DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.23925#0018
12
KOŚCIÓŁ WOBEC KULTU SŁOŃCA
przeciwstawiać. Aby ów kult zasymilować, Kościół stworzył własną, chrześcijań-
ską spekulację solarną, w której miejsce pogańskiego boga zajął Chrystus. Ażeby
mówić o chrześcijańskiej spekulacji solarnej, należy więc najpierw naszkicować
dzieje pogańskiego kultu Słońca, którego korzenie sięgają czasów starożytnych
cywilizacji Żyznego Półksiężyca4.
Na domowym ołtarzu z połowy XIV w. przed Chr. odnalezionym w Amarna,
a przechowywanym obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze, jest przedstawiona
charakterystyczna postać Echnatona z rodziną — żoną i dwiema córkami5.
Wszystkie cztery osoby ukazane w reliefie są pogrążone w modlitwie — wznoszą
do góry ręce ku tarczy Słońca, emanującego długie promienie zakończone
dłońmi. Jeden z hymnów napisanych przez faraona ku czci Atona-tarczy słonecz-
nej głosi: „Ukazujesz się piękny na wschodnim widnokręgu niebios, któryś jest
początkiem życia. Tyś jest piękny, i wielki, i lśniący, wznosisz się ponad całym
światem, a promienie twoje obejmują wszystkie krainy, wszystko coś stworzył.
Tyś jest Słońce, ty sięgasz aż po krańce świata"6. Setki reliefów, podobnych temu
z Muzeum Egipskiego7 i wiele hymnów8, jak wyżej cytowany, zachowało się do
naszych czasów zaświadczając o czci, jaką starożytni Egipcjanie otaczali Słońce 9.
Okres amarneński był kulminacją tego kultu, ale w ciągu całej starożytności kult
Słońca, przybierając różne postacie, dominował nad Nilem. Także w Mezo-
potamii miejscowy bóg Słońce-Szamasz, wprawdzie mniej ważny od Sina-księży-
ca, zajmował istotne miejsce wśród niebian, a hymny, jak choćby ten w Kodeksie
Hammurabiego, opiewają go jako pana nieba i boga sprawiedliwości10. Słońce
bowiem dla wszystkich, jak mówią te hymny, świeci jednakowo, wszystko widzi
i wszystko słyszy. To właśnie w Mezopotamii powstało pierwsze przedstawienie
Słońca, w którym antropomorficznie ukazane bóstwo wypełniło pole promieniu-
jącego dysku-clipeusa; stało się ono jednym z klasycznych motywów sztuki
starożytnej11. A wreszcie w czasach neobabilońskich (chaldejskich) utworzono
podstawy astronomii i Słońce zajęło centralne miejsce pośrodku siedmiu pla-
net12. Słońce było czczone przez Hetytów13, Asyryjczyków14 i przez ludy Pale-
4 Ogólnie na temat kultu Słońca w starożytności Boli, 1922; Eliade, 1966, s. 127—155;
Pettazzoni, 1967, passim. Zob. też Lanczkowski, 1962, col. 137 — 139, z lit. przedmiotu.
5 Schafer, Andrae, 1925, il. 368. Na temat dysku słońca w literaturze egipskiej Piankoff,
1953, passim; zob. też Assmann, 1970, passim.
6 Andrzejewski, 1967, s. 145.
7 Schafer, 1931, passim; Aldred, 1968, passim.
8- Wiele hymnów i modlitw do Słońca zebrali Piankoff, 1953, passim; Assmann, 1975, passim.
Zob. też Stahli, 1985, s. 30 nn.
9 O kulcie Słońca w starożytnym Egipcie m.in. Boli, 1922, s. 12 nn.; Wainwright, 1938,
passim; Nagel, 1943, s. 9 — 56.
10 Na temat kultu Szamasza Virolleaud, 1943, s. 57-80. Zob. też Frankfort, 1934, s. 2-29.
Na temat hymnów ku czci Szamasza Stahli, 1985, s. 30 nn. z lit. przedmiotu. Hymny ku czci
Szamasza, [w:] Les religiom du Proche-Orient, s. 266 — 279. O Słońcu jako bóstwie sprawiedliwości
w cywilizacjach orientalnych Dólger, 1918, s. 83 nn.
11 Schauenburg, 1955, s. 13 nn. z lit. przedmiotu. Na temat dysku słońca w sztuce Mezo-
potamii van Buren, 1945, s. 87—104.
11 Cumont, 1909, s. 5;Nilsson, 1933, s. 149 nn.; zob. też Gundel, 1950, szp. 2017 nn.; Boli,
Bezold, Grundel, 1977, s. 3 nn.
1J Zob. Pettazzoni, 1967, s. 112 n. - tam cyt. jest interesujący hymn króla Muwatallisa
(XII w.): „O Słońce z nieba, mój władco, pasterzu ludzi, oto wschodzisz, Słońce niebiańskie ponad
morzem i ukazujesz się na niebie".
14 UOrange, 1953, s. 80 nn.; Furlani, 1929, s. 179-183.
KOŚCIÓŁ WOBEC KULTU SŁOŃCA
przeciwstawiać. Aby ów kult zasymilować, Kościół stworzył własną, chrześcijań-
ską spekulację solarną, w której miejsce pogańskiego boga zajął Chrystus. Ażeby
mówić o chrześcijańskiej spekulacji solarnej, należy więc najpierw naszkicować
dzieje pogańskiego kultu Słońca, którego korzenie sięgają czasów starożytnych
cywilizacji Żyznego Półksiężyca4.
Na domowym ołtarzu z połowy XIV w. przed Chr. odnalezionym w Amarna,
a przechowywanym obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze, jest przedstawiona
charakterystyczna postać Echnatona z rodziną — żoną i dwiema córkami5.
Wszystkie cztery osoby ukazane w reliefie są pogrążone w modlitwie — wznoszą
do góry ręce ku tarczy Słońca, emanującego długie promienie zakończone
dłońmi. Jeden z hymnów napisanych przez faraona ku czci Atona-tarczy słonecz-
nej głosi: „Ukazujesz się piękny na wschodnim widnokręgu niebios, któryś jest
początkiem życia. Tyś jest piękny, i wielki, i lśniący, wznosisz się ponad całym
światem, a promienie twoje obejmują wszystkie krainy, wszystko coś stworzył.
Tyś jest Słońce, ty sięgasz aż po krańce świata"6. Setki reliefów, podobnych temu
z Muzeum Egipskiego7 i wiele hymnów8, jak wyżej cytowany, zachowało się do
naszych czasów zaświadczając o czci, jaką starożytni Egipcjanie otaczali Słońce 9.
Okres amarneński był kulminacją tego kultu, ale w ciągu całej starożytności kult
Słońca, przybierając różne postacie, dominował nad Nilem. Także w Mezo-
potamii miejscowy bóg Słońce-Szamasz, wprawdzie mniej ważny od Sina-księży-
ca, zajmował istotne miejsce wśród niebian, a hymny, jak choćby ten w Kodeksie
Hammurabiego, opiewają go jako pana nieba i boga sprawiedliwości10. Słońce
bowiem dla wszystkich, jak mówią te hymny, świeci jednakowo, wszystko widzi
i wszystko słyszy. To właśnie w Mezopotamii powstało pierwsze przedstawienie
Słońca, w którym antropomorficznie ukazane bóstwo wypełniło pole promieniu-
jącego dysku-clipeusa; stało się ono jednym z klasycznych motywów sztuki
starożytnej11. A wreszcie w czasach neobabilońskich (chaldejskich) utworzono
podstawy astronomii i Słońce zajęło centralne miejsce pośrodku siedmiu pla-
net12. Słońce było czczone przez Hetytów13, Asyryjczyków14 i przez ludy Pale-
4 Ogólnie na temat kultu Słońca w starożytności Boli, 1922; Eliade, 1966, s. 127—155;
Pettazzoni, 1967, passim. Zob. też Lanczkowski, 1962, col. 137 — 139, z lit. przedmiotu.
5 Schafer, Andrae, 1925, il. 368. Na temat dysku słońca w literaturze egipskiej Piankoff,
1953, passim; zob. też Assmann, 1970, passim.
6 Andrzejewski, 1967, s. 145.
7 Schafer, 1931, passim; Aldred, 1968, passim.
8- Wiele hymnów i modlitw do Słońca zebrali Piankoff, 1953, passim; Assmann, 1975, passim.
Zob. też Stahli, 1985, s. 30 nn.
9 O kulcie Słońca w starożytnym Egipcie m.in. Boli, 1922, s. 12 nn.; Wainwright, 1938,
passim; Nagel, 1943, s. 9 — 56.
10 Na temat kultu Szamasza Virolleaud, 1943, s. 57-80. Zob. też Frankfort, 1934, s. 2-29.
Na temat hymnów ku czci Szamasza Stahli, 1985, s. 30 nn. z lit. przedmiotu. Hymny ku czci
Szamasza, [w:] Les religiom du Proche-Orient, s. 266 — 279. O Słońcu jako bóstwie sprawiedliwości
w cywilizacjach orientalnych Dólger, 1918, s. 83 nn.
11 Schauenburg, 1955, s. 13 nn. z lit. przedmiotu. Na temat dysku słońca w sztuce Mezo-
potamii van Buren, 1945, s. 87—104.
11 Cumont, 1909, s. 5;Nilsson, 1933, s. 149 nn.; zob. też Gundel, 1950, szp. 2017 nn.; Boli,
Bezold, Grundel, 1977, s. 3 nn.
1J Zob. Pettazzoni, 1967, s. 112 n. - tam cyt. jest interesujący hymn króla Muwatallisa
(XII w.): „O Słońce z nieba, mój władco, pasterzu ludzi, oto wschodzisz, Słońce niebiańskie ponad
morzem i ukazujesz się na niebie".
14 UOrange, 1953, s. 80 nn.; Furlani, 1929, s. 179-183.