej poszła ostat-
nio Klara Benesovska, która rekonstruowała w czołowym
przęśle chóru zbraslavskiego konstrukcję opartą na trzech
trójpromieniach - a zatem identyczną jak w katedrze kra-
kowskiej, której przekrycie uznała tym samym za zależne
bezpośrednio od kościoła czeskiego 53.
Wprawdzie nie ma przesłanek, aby całkowicie wykluczyć
możliwość artystycznego związku między Wawelem a Aula
Regia 54, jednak dywagacje na temat sklepień kościoła cyster-
skiego, a zwłaszcza ich genezy czy ewentualnego oddziały-
wania, uważam za pozbawione podstaw. O ile rekonstrukcja
Crossleya odpowiada w przybliżeniu niedokładnemu ską-
dinąd rysunkowi z Hornich Mokropsich, o tyle propozy-
cja Benesovskiej jest zupełnie pozbawiona podstaw, gdyż
zakłada bezpośrednią relację genetyczną Kraków-Zbraslav
w sytuacji, gdy domniemane dzieło wyjściowe nie ist-
nieje, a jego forma jest domeną czystych spekulacji. Sama
Benesovska stwierdziła przy tym wyraźną zależność części
wschodniej kościoła Aula Regia od nowego halowego chóru
w Heiligenkreuz 55, moim zdaniem jest zatem bardziej praw-
dopodobne (o ile można tu w ogółe mówić o jakimkolwiek
prawdopodobieństwie!), że w czeskiej świątyni w przęśle
wschodnim mogło być zastosowane sklepienie pięciodzielne,
a więc takie jak w nawach bocznych budowli austriackiej.
Teorię o cysterskim źródle formy konstrukcji krakow-
skiej podał w wątpliwość już Skibiński, który stwierdził
jednak: „być może, iż na terytorium środkowoeuropejskim
rozwiązania takie [tj. pseudopoligonalne - przyp. aut.]
pojawiają się w architekturze cysterskiej częściej, a to ze
względu na większą formalną kompłikację tych budowli
w porównaniu z kościołami np. miejskimi czy kościo-
52 Zob. P. Crossley, Gothic Architecture, s. 67-68; idem, The vaults
ofKraków, s. 67-68.
53 K. Benesovska, Architecture at the Crossroads: Three Examples from
Bohemia circa 1300, [w:] The year 1300 and the creation of a new
European architecture, red. A. Gajewski, Z. Opaćić, Turnhout 2007
(Architectura Medii Aevi, 1.1). s. 158.
54 Bezpośrednią zależność chóru katedry krakowskiej od kościoła
w Zbraslaviu podał ostatnio w wątpliwość również Piotr Pajor
w niepublikowanej pracy magisterskiej: P. Pajor, Przemiany kon-
cepcji ukladu przestrzennego katedry krakowskiej w latach 1305-
1364, Kraków 2012, mps pracy magisterskiej w Instytucie Historii
Sztuki uj, s. 64-65,110,125.
55 K. Benesovska, Architecture at the Crossroads, s. 158.
15. Kościół Cystersów w Zbraslaviu na rysunku z Hornich Mokropsich
(wg: J. Kuthan, Poćatky a rozmach, il. 144)
łami zakonów żebrzących” 56. Jednak wedłe moich ustaleń,
w żadnych z cysterskich kościołów w Środkowej Europie
nie zastosowano sklepienia w typie pseudowielobocznym 57,
a zatem rola architektury tego zakonu w rozprzestrzenieniu
się tego rodzaju przekryć była znacznie przeceniana.
Sprawa genezy przekrycia chóru katedry krakowskiej
pozostaje otwarta. Aby jednak lepiej osadzić analizowane
dzieło w kontekście sztuki europejskiej, trzeba zwrócić
uwagę na fakt, źe trójpromienne pęki żeber były tu stoso-
wane z powodzeniem już w początkach xm wieku. Zagad-
nieniu występowania i zróżnicowania formalnego tego typu
konstrukcji przed łaty swą dysertację poświęcił Frazik,
który zebrał wszystkie ważniejsze przykłady zastosowania
trójpromieni w architekturze Środkowej Europy 58; zwalnia
mnie to z konieczności zarysowania bardziej szczegółowej
56 S. Skibiński, Polskie katedry, s. 71.
57 W Europie Zachodniej można wymienić jedynie kościół Cysterek
w Fontaine-Guerard oraz hipotetycznie rekonstruowane przekry-
cie kaplicy Mariackiej, wzniesionej nad wschodnimi przęsłami
obejścia w kościele Cystersów w Salem.
58 Zob. J. T. Frazik, Zagadnienie sklepień 0 przęsłach trójpodporowych
w architekturze średniowiecznej, „Folia Historiae Artium”, 4,1967,
s. 5-91.
w pewny sposób odtworzyć wygląd sklepienia w chórze
drugiej z tych świątyń - rysunek z Hornich Mokropsich
daleki jest od jednoznaczności. Paul Crossley stwierdził
jednak, że musiało ono mieć układ zbliżony do konstrukcji
z Angers, Saumur czy Mouliherne; badacz przedstawił nawet
rysunkową rekonstrukcję przekrycia, wyraźnie wzorowaną
na architekturze andegaweńskiej [il. 16]. To zaś pozwoliło
mu uznać kościół w Zbraslaviu za ogniwo pośrednie między
kościołami zachodniofrancuskimi i jednocześnie za praw-
dopodobnie najważniejszy precedens dla analizowanego
tu sklepienia krakowskiego 52. Jeszcze dalej poszła ostat-
nio Klara Benesovska, która rekonstruowała w czołowym
przęśle chóru zbraslavskiego konstrukcję opartą na trzech
trójpromieniach - a zatem identyczną jak w katedrze kra-
kowskiej, której przekrycie uznała tym samym za zależne
bezpośrednio od kościoła czeskiego 53.
Wprawdzie nie ma przesłanek, aby całkowicie wykluczyć
możliwość artystycznego związku między Wawelem a Aula
Regia 54, jednak dywagacje na temat sklepień kościoła cyster-
skiego, a zwłaszcza ich genezy czy ewentualnego oddziały-
wania, uważam za pozbawione podstaw. O ile rekonstrukcja
Crossleya odpowiada w przybliżeniu niedokładnemu ską-
dinąd rysunkowi z Hornich Mokropsich, o tyle propozy-
cja Benesovskiej jest zupełnie pozbawiona podstaw, gdyż
zakłada bezpośrednią relację genetyczną Kraków-Zbraslav
w sytuacji, gdy domniemane dzieło wyjściowe nie ist-
nieje, a jego forma jest domeną czystych spekulacji. Sama
Benesovska stwierdziła przy tym wyraźną zależność części
wschodniej kościoła Aula Regia od nowego halowego chóru
w Heiligenkreuz 55, moim zdaniem jest zatem bardziej praw-
dopodobne (o ile można tu w ogółe mówić o jakimkolwiek
prawdopodobieństwie!), że w czeskiej świątyni w przęśle
wschodnim mogło być zastosowane sklepienie pięciodzielne,
a więc takie jak w nawach bocznych budowli austriackiej.
Teorię o cysterskim źródle formy konstrukcji krakow-
skiej podał w wątpliwość już Skibiński, który stwierdził
jednak: „być może, iż na terytorium środkowoeuropejskim
rozwiązania takie [tj. pseudopoligonalne - przyp. aut.]
pojawiają się w architekturze cysterskiej częściej, a to ze
względu na większą formalną kompłikację tych budowli
w porównaniu z kościołami np. miejskimi czy kościo-
52 Zob. P. Crossley, Gothic Architecture, s. 67-68; idem, The vaults
ofKraków, s. 67-68.
53 K. Benesovska, Architecture at the Crossroads: Three Examples from
Bohemia circa 1300, [w:] The year 1300 and the creation of a new
European architecture, red. A. Gajewski, Z. Opaćić, Turnhout 2007
(Architectura Medii Aevi, 1.1). s. 158.
54 Bezpośrednią zależność chóru katedry krakowskiej od kościoła
w Zbraslaviu podał ostatnio w wątpliwość również Piotr Pajor
w niepublikowanej pracy magisterskiej: P. Pajor, Przemiany kon-
cepcji ukladu przestrzennego katedry krakowskiej w latach 1305-
1364, Kraków 2012, mps pracy magisterskiej w Instytucie Historii
Sztuki uj, s. 64-65,110,125.
55 K. Benesovska, Architecture at the Crossroads, s. 158.
15. Kościół Cystersów w Zbraslaviu na rysunku z Hornich Mokropsich
(wg: J. Kuthan, Poćatky a rozmach, il. 144)
łami zakonów żebrzących” 56. Jednak wedłe moich ustaleń,
w żadnych z cysterskich kościołów w Środkowej Europie
nie zastosowano sklepienia w typie pseudowielobocznym 57,
a zatem rola architektury tego zakonu w rozprzestrzenieniu
się tego rodzaju przekryć była znacznie przeceniana.
Sprawa genezy przekrycia chóru katedry krakowskiej
pozostaje otwarta. Aby jednak lepiej osadzić analizowane
dzieło w kontekście sztuki europejskiej, trzeba zwrócić
uwagę na fakt, źe trójpromienne pęki żeber były tu stoso-
wane z powodzeniem już w początkach xm wieku. Zagad-
nieniu występowania i zróżnicowania formalnego tego typu
konstrukcji przed łaty swą dysertację poświęcił Frazik,
który zebrał wszystkie ważniejsze przykłady zastosowania
trójpromieni w architekturze Środkowej Europy 58; zwalnia
mnie to z konieczności zarysowania bardziej szczegółowej
56 S. Skibiński, Polskie katedry, s. 71.
57 W Europie Zachodniej można wymienić jedynie kościół Cysterek
w Fontaine-Guerard oraz hipotetycznie rekonstruowane przekry-
cie kaplicy Mariackiej, wzniesionej nad wschodnimi przęsłami
obejścia w kościele Cystersów w Salem.
58 Zob. J. T. Frazik, Zagadnienie sklepień 0 przęsłach trójpodporowych
w architekturze średniowiecznej, „Folia Historiae Artium”, 4,1967,
s. 5-91.