DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Krasny, Piotr: Principes, praedecessores et praeceptores nostri: nowy wizerunek młodzieńczych świętych władców w sztuce Europy Środkowej w XVII i XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0165
159
świętych bawarskich [il. 9] 33. W takim samym kostiumie
ukazywali go m.in. Adriaen van Bloemen i Philipp Kilian,
Mattia Preti oraz Giovanni Battista Tiepolo 34. Można
wszakże przypuszczać, że w krajach Rzeszy i na zachodzie
Europy nie rozumiano w pełni wymowy takiego sposobu
prezentacji świętego, a jego nieco egzotyczny ubiór trakto-
wano po prostu jako wyrazisty atrybut. Bezpośredni sąsie-
dzi Madziarów nie mogli pozwolić sobie na taką naiwność,
choćby dlatego, że nosili stroje podobne do węgierskich
i uważali za wyraz swojej narodowej tożsamości 35. Przede
wszystkim jednak Polacy, Rusini i Serbowie czcili także
swoich świętych władców, których losy przypominały
w znacznym stopniu żywot Emeryka. Udana aktualizacja
jego biografii i ikonograhi zachęcała do podobnego potrak-
towania świętych młodzieńców w krajach, które były - tak
jak Królestwo Węgierskie - mocno poróżnione w wierze
i około roku 1600 weszły na drogę konsekwentnego dys-
cyplinowania społeczeństwa poprzez instytucje kościełne.
Nie należy więc dziwić się, że choć w Rzeczypospolitej
i w Wojwodinie zachowały się nieliczne przedstawienia
św. Emeryka, wizerunek łagodnego królewicza w stroju
narodowym pojawiał się w tamtejszych kościołach i cer-
kwiach pod innymi imionami.
ŚWIĘTY KAZIMIERZ
W POLSCE I NA LITWIE
Królestwo Polskie było chyba jedynym krajem w Europie,
w którym w okresie średniowiecza nie wykształcił się kult
świętego władcy. Lokalną czcią, pozbawioną wyraźnej koś-
cielnej sankcji, otoczono wyłącznie wdowy po władcach, ale
podziwiano je przede wszystkim za wycofanie się z życia
publicznego do klasztorów i pustelni 36, co uniemożliwiało
ich wybór na patronki procesu dyscyplinowania możnych
33 M. Rader, Bavaria pia, Monachii 1628, tabl. 24. Zob. też C. R War-
necke, Bavaria sancta, Heiliges Bayern: die altbayerischen Patrone
aus der Heiligengeschichte des Matthaeus Reder, Dortmund 1981,
s. 274-275; Z. Szilardfy, Sajatos tipusok a magyar szentek, s. 67-68,
il. 16; Z. Szilardfy, Ami meg hianyzik, s. 114, il. 29.
34 Z. Szilardfy, Sajatos tipusok a magyar szentek, s. il. 21; 69-70;
Z. Magyar, A liliomos, s. 88.
35 Zob. zwłaszcza: Portret typu sarmackiego w wieku xvn w Polsce,
Czechach, na Słowacji i na Węgrzech, Kraków 1985 (Seminaria
Niedzickie, t. 2); L. Tompos, A Budapesti Costumebilder aus sie-
benbiirgen Kodex viselettorteneti dttenkintese, [w:] A regi Erdely
nepeinek kepeskonyve. Keziratos viseletkodex az Apafiak korabol,
Budapest 2009, s. 28-43.
36 T. DuNiN-Wysowicz, Kulty świętych w Polsce w x w., [w:] Polska
w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej, Warszawa 1972, s. 71-76;
H. Fros, Le culte des saints en Europe Centrale (Boheme, Pologne,
Hongrie) et son róle socio-politique du xe an xnie siecles, [w:] Fonc-
tions sociales etpolitiąues du culte des saints dans les societes de rite
grec et latin au moyen age et a lepoąue moderne. Approche compa-
rative, red. M. Derwich, M. Dmitriev, Wrocław 1999, s. 103-107.
8. Johann Ignaz Cimbal, Sw. Emeryk, obraz w katedrze w Stołecznym
Białogrodzie (Szekesfehervar), 1768 (fot. P. Krasny)
wiernych, żyjących „w świecie”. Dopiero na przełomie xv
i xvi wieku podjęto próby wyniesienia na ołtarze królewi-
cza Kazimierza Jagiellończyka, zmarłego w opinii świętości
w wieku 28 lat w roku 1484. Na połecenie Zygmunta 1 biskup
płocki Erazm Ciołek miał uzyskać w roku 1521 od papieża
Leona x bullę kanonizacyjną, ale gdy hierarcha ów zmarł
w Rzymie na zarazę w roku następnym, nie udało się odna-
leźć cennego dokumentu. Władcy z dynastii Jagiellonów
nie podjęli zdecydowanych prób uzyskania duplikatu, ani
wznowienia procesu kanonizacyjnego Kazimierza 37, co zdaje
się świadczyć, że nie spodziewali się poważniejszych poli-
tycznych korzyści z posiadania krewnego opromienionego
chwałą niebios.
37 F. Niewiero, Dzieje kultu św. Kazimierza w kraju i za granicą,
„Nasza Przeszłośc’, 33, 1970, s. 78-86; H. D. Wojtyska, Początki
kultu iprocesy kanonizacyjne św. Kazimierza, „Analecta Cracovien-
sia”, 16,1984, s. 220-225; M. Rożek, „Sospirator Patriae”. 0 kulcie
św. Kazimierza, [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia
z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miło-
będzkiemu, Warszawa 1988, s. 531-538; M. Morka, Sztuka dworu
Zygmunta 1 Starego, Warszawa 2006, s. 388; S. Maslauskaite-
-Mażyliene, Dzieje wizerunku św. Kazimierza od xvi do xvin
wieku. Między ikonografią a tekstem, przeł. K. Korzeniewska, Wilno
2013, s. 30-35.
świętych bawarskich [il. 9] 33. W takim samym kostiumie
ukazywali go m.in. Adriaen van Bloemen i Philipp Kilian,
Mattia Preti oraz Giovanni Battista Tiepolo 34. Można
wszakże przypuszczać, że w krajach Rzeszy i na zachodzie
Europy nie rozumiano w pełni wymowy takiego sposobu
prezentacji świętego, a jego nieco egzotyczny ubiór trakto-
wano po prostu jako wyrazisty atrybut. Bezpośredni sąsie-
dzi Madziarów nie mogli pozwolić sobie na taką naiwność,
choćby dlatego, że nosili stroje podobne do węgierskich
i uważali za wyraz swojej narodowej tożsamości 35. Przede
wszystkim jednak Polacy, Rusini i Serbowie czcili także
swoich świętych władców, których losy przypominały
w znacznym stopniu żywot Emeryka. Udana aktualizacja
jego biografii i ikonograhi zachęcała do podobnego potrak-
towania świętych młodzieńców w krajach, które były - tak
jak Królestwo Węgierskie - mocno poróżnione w wierze
i około roku 1600 weszły na drogę konsekwentnego dys-
cyplinowania społeczeństwa poprzez instytucje kościełne.
Nie należy więc dziwić się, że choć w Rzeczypospolitej
i w Wojwodinie zachowały się nieliczne przedstawienia
św. Emeryka, wizerunek łagodnego królewicza w stroju
narodowym pojawiał się w tamtejszych kościołach i cer-
kwiach pod innymi imionami.
ŚWIĘTY KAZIMIERZ
W POLSCE I NA LITWIE
Królestwo Polskie było chyba jedynym krajem w Europie,
w którym w okresie średniowiecza nie wykształcił się kult
świętego władcy. Lokalną czcią, pozbawioną wyraźnej koś-
cielnej sankcji, otoczono wyłącznie wdowy po władcach, ale
podziwiano je przede wszystkim za wycofanie się z życia
publicznego do klasztorów i pustelni 36, co uniemożliwiało
ich wybór na patronki procesu dyscyplinowania możnych
33 M. Rader, Bavaria pia, Monachii 1628, tabl. 24. Zob. też C. R War-
necke, Bavaria sancta, Heiliges Bayern: die altbayerischen Patrone
aus der Heiligengeschichte des Matthaeus Reder, Dortmund 1981,
s. 274-275; Z. Szilardfy, Sajatos tipusok a magyar szentek, s. 67-68,
il. 16; Z. Szilardfy, Ami meg hianyzik, s. 114, il. 29.
34 Z. Szilardfy, Sajatos tipusok a magyar szentek, s. il. 21; 69-70;
Z. Magyar, A liliomos, s. 88.
35 Zob. zwłaszcza: Portret typu sarmackiego w wieku xvn w Polsce,
Czechach, na Słowacji i na Węgrzech, Kraków 1985 (Seminaria
Niedzickie, t. 2); L. Tompos, A Budapesti Costumebilder aus sie-
benbiirgen Kodex viselettorteneti dttenkintese, [w:] A regi Erdely
nepeinek kepeskonyve. Keziratos viseletkodex az Apafiak korabol,
Budapest 2009, s. 28-43.
36 T. DuNiN-Wysowicz, Kulty świętych w Polsce w x w., [w:] Polska
w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej, Warszawa 1972, s. 71-76;
H. Fros, Le culte des saints en Europe Centrale (Boheme, Pologne,
Hongrie) et son róle socio-politique du xe an xnie siecles, [w:] Fonc-
tions sociales etpolitiąues du culte des saints dans les societes de rite
grec et latin au moyen age et a lepoąue moderne. Approche compa-
rative, red. M. Derwich, M. Dmitriev, Wrocław 1999, s. 103-107.
8. Johann Ignaz Cimbal, Sw. Emeryk, obraz w katedrze w Stołecznym
Białogrodzie (Szekesfehervar), 1768 (fot. P. Krasny)
wiernych, żyjących „w świecie”. Dopiero na przełomie xv
i xvi wieku podjęto próby wyniesienia na ołtarze królewi-
cza Kazimierza Jagiellończyka, zmarłego w opinii świętości
w wieku 28 lat w roku 1484. Na połecenie Zygmunta 1 biskup
płocki Erazm Ciołek miał uzyskać w roku 1521 od papieża
Leona x bullę kanonizacyjną, ale gdy hierarcha ów zmarł
w Rzymie na zarazę w roku następnym, nie udało się odna-
leźć cennego dokumentu. Władcy z dynastii Jagiellonów
nie podjęli zdecydowanych prób uzyskania duplikatu, ani
wznowienia procesu kanonizacyjnego Kazimierza 37, co zdaje
się świadczyć, że nie spodziewali się poważniejszych poli-
tycznych korzyści z posiadania krewnego opromienionego
chwałą niebios.
37 F. Niewiero, Dzieje kultu św. Kazimierza w kraju i za granicą,
„Nasza Przeszłośc’, 33, 1970, s. 78-86; H. D. Wojtyska, Początki
kultu iprocesy kanonizacyjne św. Kazimierza, „Analecta Cracovien-
sia”, 16,1984, s. 220-225; M. Rożek, „Sospirator Patriae”. 0 kulcie
św. Kazimierza, [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia
z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miło-
będzkiemu, Warszawa 1988, s. 531-538; M. Morka, Sztuka dworu
Zygmunta 1 Starego, Warszawa 2006, s. 388; S. Maslauskaite-
-Mażyliene, Dzieje wizerunku św. Kazimierza od xvi do xvin
wieku. Między ikonografią a tekstem, przeł. K. Korzeniewska, Wilno
2013, s. 30-35.