Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (NS: 13.2015)

124

3. Oświetlenie obrazu w ołtarzu głównym w okresie przesilenia zimo-
wego (fot. M. Kurzej)

zaprezentować przede wszystkim jako szkołę teologiczną.
Teologia jako nauka i przedmiot nauczania jest więc klu-
czem do interpretacji programu ikonograficznego kościoła.

W przytoczonym fragmencie Buchowski podkreślił też
znaczenie fryzu z zapisem genealogii Chrystusa. Ponieważ
zaczyna się on w zwieńczeniu ołtarza, a kończy w sąsiednim
narożniku prezbiterium, nastawa jest jego kluczowym ele-
mentem, a umieszczony w niej obraz - właściwym zamknię-
ciem, ukazującym jej wynik, czyli nowo narodzonego Jezusa.
Związek fryzu z obrazem podkreśla też trzymany przez
anioły, namałowane w górnej części, cytat z księgi Izajasza:
generationem eius quis enarrabit, który sugeruje, że
właśnie pochodzenie Jezusa i Marii jest przedmiotem łekcji
udzielanej im przez Annę.

Osadzenie ukazanej sceny w konkretnym czasie oraz jej
związek z momentem przyjścia Chrystusa na świat, przesile-
niem zimowym i liturgicznym okresem Bożego Narodzenia
zostały też zaznaczone przez niezwykły efekt luministyczny.
Na przełomie grudnia i stycznia, około godziny 14:00 na
obraz pada wąska plama światła słonecznego, tworząc rze-
czywistą aureolę nad głowami Jezusa, Marii i Anny [il. 3],
a następnie rozświetlając obłoki, na których namalowano

anioły, gdzie powoli gaśnie. Efekt idealnie koresponduje
z tekstem mszalnej prefacji o Narodzeniu Pańskim:

Vere dignum et iustum est, aequum et salutare, nos
tibi semper et ubique gratias agere: Domine, sancte
Pater, omnipotens aeterne Deus: Quia per incarnati
Verbi mysterium nova mentis nostrae oculis lux tuae
claritatis infulsit: ut, dum visibiliter Deum cogno-
scimus, per hunc in invisibilium amorem rapiamur.

Możłiwe, że opisany efekt świetlny był obliczony na
moment odprawiania nony, podczas której śpiewano hymn,
podkreślający nadprzyrodzony charakter światła i escha-
tologiczną symbołikę zmierzchu:

Rerum Deus, tenax vigor
Immotus in te permanens,

Lucis diurnae tempora
Successibus determinans:

Largire lumen vespere,

Quo vita nusquam decidat,

Sed praemium mortis sacrae
Perennis instet głoria. [...]

Z całą pewnością był to efekt zamierzony, gdyż Piskorski
troszczył się o jego zachowanie jeszcze w testamencie, zaleca-
jąc by okno nie zostało zasłonięte przez prospekt organowy:

I oto proszę by tak jako jest teraz pozytyw mały na
chórze, tamże i na potem zostawał, a zaś dla ozdoby
organy w kąciech na facjacie aby pozostawiono, jedne
które by grały, a drugie ad speciem pryncypał tylko
ozdobiwszy, nie wynosząc tychże organ tylko pod
gzems, a tak decorem templi na facjacie nic nie zaćmi,
i kościołowi całemu światła nie ujmie 36.

Słońce pada na obraz z okna fasady, po bokach którego
umieszczono reliefy ukazujące Zwiastowanie rodzicom
Marii [il. 4], zaznaczając w ten sposób, że mądrość prze-
kazywana przez Annę została jej udzielona w sposób nad-
przyrodzony. Odpowiadają im sceny objawień Mądrości
ukazane po bokach wielkich okien w prezbiterium oraz
kaplicy św. Jan Kantego.

Okno w fasadzie oświetla obraz, a treść obrazu odpowiada
ikonografii fasady, która - co było częste w nowożytnej
architekturze sakralnej - prezentuje swego rodzaju streszcze-
nie konceptu treściowego całej budowli. Jej najważniejszym
elementem jest napis nad wejściem, zawierający inwokację
do św. Anny z prośbą, by uczyniła ofiarę dla Trójcy Świętej
z kościoła, w którym ona jest panią, a św. Jan „edylem”:

36 Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, rkps 36: Liber
Testamentorum et ordinationum[...], 1647, Codicilli tabularum
suprema voluntas M. Sebastiani Piskorski[...], 11 vm 1707, s. 316.