DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42437#0015
Fenomen Gdańska
Das Phänomen Danzig
Geopolityczne położenie Gdańska czyniło z miasta swe-
go rodzaju fenomen. Ten fakt wielokrotnie potwierdziła hi-
storia polityczna, a sztuka we właściwy sposób nie tylko
rejestrowała i odzwierciedlała wydarzenia, idee oraz ma-
rzenia gdańszczan, komentowała je, ale także propagowa-
ła i uświetniała. Jako potęga handlowa, największy port
na Bałtyku, Gdańsk, był przedmiotem pożądania ze strony
tych, którzy chcieli zawładnąć imperium Maris Baltici.
Gdańscy patrycjusze sprawujący rządy w mieście już w po-
łowie XV w. dokonali radykalnego wyboru politycznego,
opowiadając się za Królestwem Polskim, a potem Rzeczy-
pospolitą. Wynikało to nie z sentymentów, lecz kupieckiej
trzeźwości i wyrachowania - Wisłą płynęło bowiem pol-
skie zboże i płody ziemi, ostatecznie zamieniane w Gdań-
sku na złoto.
Symbolem gospodarczo-handlowej potęgi miasta był
dźwig portowy zwany Żurawiem i Wyspa Spichrzów; zaś
potęgi militarnej - fortyfikacje, arsenały, Twierdza Wisło-
ujście. Natomiast ratusz symbolizował samo miasto, jego
swobody i wraz z placem targowym - rynkiem - stanowił
centrum polityczno-reprezentacyjne. W Gdańsku wieża ra-
tuszowa była wyższa od wieży sąsiadującej, największej
świątyni miasta - Kościoła Mariackiego. Sakralna topo-
grafia wypadała na korzyść władz świeckich. Rada strze-
gła swej niezależności, którą ten gmach symbolizował.
Pierwsza wzmianka o Gdańsku jako mieście pojawiła
się w Żywocie św. Wojciecha w 997 r., w którym pisano
o „Urbs Gyddanyzc”. Gród założono w 3. ćwierci X w. na
wyspie w rozwidleniu Wisły (okolice dzisiejszej ulicy
Grodzkiej), ale struktura urbanistyczna miasta została
uformowana w XIII wieku. Miastem władali książęta po-
morscy, królowie polscy. Pierwsi mieszkańcy byli pocho-
Die geopolitische Lage Danzigs hat aus der Stadt ein
Phänomen besonderer Art gemacht. Geschichte und Politik
haben diese Tatsache oftmals bestätigt, und die Kunst hat
die Geschehnisse, Ideen und Träume in besonderer Weise
aufgenommen und widergespiegelt, sie hat sie kommen-
tiert, aber auch weiterverbreitet und glorifiziert. Als Han-
delsmacht und größter Hafen an der Ostsee weckte Danzig
die Begehrlichkeiten all derer, die das Mare Balticum be-
herrschen wollten. Die Danziger Patrizier, die die Macht in
der Stadt bereits Mitte des 15. Jahrhunderts ausübten,
trafen eine radikale politische Wahl, indem sie sich für das
Königreich Polen und später für die Adelsrepublik ausspra-
chen. Dies geschah nicht aus Idealismus, sondern aus
nüchterner kaufmännischer Erwägung heraus; denn über
die Weichsel kamen polnisches Getreide und andere land-
wirtschaftliche Erzeugnisse, die schließlich in Danzig ge-
gen Gold getauscht wurden.
Symbol für die Wirtschafts- und Handelskraft der Stadt
waren das Krantor und die Speicherinsel, ihre militärische
Stärke versinnbildlichten Befestigungsanlagen, Waffen-
kammern und die Festung Weichselmünde. Das Rathaus
wiederum symbolisierte die Stadt selbst und ihre Freiheit,
und zusammen mit dem Handelsplatz, dem Markt, stellte
es das politische Repräsentationszentrum dar. In Danzig
war der Rathausturm höher als die benachbarte Marien-
kirche, das größte Gotteshaus der Stadt. Die sakrale Topo-
graphie blieb hinter der weltlichen Macht zurück. Der Rat
wachte über seine Unabhängigkeit, die dieses Gebäude
verkörperte.
Als Stadt fand Danzig erstmals Erwähnung in der „Le-
bensgeschichte des Heiligen Adalbert” von 997, in welchem
eine „urbs Gyddanyzc” vorkam. Der Burgwall wurde in der
ZWISCHEN KUNST UND POLITIK 1 1
Das Phänomen Danzig
Geopolityczne położenie Gdańska czyniło z miasta swe-
go rodzaju fenomen. Ten fakt wielokrotnie potwierdziła hi-
storia polityczna, a sztuka we właściwy sposób nie tylko
rejestrowała i odzwierciedlała wydarzenia, idee oraz ma-
rzenia gdańszczan, komentowała je, ale także propagowa-
ła i uświetniała. Jako potęga handlowa, największy port
na Bałtyku, Gdańsk, był przedmiotem pożądania ze strony
tych, którzy chcieli zawładnąć imperium Maris Baltici.
Gdańscy patrycjusze sprawujący rządy w mieście już w po-
łowie XV w. dokonali radykalnego wyboru politycznego,
opowiadając się za Królestwem Polskim, a potem Rzeczy-
pospolitą. Wynikało to nie z sentymentów, lecz kupieckiej
trzeźwości i wyrachowania - Wisłą płynęło bowiem pol-
skie zboże i płody ziemi, ostatecznie zamieniane w Gdań-
sku na złoto.
Symbolem gospodarczo-handlowej potęgi miasta był
dźwig portowy zwany Żurawiem i Wyspa Spichrzów; zaś
potęgi militarnej - fortyfikacje, arsenały, Twierdza Wisło-
ujście. Natomiast ratusz symbolizował samo miasto, jego
swobody i wraz z placem targowym - rynkiem - stanowił
centrum polityczno-reprezentacyjne. W Gdańsku wieża ra-
tuszowa była wyższa od wieży sąsiadującej, największej
świątyni miasta - Kościoła Mariackiego. Sakralna topo-
grafia wypadała na korzyść władz świeckich. Rada strze-
gła swej niezależności, którą ten gmach symbolizował.
Pierwsza wzmianka o Gdańsku jako mieście pojawiła
się w Żywocie św. Wojciecha w 997 r., w którym pisano
o „Urbs Gyddanyzc”. Gród założono w 3. ćwierci X w. na
wyspie w rozwidleniu Wisły (okolice dzisiejszej ulicy
Grodzkiej), ale struktura urbanistyczna miasta została
uformowana w XIII wieku. Miastem władali książęta po-
morscy, królowie polscy. Pierwsi mieszkańcy byli pocho-
Die geopolitische Lage Danzigs hat aus der Stadt ein
Phänomen besonderer Art gemacht. Geschichte und Politik
haben diese Tatsache oftmals bestätigt, und die Kunst hat
die Geschehnisse, Ideen und Träume in besonderer Weise
aufgenommen und widergespiegelt, sie hat sie kommen-
tiert, aber auch weiterverbreitet und glorifiziert. Als Han-
delsmacht und größter Hafen an der Ostsee weckte Danzig
die Begehrlichkeiten all derer, die das Mare Balticum be-
herrschen wollten. Die Danziger Patrizier, die die Macht in
der Stadt bereits Mitte des 15. Jahrhunderts ausübten,
trafen eine radikale politische Wahl, indem sie sich für das
Königreich Polen und später für die Adelsrepublik ausspra-
chen. Dies geschah nicht aus Idealismus, sondern aus
nüchterner kaufmännischer Erwägung heraus; denn über
die Weichsel kamen polnisches Getreide und andere land-
wirtschaftliche Erzeugnisse, die schließlich in Danzig ge-
gen Gold getauscht wurden.
Symbol für die Wirtschafts- und Handelskraft der Stadt
waren das Krantor und die Speicherinsel, ihre militärische
Stärke versinnbildlichten Befestigungsanlagen, Waffen-
kammern und die Festung Weichselmünde. Das Rathaus
wiederum symbolisierte die Stadt selbst und ihre Freiheit,
und zusammen mit dem Handelsplatz, dem Markt, stellte
es das politische Repräsentationszentrum dar. In Danzig
war der Rathausturm höher als die benachbarte Marien-
kirche, das größte Gotteshaus der Stadt. Die sakrale Topo-
graphie blieb hinter der weltlichen Macht zurück. Der Rat
wachte über seine Unabhängigkeit, die dieses Gebäude
verkörperte.
Als Stadt fand Danzig erstmals Erwähnung in der „Le-
bensgeschichte des Heiligen Adalbert” von 997, in welchem
eine „urbs Gyddanyzc” vorkam. Der Burgwall wurde in der
ZWISCHEN KUNST UND POLITIK 1 1