DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.2603#0168
j
Actionum
331
Digeſtorum Liber xl. Tit. xij.
DE LIBERALI CAVSA.
Suprà dictum eſt de libertate prastanda: nune de ea tuenda: quod fit
per cauſam liberalem, ſiue quis in libertatem proclamat, ſiue in ſeruitu-
tem petatur. ACCVRS.
Iquidem.) CA-
Ei svs. Aliquis cu
eſſet ingenuus, ſtabat
vt ſeruus Titijenec vo-
lebat ſe petere in liber-
tatem cum poſſet: &
hoc faciebat in iniu-
riam parentum ſuoru,
& totius generis. dici-
n tur quod parentes ſui
ralis pro ati poſſunt eum etiam in-
ne praiudicia¬ POltut:
li. uitum petere in liber-
Actiones tatem. Item & econtra
praiudiciales hoc etiam permiſſum
de libertate, eſt cognatis eius. &
euirs l redditur ratioiquoniam
gertinitat ſeruitus eor&e & hoc
ſunt. etiam permittitur pa-
renti naturali tantume
vt patri qui exiſtens in
ſerui.hunc filium que-
ſiuit: & vterque poſtea
manumiſſus eſt. hoc et-
iam permittitur militi
pro perſona ſibi con-
iuncta. & ſi aliquis ſu-
pradictorum non exi-
ſtat: tunc etiã matri &
ſorori & ſimilibus fœ-
minis quæ iſta cogna-
tione iunguntur, hoc
permittitur: & etiã pa-
trono huius qui ſtat
ſponte tanquam ſeruus
apud alium. Poſtea di-
cit: ſi plures de pradi-
ctis exiſtãt, & quilibet
vult petere iſtum in li-
bertatem: iudex quem
credet ad hoc melioré,
eligat. Vltimô dicit: ſi
furioſus trahitur in ſer-
ui admittuntur & con-
iuncti & etiã extranei
ad eum defendendum.
& hoc dicit hæc lex
cum ſequentib. vſque
ad lliberis. FRANC.
a poſſeſſione ſer-
uitutis. Idem econtra
ſi de libertate trahitur
ad ſeruitutemavt j. eod.
l. benignius.
b Parentii. patri.
a Inuitis his Inuitorum, a not.
quorum no¬ ſic j. quando ap.ſit.L s.
mine agitur, ſi is qui. & de appell. l.
agere poteſt non tantum. & J. de ſe-
coniui e a puſ, para l S ſed & ſ quis
tiberali. ſuſpectum in fine S.&S.
de mino. l patri pro filio.
in prin. Regulariter cõ-
tra. S. b de procurat. l.
Pomponius. in fine.
d Modica. ſed ma-
gna.
* Cauſa libe.
praiudicialiû
iudices ſunt,
qui maiores
ſunt iudices.
t Iniuria gen-
tili facta, ge-
neri ſeu genti
facta intelligi-
tur. adde l. vni-
cam. C. de ſena-
luſtõſult. Cland.
bInuitum alit
defendere re-
gulariter non
poſſumus.
e Voniam ſeruitus
eorum. ad o¬
mnes refertur ſuperio-
res: & iunge ſuperiori-
bus & inferioribus.
DE LIBERALI
CAVS A.
TITVLVS XII.
Vx tandem in hoc titulo proponuntur
praiudiciales actiones. Liberalis * enim
cauſa cognitio aut praiudicialis actio eſt de
libertate aut de ſeruitute, de ingenuitate
aut de libertinitate: de qua maiores iudi-
es cognoſcunt. & de libertate quidem agit
non is tantum qui proclamat in libertatem,
ſed & alius fere quilibet eo inuito. Proponi-
tur etiam in hoc titulo actio in factum pœ-
nalis aduerſus eum qui ſciens pro ſeruo ve-
nit, qua emptori-ignoranti iure pratorio com-
petit. CVIAc.
1. VLPIANVS libro quinquagenſimo-
quarto ad Edictum.
Iquando is qui in
poſſeſſione ſeruitu-
tione ſua non pari-
tur, quod forte ſibi ſuoque gene-
ri f vellet aliquam iniuriam in-
ferin hoceaſu equum eſt qui-
buſdam perſonis dari licentiam
pro eo litigare, vt puta parentib,
qui dicat filium in ſua poteſtate
eſſe. nam etiam ſi nolit filius, pro
eo litigabit. Sed & ſi in poteſtate
non ſit, parenti dabitur hoc ius:
quia ſemper parentis intereſt fi-
lium ſeruitutem non ſubire.
1. q Verſa etiam vice dicemus
liberis parentium etiam inuito-
rumS eamdem facultatem dari.
Neque enim modica filij igno-
minia eſt, ſi parentum ſeruum ha-
beat. idcirco viſum eſt, cognatis
etiam hoc dari debere.
II. GAIVS ad Edictum pratoris vrbani,
titulo de liberali cauſa.
Voniam ſeruitus eorume ad
dolorem noſtrum iniuriâm-
que noſtram porrigitur.
I. VLPIANVS libro quinquagenſi-
moquarto ad Edictum.
Mplius puto naturalibus f
quoque hoc idem præſtan
dum, vt parens filium in ſeruitute
queſitum & manumiſſum poſſit
in libertatem vindicare.
1. 5 Militi é etiam pro neceſ-
gentium. in fin. & le fin.
qPotiſſimum.ſic j. de accu l.ſi plures. &
neceſſarium eſt dari facultatem
etiam matri, vel filiabus, vel ſoro-
ribus eius, ceteriſque mulieribus
que de cognatione ſunt, vel etiam
vxori, adire prtorem, & hoc iu-
dicare: vt cauſa cognita & inuito
ei ſuccurratur.
3. Sed etſi libertuml meum
vel libertam dicam, idem erit di-
cendum.
IVGAIVS ad Edictum pratoris vrbani,
titulo de liberali cauſa.
SEd tune patrono conceditur
pro libertate liberti litigare, ſi
eo ignorantel libertus venire ſe
paſſus eſt .
V.VLPIANVS libro quinquagenſimo
quarto ad Edictum.
rereſt eninm noſtra libertos
libertãſque habere. Quod ſi
plures ex memoratis perſonis e¬
xiſtant, qui velint pro his litiga-
re: prætoris partes P interponẽdæ
ſunt, vt eligat quem potiſſimum9
in hoc eſſe exiſtimat. quod &
in pluribus patronis obſeruari de-
et.
VIGAIVS ad Edictum pratoris
vrbani.
BEnignius auten hoc perſe-
quendum eſt, vt ſi furioſus
& infans eſt qui in ſeruitutem
trahitur: non ſolûm neceſſariis
perſonis, ſed etiam extraneisPhoc
permittatur.
VII.VLPIANVS libro quinquagenſimo
quarto ad Edictum.
Iberis etiam hominibus, ma-
ximé ſi maiores viginti an-
nis venum ſe dari paſſi ſunt, vel in
ſeruitutem quaqua ratione dedu-
ci, nihil obeſt quô minus poſſint
in libertatem proclamare, niſi for-
te ſe venum dari paſſi ſunt, vt par-
ticipauerint pretium.
1. Si quis minor viginti an-
nis ad partiendum pretium veni
ſe dari paſſus eſt:nihil ei hoc poſt
viginti annos nocebit F. Sed ſi
antè quidem ſe venum dedit, poſt
vicenſimum autem annum pre-
tium partitus eſt, poterit ei liber-
tas denegari?.
2. Si quis ſciens liberum
emerit, non denegatur vendito in
libertatem proclamatio aduerſus
eum qui eum comparauit, cuiuſ-
332
... urvrrrau y ne accu l. ſi plures. & j.de lib. ho exhiliiij.Shoe
interdictum. & S. de daminfec.lain reficiendoACCVRS.
P BEnie nu l’rronoi rernnei ſie in ſuperioribus non dicittde extra-
neis quod admittantur.
1 Iberis. JCASVS.
Libet homo ma-
ior viginti annis ſi paſ-
ſus eſt ſe vendi vr ſer-
uum, poterit procla-
mare in libertatem, niſi
pretium participatus
ſit. SI QVIS MI-
NOR. Minorxx. an-
nis paſſus eſt ſe vendi
ad pretium participan-
dum. non nocet hoc ei
etiam effecto maiori
xxann. Sed pone quod
ante xx. ann, paſſus eſt
ſe vendi: poſt xxann.
participatus eſt pre-
tium. hoc caſu nocet
ei vt non poſſit pro-
clamare in libertatem.
SI QUIS. JSciens li-
berum hominem emi.
hic emptus poterit pe-
tere ſe in libertatem,
quaſi ſcientia mea mi-
hi noceat. ſed ſi aliquis
eum emat bona fide à
me, non poterit amodô
ſe petere, in liberta-
temSI DV0. Duo
emerunt liberum ho-
minem: vnus ſciens,
alter ignorans. quo ad
ſcientem. adeo quod
ſeruus non poſſit ſe pe-
tere in libertatem.
ISVNTETALIA. J Furioſiſi.
Aliquando ſeruus cui fantis condiiu
eſt relicta libertas in maximé fau
teſtamento, non poteſt rabilis.
petere libertatem, quid
enim ſi dicatur teſtato-
rem necatum à fami-
lia? interim donec hac
cauſa agitur, pendebit
libertas huius ſerui. &
ſi apparebit hic ſeruus
culpabilis, morte erit
dignus. ſi non:tunc ma-
numittetu.SI QVIS
Ex SERVITVTE. Aut
uis exiſtens in poſ-
ſe ſerui perit ſe in li-
bertatem: & tunc obti-
net partem actoris, &
imminet ei onus pro-
bandi.aut econtra quis
exiſtens tamquam li-
ber, petitur ab aliquo
in ſeruitutem, & tunc
petenti incumbit onus
probandi. ſi autem hoc
eſt dubium: tunc ante
omnia iudex hoc in-
quiret, & ſuper hoc
pronuntiabit. FRANC.
ACCVRS.
Maxime. abun-
dat. vt C. de manumiſſ. * cuiuſeun-
t’ex ipſa .
, uuO a gnatione, ſſ-
ignorantem tenet: & ttiont, idonti-
per conſequens quo ad eate.
*participart.
Exemplum
idoneum erit rentibus.
ex Virginij hi-
ſtoria, ax l.a. de
orig. iar.
e Neceſſarium
pro veili.
f
J Militi. ſpeciale.
regulariter contra: vt
Mplius puto, na-
turalibus.
inea ojr jp,5q .
pa¬ tigare permittiturv.
C.de proc. l. qui ſtipendia.
Neceſſarium. id eſt e, vtile, & facit S. de procurl fœminis.
i J Sed & ſi libertum vt & C.eold principaliter.
IS
m J Paſſus eſt. ad pretium participandum, .....1
n Ntereſt. J Partes. ſic & Institu de exc.tut Sj & S de pac.l.iuriſ-
Ed tuns eo, ſcilicet patrono.
Ignorante. ſecus ſi conſenſit.
ſariis ſibi perſonis de libertate li-
2. Cum verô talis nemo
alius eſt, qui proeo litiget: tunc
que * ſit ætatis qui emptus eſt:
idcirco, quia non eſt venia tdi-
gnus qui emit, etiam ſi ſcientem
prudentémque ſe liberum eme-
teſta. l.fin. S.j. nam mié i’nmnres?
nores a etiam iuuan- noo
tur, & etiam ſine di¬ euour
ſtinctione: cum plura ſe vendiderit
ſint neceſſaria: v not adprerir
Inſtit de iure perſo. S. pe. tiendum-
& facit jait j lj & tit i & Ceodlnon ideo & lſi miniſri m & lnou a
tur, aut
prox.S.ACCVRS. ninus eleu
r Nocebit vt & S. proxi reſpon.
ſ Denegari arg contra.S de min.l-iij S. ſcii Sol.vt ibi.
tur ration
t 5 Vnia propter ſcientiam bſie & j’tit jdl Licinnius & jeodl. quis ſeiensd
ſeientia: l’
qui ſciens. & arg.SSad Macedo.l penult. inquat.
a J Alius
Actionum
331
Digeſtorum Liber xl. Tit. xij.
DE LIBERALI CAVSA.
Suprà dictum eſt de libertate prastanda: nune de ea tuenda: quod fit
per cauſam liberalem, ſiue quis in libertatem proclamat, ſiue in ſeruitu-
tem petatur. ACCVRS.
Iquidem.) CA-
Ei svs. Aliquis cu
eſſet ingenuus, ſtabat
vt ſeruus Titijenec vo-
lebat ſe petere in liber-
tatem cum poſſet: &
hoc faciebat in iniu-
riam parentum ſuoru,
& totius generis. dici-
n tur quod parentes ſui
ralis pro ati poſſunt eum etiam in-
ne praiudicia¬ POltut:
li. uitum petere in liber-
Actiones tatem. Item & econtra
praiudiciales hoc etiam permiſſum
de libertate, eſt cognatis eius. &
euirs l redditur ratioiquoniam
gertinitat ſeruitus eor&e & hoc
ſunt. etiam permittitur pa-
renti naturali tantume
vt patri qui exiſtens in
ſerui.hunc filium que-
ſiuit: & vterque poſtea
manumiſſus eſt. hoc et-
iam permittitur militi
pro perſona ſibi con-
iuncta. & ſi aliquis ſu-
pradictorum non exi-
ſtat: tunc etiã matri &
ſorori & ſimilibus fœ-
minis quæ iſta cogna-
tione iunguntur, hoc
permittitur: & etiã pa-
trono huius qui ſtat
ſponte tanquam ſeruus
apud alium. Poſtea di-
cit: ſi plures de pradi-
ctis exiſtãt, & quilibet
vult petere iſtum in li-
bertatem: iudex quem
credet ad hoc melioré,
eligat. Vltimô dicit: ſi
furioſus trahitur in ſer-
ui admittuntur & con-
iuncti & etiã extranei
ad eum defendendum.
& hoc dicit hæc lex
cum ſequentib. vſque
ad lliberis. FRANC.
a poſſeſſione ſer-
uitutis. Idem econtra
ſi de libertate trahitur
ad ſeruitutemavt j. eod.
l. benignius.
b Parentii. patri.
a Inuitis his Inuitorum, a not.
quorum no¬ ſic j. quando ap.ſit.L s.
mine agitur, ſi is qui. & de appell. l.
agere poteſt non tantum. & J. de ſe-
coniui e a puſ, para l S ſed & ſ quis
tiberali. ſuſpectum in fine S.&S.
de mino. l patri pro filio.
in prin. Regulariter cõ-
tra. S. b de procurat. l.
Pomponius. in fine.
d Modica. ſed ma-
gna.
* Cauſa libe.
praiudicialiû
iudices ſunt,
qui maiores
ſunt iudices.
t Iniuria gen-
tili facta, ge-
neri ſeu genti
facta intelligi-
tur. adde l. vni-
cam. C. de ſena-
luſtõſult. Cland.
bInuitum alit
defendere re-
gulariter non
poſſumus.
e Voniam ſeruitus
eorum. ad o¬
mnes refertur ſuperio-
res: & iunge ſuperiori-
bus & inferioribus.
DE LIBERALI
CAVS A.
TITVLVS XII.
Vx tandem in hoc titulo proponuntur
praiudiciales actiones. Liberalis * enim
cauſa cognitio aut praiudicialis actio eſt de
libertate aut de ſeruitute, de ingenuitate
aut de libertinitate: de qua maiores iudi-
es cognoſcunt. & de libertate quidem agit
non is tantum qui proclamat in libertatem,
ſed & alius fere quilibet eo inuito. Proponi-
tur etiam in hoc titulo actio in factum pœ-
nalis aduerſus eum qui ſciens pro ſeruo ve-
nit, qua emptori-ignoranti iure pratorio com-
petit. CVIAc.
1. VLPIANVS libro quinquagenſimo-
quarto ad Edictum.
Iquando is qui in
poſſeſſione ſeruitu-
tione ſua non pari-
tur, quod forte ſibi ſuoque gene-
ri f vellet aliquam iniuriam in-
ferin hoceaſu equum eſt qui-
buſdam perſonis dari licentiam
pro eo litigare, vt puta parentib,
qui dicat filium in ſua poteſtate
eſſe. nam etiam ſi nolit filius, pro
eo litigabit. Sed & ſi in poteſtate
non ſit, parenti dabitur hoc ius:
quia ſemper parentis intereſt fi-
lium ſeruitutem non ſubire.
1. q Verſa etiam vice dicemus
liberis parentium etiam inuito-
rumS eamdem facultatem dari.
Neque enim modica filij igno-
minia eſt, ſi parentum ſeruum ha-
beat. idcirco viſum eſt, cognatis
etiam hoc dari debere.
II. GAIVS ad Edictum pratoris vrbani,
titulo de liberali cauſa.
Voniam ſeruitus eorume ad
dolorem noſtrum iniuriâm-
que noſtram porrigitur.
I. VLPIANVS libro quinquagenſi-
moquarto ad Edictum.
Mplius puto naturalibus f
quoque hoc idem præſtan
dum, vt parens filium in ſeruitute
queſitum & manumiſſum poſſit
in libertatem vindicare.
1. 5 Militi é etiam pro neceſ-
gentium. in fin. & le fin.
qPotiſſimum.ſic j. de accu l.ſi plures. &
neceſſarium eſt dari facultatem
etiam matri, vel filiabus, vel ſoro-
ribus eius, ceteriſque mulieribus
que de cognatione ſunt, vel etiam
vxori, adire prtorem, & hoc iu-
dicare: vt cauſa cognita & inuito
ei ſuccurratur.
3. Sed etſi libertuml meum
vel libertam dicam, idem erit di-
cendum.
IVGAIVS ad Edictum pratoris vrbani,
titulo de liberali cauſa.
SEd tune patrono conceditur
pro libertate liberti litigare, ſi
eo ignorantel libertus venire ſe
paſſus eſt .
V.VLPIANVS libro quinquagenſimo
quarto ad Edictum.
rereſt eninm noſtra libertos
libertãſque habere. Quod ſi
plures ex memoratis perſonis e¬
xiſtant, qui velint pro his litiga-
re: prætoris partes P interponẽdæ
ſunt, vt eligat quem potiſſimum9
in hoc eſſe exiſtimat. quod &
in pluribus patronis obſeruari de-
et.
VIGAIVS ad Edictum pratoris
vrbani.
BEnignius auten hoc perſe-
quendum eſt, vt ſi furioſus
& infans eſt qui in ſeruitutem
trahitur: non ſolûm neceſſariis
perſonis, ſed etiam extraneisPhoc
permittatur.
VII.VLPIANVS libro quinquagenſimo
quarto ad Edictum.
Iberis etiam hominibus, ma-
ximé ſi maiores viginti an-
nis venum ſe dari paſſi ſunt, vel in
ſeruitutem quaqua ratione dedu-
ci, nihil obeſt quô minus poſſint
in libertatem proclamare, niſi for-
te ſe venum dari paſſi ſunt, vt par-
ticipauerint pretium.
1. Si quis minor viginti an-
nis ad partiendum pretium veni
ſe dari paſſus eſt:nihil ei hoc poſt
viginti annos nocebit F. Sed ſi
antè quidem ſe venum dedit, poſt
vicenſimum autem annum pre-
tium partitus eſt, poterit ei liber-
tas denegari?.
2. Si quis ſciens liberum
emerit, non denegatur vendito in
libertatem proclamatio aduerſus
eum qui eum comparauit, cuiuſ-
332
... urvrrrau y ne accu l. ſi plures. & j.de lib. ho exhiliiij.Shoe
interdictum. & S. de daminfec.lain reficiendoACCVRS.
P BEnie nu l’rronoi rernnei ſie in ſuperioribus non dicittde extra-
neis quod admittantur.
1 Iberis. JCASVS.
Libet homo ma-
ior viginti annis ſi paſ-
ſus eſt ſe vendi vr ſer-
uum, poterit procla-
mare in libertatem, niſi
pretium participatus
ſit. SI QVIS MI-
NOR. Minorxx. an-
nis paſſus eſt ſe vendi
ad pretium participan-
dum. non nocet hoc ei
etiam effecto maiori
xxann. Sed pone quod
ante xx. ann, paſſus eſt
ſe vendi: poſt xxann.
participatus eſt pre-
tium. hoc caſu nocet
ei vt non poſſit pro-
clamare in libertatem.
SI QUIS. JSciens li-
berum hominem emi.
hic emptus poterit pe-
tere ſe in libertatem,
quaſi ſcientia mea mi-
hi noceat. ſed ſi aliquis
eum emat bona fide à
me, non poterit amodô
ſe petere, in liberta-
temSI DV0. Duo
emerunt liberum ho-
minem: vnus ſciens,
alter ignorans. quo ad
ſcientem. adeo quod
ſeruus non poſſit ſe pe-
tere in libertatem.
ISVNTETALIA. J Furioſiſi.
Aliquando ſeruus cui fantis condiiu
eſt relicta libertas in maximé fau
teſtamento, non poteſt rabilis.
petere libertatem, quid
enim ſi dicatur teſtato-
rem necatum à fami-
lia? interim donec hac
cauſa agitur, pendebit
libertas huius ſerui. &
ſi apparebit hic ſeruus
culpabilis, morte erit
dignus. ſi non:tunc ma-
numittetu.SI QVIS
Ex SERVITVTE. Aut
uis exiſtens in poſ-
ſe ſerui perit ſe in li-
bertatem: & tunc obti-
net partem actoris, &
imminet ei onus pro-
bandi.aut econtra quis
exiſtens tamquam li-
ber, petitur ab aliquo
in ſeruitutem, & tunc
petenti incumbit onus
probandi. ſi autem hoc
eſt dubium: tunc ante
omnia iudex hoc in-
quiret, & ſuper hoc
pronuntiabit. FRANC.
ACCVRS.
Maxime. abun-
dat. vt C. de manumiſſ. * cuiuſeun-
t’ex ipſa .
, uuO a gnatione, ſſ-
ignorantem tenet: & ttiont, idonti-
per conſequens quo ad eate.
*participart.
Exemplum
idoneum erit rentibus.
ex Virginij hi-
ſtoria, ax l.a. de
orig. iar.
e Neceſſarium
pro veili.
f
J Militi. ſpeciale.
regulariter contra: vt
Mplius puto, na-
turalibus.
inea ojr jp,5q .
pa¬ tigare permittiturv.
C.de proc. l. qui ſtipendia.
Neceſſarium. id eſt e, vtile, & facit S. de procurl fœminis.
i J Sed & ſi libertum vt & C.eold principaliter.
IS
m J Paſſus eſt. ad pretium participandum, .....1
n Ntereſt. J Partes. ſic & Institu de exc.tut Sj & S de pac.l.iuriſ-
Ed tuns eo, ſcilicet patrono.
Ignorante. ſecus ſi conſenſit.
ſariis ſibi perſonis de libertate li-
2. Cum verô talis nemo
alius eſt, qui proeo litiget: tunc
que * ſit ætatis qui emptus eſt:
idcirco, quia non eſt venia tdi-
gnus qui emit, etiam ſi ſcientem
prudentémque ſe liberum eme-
teſta. l.fin. S.j. nam mié i’nmnres?
nores a etiam iuuan- noo
tur, & etiam ſine di¬ euour
ſtinctione: cum plura ſe vendiderit
ſint neceſſaria: v not adprerir
Inſtit de iure perſo. S. pe. tiendum-
& facit jait j lj & tit i & Ceodlnon ideo & lſi miniſri m & lnou a
tur, aut
prox.S.ACCVRS. ninus eleu
r Nocebit vt & S. proxi reſpon.
ſ Denegari arg contra.S de min.l-iij S. ſcii Sol.vt ibi.
tur ration
t 5 Vnia propter ſcientiam bſie & j’tit jdl Licinnius & jeodl. quis ſeiensd
ſeientia: l’
qui ſciens. & arg.SSad Macedo.l penult. inquat.
a J Alius