DOI issue:
Kronika Komisij Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności za rok 2023
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.73804#0098
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 22: 2024/PL ISSN 0071-6723
KRONIKA
KOMISJI HISTORII SZTUKI
POLSKIEJ AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI
ZA ROK 2023
WŁADZE KOMISJI
przewodniczący:
prof, dr hab. Marcin Fabiański
zastępca przewodniczącego:
dr hab. Marek Walczak, prof. UJ
sekretarz:
dr Wojciech Walanus
ODCZYTY W ROKU 2023
12 I dr Agnieszka Smołucha-Sładkowska, Padovano czy nie
Padovano? Caraglio czy nie Caraglio? Rewizja oeuvre meda-
lierskiego artystów włoskich na dworze ostatnich Jagiellonów
Tekst opublikowany jako: A. Smołucha-Sładkowska, Giovan-
ni Maria Mosca (Called Padovano) and Giovanni Jacopo Ca-
raglio. A Revision of the Oeuvre of Italian Medallists at the
Court of the Last Jagiellons, „Notae Numismaticae", 18, 2023,
s. 251-272.
9 III mgr Justyna Kamińska, Nowe spojrzenie na najstarsze
fazy budowy kościoła i klasztoru Dominikanów w Sandomierzu
Tekst w zmienionej wersji opublikowany jako:
J. Kamińska, M. Doroz-Turek, A. Gołembnik, Uwagi na te-
mat faz budowy dominikańskiego kościoła św. Jakuba w San-
domierzu - wyniki badań interdyscyplinarnych, „Wiadomości
Konserwatorskie", 76, 2023, s. 98-114.
J. Kamińska, Środkowoeuropejskie źródła architektury i deko-
racji kościoła oraz klasztoru Dominikanów w Sandomierzu -
nowe hipotezy badawcze, „Biuletyn Historii Sztuki", 86, 2024,
nr 2, s. 5-30.
13 IV dr Andrzej Kompa, Freski martyrium św. św. Karposa
i Papylosa w Konstantynopolu i ich identyfikacja
W południowo-zachodniej części starego Konstantynopo-
la, w dzielnicy nazywanej Samatya (średniobizantyńska Psa-
matia), pomiędzy ulicą Abdurrahmana Nafiza Gurmana
i zaułkiem Bestekar Hakki znajduje się zaniedbany klejnot
późnoantycznej i średniowiecznej architektury sakralnej, mar-
tyrium św. św. Karposa i Papylosa. Orientowana rotunda z ab-
sydą oraz obejściem i obszerną kaplicą boczną stanowią po-
zostałość bardziej złożonej struktury, której zwieńczeniem był
kościół usytuowany powyżej poziomu ulicy. Historia obiek-
tu znajduje śladowe odzwierciedlenie w bizantyńskich źród-
łach pisanych, zaś ostatni kościół pamiętający czasy sprzed
podboju tureckiego spłonął najpewniej pod koniec XVIII w.
i został po kilku dekadach popadania w ruinę zastąpiony koś-
ciołem św. Menasa, zbudowanym na początku lat 30. XIX w.
Choć plan kościoła i granice posesji pokrywają się w znacznej
mierze z partią dolną, połączenie funkcjonalne między nimi
zostało zablokowane i obecne wejście do martyrium prowa-
dzi od ul. Gurmana, tj. od strony absydy rotundy, niezgodnie
z pierwotnym założeniem. W okresie osmańskim i w XX w.
dolne przestrzenie budowli pozostawały zaniedbane, były wy-
korzystywane na sklepy, składy, warsztaty i zaplecza przylega-
jących punktów usługowych (ambulatorium), a przejścia po-
między poszczególnymi częściami obiektu zablokowano. Do-
piero w 2. dekadzie XXI w. wszystkie części zabytku połączo-
no, oczyszczono, a wewnątrz urządzono restaurację (Helena
Cak Stones, w 2023 r. nieczynna). Opisany stan zachowania
i sposób wykorzystywania w ostatnich kilku stuleciach wpły-
nął na niemal zupełne pominięcie zabytku w badaniach arche-
ologicznych i bizantynologicznych, a martyrium, choć wyróż-
niające się metryką (prawdopodobnie V w. n.e.) i stołecznym
położeniem było jedynie z rzadka jedynie przywoływane jako
przykład architektury wczesnochrześcijańskiej, z oddaniem
mu jego należnej rangi. Zidentyfikowane na podstawie reper-
toriów kościołów Konstantynopola i opisane w kilku krótkich
tekstach przez Alfonsa-Marię Schneidera w latach 30. XX w.,
a następnie uwzględnione w leksykonie Wolfganga Miillera-
-Wienera (1977), martyrium dopiero w ostatnich dwudziestu
latach doczekało się większego zainteresowania. Badania nad
obiektem, jego historią, architekturą i znaczeniem w topo-
grafii bizantyńskiego Konstantynopola prowadzili m.in. Ayca
Beygo, Ferudun Ozgumu, Anestis Vasilakeris i autor niniej-
szego wystąpienia.
Północno-wschodnia kaplica boczna martyrium zachowała
dwa wielkopowierzchniowe, niemal zatarte freski, datowa-
ne na XIII/XIV w. Pierwszy z nich, znajdujący się na ścia-
nie bocznej, przedstawia świętego wojownika ujętego kon-
wencjonalnie konno, atakującego włócznią znajdującego się
u dołu obrazu, niewidocznego wroga. Drugi fresk znajduje
Seria Nowa, t. 22: 2024/PL ISSN 0071-6723
KRONIKA
KOMISJI HISTORII SZTUKI
POLSKIEJ AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI
ZA ROK 2023
WŁADZE KOMISJI
przewodniczący:
prof, dr hab. Marcin Fabiański
zastępca przewodniczącego:
dr hab. Marek Walczak, prof. UJ
sekretarz:
dr Wojciech Walanus
ODCZYTY W ROKU 2023
12 I dr Agnieszka Smołucha-Sładkowska, Padovano czy nie
Padovano? Caraglio czy nie Caraglio? Rewizja oeuvre meda-
lierskiego artystów włoskich na dworze ostatnich Jagiellonów
Tekst opublikowany jako: A. Smołucha-Sładkowska, Giovan-
ni Maria Mosca (Called Padovano) and Giovanni Jacopo Ca-
raglio. A Revision of the Oeuvre of Italian Medallists at the
Court of the Last Jagiellons, „Notae Numismaticae", 18, 2023,
s. 251-272.
9 III mgr Justyna Kamińska, Nowe spojrzenie na najstarsze
fazy budowy kościoła i klasztoru Dominikanów w Sandomierzu
Tekst w zmienionej wersji opublikowany jako:
J. Kamińska, M. Doroz-Turek, A. Gołembnik, Uwagi na te-
mat faz budowy dominikańskiego kościoła św. Jakuba w San-
domierzu - wyniki badań interdyscyplinarnych, „Wiadomości
Konserwatorskie", 76, 2023, s. 98-114.
J. Kamińska, Środkowoeuropejskie źródła architektury i deko-
racji kościoła oraz klasztoru Dominikanów w Sandomierzu -
nowe hipotezy badawcze, „Biuletyn Historii Sztuki", 86, 2024,
nr 2, s. 5-30.
13 IV dr Andrzej Kompa, Freski martyrium św. św. Karposa
i Papylosa w Konstantynopolu i ich identyfikacja
W południowo-zachodniej części starego Konstantynopo-
la, w dzielnicy nazywanej Samatya (średniobizantyńska Psa-
matia), pomiędzy ulicą Abdurrahmana Nafiza Gurmana
i zaułkiem Bestekar Hakki znajduje się zaniedbany klejnot
późnoantycznej i średniowiecznej architektury sakralnej, mar-
tyrium św. św. Karposa i Papylosa. Orientowana rotunda z ab-
sydą oraz obejściem i obszerną kaplicą boczną stanowią po-
zostałość bardziej złożonej struktury, której zwieńczeniem był
kościół usytuowany powyżej poziomu ulicy. Historia obiek-
tu znajduje śladowe odzwierciedlenie w bizantyńskich źród-
łach pisanych, zaś ostatni kościół pamiętający czasy sprzed
podboju tureckiego spłonął najpewniej pod koniec XVIII w.
i został po kilku dekadach popadania w ruinę zastąpiony koś-
ciołem św. Menasa, zbudowanym na początku lat 30. XIX w.
Choć plan kościoła i granice posesji pokrywają się w znacznej
mierze z partią dolną, połączenie funkcjonalne między nimi
zostało zablokowane i obecne wejście do martyrium prowa-
dzi od ul. Gurmana, tj. od strony absydy rotundy, niezgodnie
z pierwotnym założeniem. W okresie osmańskim i w XX w.
dolne przestrzenie budowli pozostawały zaniedbane, były wy-
korzystywane na sklepy, składy, warsztaty i zaplecza przylega-
jących punktów usługowych (ambulatorium), a przejścia po-
między poszczególnymi częściami obiektu zablokowano. Do-
piero w 2. dekadzie XXI w. wszystkie części zabytku połączo-
no, oczyszczono, a wewnątrz urządzono restaurację (Helena
Cak Stones, w 2023 r. nieczynna). Opisany stan zachowania
i sposób wykorzystywania w ostatnich kilku stuleciach wpły-
nął na niemal zupełne pominięcie zabytku w badaniach arche-
ologicznych i bizantynologicznych, a martyrium, choć wyróż-
niające się metryką (prawdopodobnie V w. n.e.) i stołecznym
położeniem było jedynie z rzadka jedynie przywoływane jako
przykład architektury wczesnochrześcijańskiej, z oddaniem
mu jego należnej rangi. Zidentyfikowane na podstawie reper-
toriów kościołów Konstantynopola i opisane w kilku krótkich
tekstach przez Alfonsa-Marię Schneidera w latach 30. XX w.,
a następnie uwzględnione w leksykonie Wolfganga Miillera-
-Wienera (1977), martyrium dopiero w ostatnich dwudziestu
latach doczekało się większego zainteresowania. Badania nad
obiektem, jego historią, architekturą i znaczeniem w topo-
grafii bizantyńskiego Konstantynopola prowadzili m.in. Ayca
Beygo, Ferudun Ozgumu, Anestis Vasilakeris i autor niniej-
szego wystąpienia.
Północno-wschodnia kaplica boczna martyrium zachowała
dwa wielkopowierzchniowe, niemal zatarte freski, datowa-
ne na XIII/XIV w. Pierwszy z nich, znajdujący się na ścia-
nie bocznej, przedstawia świętego wojownika ujętego kon-
wencjonalnie konno, atakującego włócznią znajdującego się
u dołu obrazu, niewidocznego wroga. Drugi fresk znajduje