DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Krasny, Piotr: Principes, praedecessores et praeceptores nostri: nowy wizerunek młodzieńczych świętych władców w sztuce Europy Środkowej w XVII i XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0177
171
wie 110. Wyobrażenia świętych władców powtarzały sche-
maty stosowane w późnośredniowiecznych malowidłach
cerkiewnych * * 111, ukazując ich jako potężnych brodatych
mężów o groźnym, przenikliwym spojrzeniu 112. Wyjątek
stanowiła rycina przedstawiająca św. Urosza (cara Ste-
fana Urosza v) pod postacią łagodnego młodzieńca bez
zarostu, ubranego w bizantyński sticharion 113, występujący
powszechnie w średniowiecznych wizerunkach serbskich
władców 114. Powiększony i znacznie bardziej dopracowany
wariant tej ryciny został wydany w roku 1746 na zamówie-
nie ihumena monasteru Jazak [il. 22], utrwalając modyfi-
kację w sposobie ukazywania młodego cara 115. Takie ujęcie
było istotną innowacją w ikonografii owego świętego, który
był wcześniej wyobrażany (na przykład w cerkwi w Psaczy)
tak samo, jak pozostałi Nemanjiciowie 116.
Nowy sposób przedstawiania św. Urosza odpowiadał
znacznie lepiej prawdzie historycznej, ponieważ ów „car
Rzymian i Serbów”, zmarły w wieku trzydziestu pięciu łat,
był władcą niezdecydowanym i słabym, niezdolnym prze-
ciwstawić się rozpadowi imperium stworzonego przez ojca,
wskutek czego przeszedł do historii z przydomkiem Nijaki 117.
Trudno jednak przypuszczać, aby Zefarovic dążył do „odbrą-
zowienia” wizerunku ostatniego Nemanjicia w księdze, która
miała przecież pokrzepiać serca Serbów. Należy więc przyjąć,
że ów wydawca i ilustrator Izobraźenia dążył do przekucia
nijakości cara w cnoty, pożyteczne dla jego rodaków w poło-
wie xviii stulecia.
Drogę do takich działań wskazał profesor Akademii
w Karłowicach Emanuil Kozaćinski w dramacie Tragedija
0 smerti poslednjago carja serbskago Urośa Pjatago i padenii
serbskago carstwa, wystawionym po raz pierwszy w roku
1736 118. Ów pisarz, pochodzący z Ukrainy i wykształcony
w Akademii Kijowsko-Mohylańkiej 119, opisał Urosza jako
świętego podobnego ruskim strastotierpcom, który, kieru-
jąc się chrześcijańską miłością, nie odpowiadał przemocą
na knowania swych wrogów, a nawet przyjął z godnością
110 R. Mehakobm's, HaąuoHanna ucmopuja, s. 80; R. Rabmhob, Cpncxu
6aKpope3u, s. 14, 25-26; J. Banac, The National Question, s. 74-75;
R. Picchio, Considerazioni sulla poesia, s. 504-505.
111 C. Pahojhm'B, nopmpemu cpncKux enadapay CpedweM eexy, Beorpafl
1996, passim.
112 JJ. Meuakobm’e, Haąuonanna ucmopuja, s. 80, il. 50; L. D. Popovich,
Medievalism in Serbian Painting ofthe Nineteenth Century, [w:]
Studies in Medievalism, t. 5: Medievalism in Europe, Cambridge
1994, s. 223.
113 JJ. Meuakobme, Hau,uoHanna ucmopuja, s. 80, il. 53.
114 C. Pahojhme, nopmpemu cpncnux, s. 80-86.
115 JJ. JJabmuob, CpncKU 6aKpope3u, s. 13, 27, 64, il. 10.
116 C. Pahojhme, nopmpemu cpncxux, s. 60-61, il. 51, 52.
117 S. Cirkovic, I Serbi nel Medioevo, Milano 1992, s. 163-166.
118 JJ. Meuakobme, MuHujamype HapaKnuca U3 HenaHa, [w:] idem,
nymeeu, s. 107.
119 JJ. Mehakobme, Munujamype napaKnuca, s. 80; V. Erćić, Kozaćin-
ski Manuil-Michail, [w:] Lexikon pisaca Jugoslavije, t. 3, Beograd
1987, s. 365; D. Gil, Prawosławie, s. 82.
22. Hristofor Żefarović, Św. Urosz, miedzioryt, 1746 (wg: JJ. JJaBMflOB,
CpncKU 6aKpope3u, il. 10)
śmierć z ich ręki 120. Dramat Kozaćinskiego, wzorowany na
jezuickich moralitetach był przeznaczony do wystawiania
w serbskich liceach, a zatem jego wymowa była skorelowana
z ich programem dydaktyczno-wychowawczym 121. Można
zatem stwierdzić, że car miał być dla młodych Serbów
wzorem postawy pełnej łagodności i tolerancji, równowa-
żącym niejako model świętości swoich przodków, słynących
wojowniczością i niezbyt tolerancyjnych dła przeciwników.
Druga z owych postaw pasowała bowiem znakomicie do
sytuacji narodu trwającego na „przedmurzu chrześcijaństwa”,
ale mogła być przyczyną poważnych problemów dla mniej-
szości etnicznej i religijnej, przebywającej w gościnie w zbiu-
rokratyzowanej, absolutystycznej monarchii Habsburgów.
Zaktualizowany wizerunek św. Urosza, wprowadzony
przez Zetarovicia miał z pewnością odgrywać podobną rołę
w edukacji obywatelskiej młodych, a także starszych Serbów
120 Przekonanie 0 męczeńskiej śmierci Urosza upowszechnił patriarcha
Pajsije z Janjeva w żywocie cara spisanym w r. 1642. W dziele tym
eksponował jednak waleczność władcy, a nie jego nadzwyczajną
łagodność. Zob. D. Gil, Serbska hymnografia narodowa, Kraków
1995; s. 53-
121 V. Erćić, Kozaćinski Manuil-Michail, s. 365; L. Stanojevic, N. Damja-
nović, V. Merenik, The First Serbian Uprising and Restoration of
the Serbian State, Belgrad 2004, s. 195.
wie 110. Wyobrażenia świętych władców powtarzały sche-
maty stosowane w późnośredniowiecznych malowidłach
cerkiewnych * * 111, ukazując ich jako potężnych brodatych
mężów o groźnym, przenikliwym spojrzeniu 112. Wyjątek
stanowiła rycina przedstawiająca św. Urosza (cara Ste-
fana Urosza v) pod postacią łagodnego młodzieńca bez
zarostu, ubranego w bizantyński sticharion 113, występujący
powszechnie w średniowiecznych wizerunkach serbskich
władców 114. Powiększony i znacznie bardziej dopracowany
wariant tej ryciny został wydany w roku 1746 na zamówie-
nie ihumena monasteru Jazak [il. 22], utrwalając modyfi-
kację w sposobie ukazywania młodego cara 115. Takie ujęcie
było istotną innowacją w ikonografii owego świętego, który
był wcześniej wyobrażany (na przykład w cerkwi w Psaczy)
tak samo, jak pozostałi Nemanjiciowie 116.
Nowy sposób przedstawiania św. Urosza odpowiadał
znacznie lepiej prawdzie historycznej, ponieważ ów „car
Rzymian i Serbów”, zmarły w wieku trzydziestu pięciu łat,
był władcą niezdecydowanym i słabym, niezdolnym prze-
ciwstawić się rozpadowi imperium stworzonego przez ojca,
wskutek czego przeszedł do historii z przydomkiem Nijaki 117.
Trudno jednak przypuszczać, aby Zefarovic dążył do „odbrą-
zowienia” wizerunku ostatniego Nemanjicia w księdze, która
miała przecież pokrzepiać serca Serbów. Należy więc przyjąć,
że ów wydawca i ilustrator Izobraźenia dążył do przekucia
nijakości cara w cnoty, pożyteczne dla jego rodaków w poło-
wie xviii stulecia.
Drogę do takich działań wskazał profesor Akademii
w Karłowicach Emanuil Kozaćinski w dramacie Tragedija
0 smerti poslednjago carja serbskago Urośa Pjatago i padenii
serbskago carstwa, wystawionym po raz pierwszy w roku
1736 118. Ów pisarz, pochodzący z Ukrainy i wykształcony
w Akademii Kijowsko-Mohylańkiej 119, opisał Urosza jako
świętego podobnego ruskim strastotierpcom, który, kieru-
jąc się chrześcijańską miłością, nie odpowiadał przemocą
na knowania swych wrogów, a nawet przyjął z godnością
110 R. Mehakobm's, HaąuoHanna ucmopuja, s. 80; R. Rabmhob, Cpncxu
6aKpope3u, s. 14, 25-26; J. Banac, The National Question, s. 74-75;
R. Picchio, Considerazioni sulla poesia, s. 504-505.
111 C. Pahojhm'B, nopmpemu cpncKux enadapay CpedweM eexy, Beorpafl
1996, passim.
112 JJ. Meuakobm’e, Haąuonanna ucmopuja, s. 80, il. 50; L. D. Popovich,
Medievalism in Serbian Painting ofthe Nineteenth Century, [w:]
Studies in Medievalism, t. 5: Medievalism in Europe, Cambridge
1994, s. 223.
113 JJ. Meuakobme, Hau,uoHanna ucmopuja, s. 80, il. 53.
114 C. Pahojhme, nopmpemu cpncnux, s. 80-86.
115 JJ. JJabmuob, CpncKU 6aKpope3u, s. 13, 27, 64, il. 10.
116 C. Pahojhme, nopmpemu cpncxux, s. 60-61, il. 51, 52.
117 S. Cirkovic, I Serbi nel Medioevo, Milano 1992, s. 163-166.
118 JJ. Meuakobme, MuHujamype HapaKnuca U3 HenaHa, [w:] idem,
nymeeu, s. 107.
119 JJ. Mehakobme, Munujamype napaKnuca, s. 80; V. Erćić, Kozaćin-
ski Manuil-Michail, [w:] Lexikon pisaca Jugoslavije, t. 3, Beograd
1987, s. 365; D. Gil, Prawosławie, s. 82.
22. Hristofor Żefarović, Św. Urosz, miedzioryt, 1746 (wg: JJ. JJaBMflOB,
CpncKU 6aKpope3u, il. 10)
śmierć z ich ręki 120. Dramat Kozaćinskiego, wzorowany na
jezuickich moralitetach był przeznaczony do wystawiania
w serbskich liceach, a zatem jego wymowa była skorelowana
z ich programem dydaktyczno-wychowawczym 121. Można
zatem stwierdzić, że car miał być dla młodych Serbów
wzorem postawy pełnej łagodności i tolerancji, równowa-
żącym niejako model świętości swoich przodków, słynących
wojowniczością i niezbyt tolerancyjnych dła przeciwników.
Druga z owych postaw pasowała bowiem znakomicie do
sytuacji narodu trwającego na „przedmurzu chrześcijaństwa”,
ale mogła być przyczyną poważnych problemów dla mniej-
szości etnicznej i religijnej, przebywającej w gościnie w zbiu-
rokratyzowanej, absolutystycznej monarchii Habsburgów.
Zaktualizowany wizerunek św. Urosza, wprowadzony
przez Zetarovicia miał z pewnością odgrywać podobną rołę
w edukacji obywatelskiej młodych, a także starszych Serbów
120 Przekonanie 0 męczeńskiej śmierci Urosza upowszechnił patriarcha
Pajsije z Janjeva w żywocie cara spisanym w r. 1642. W dziele tym
eksponował jednak waleczność władcy, a nie jego nadzwyczajną
łagodność. Zob. D. Gil, Serbska hymnografia narodowa, Kraków
1995; s. 53-
121 V. Erćić, Kozaćinski Manuil-Michail, s. 365; L. Stanojevic, N. Damja-
nović, V. Merenik, The First Serbian Uprising and Restoration of
the Serbian State, Belgrad 2004, s. 195.