Miziołek, Jerzy: Sol verus (Wrocław [u.a.], 1991)

H. RESURRECTIO

ROZWAŻANIA O KWADRYDZE HELIOSA
W MAUZOLEUM JULIUSZÓW POD BAZYLIKĄ WATYKAŃSKĄ

.. .jeśli wschodzi dla nas

Słońce sprawiedliwości

to i my posiadamy dni Jezusa Chrystusa,

dni zbawienia...

Orygenes, Homilie o Księdze Sędziów, 1,1 *

W trakcie badań archeologicznych, jakie prowadzono pod bazyliką waty-
kańską w latach 1940 — 1949, odkryto pod jej nawą główną nekropolię rzymską,
ciągnącą się ze wschodu na zachód, z różnej wielkości pierwotnie naziemnymi
mauzoleami, zasypaną w trzeciej dekadzie IV w. podczas wznoszenia pierwszego
kościoła św. Piotra1. Prawdziwą rewelacją wykopalisk stało się, obok memorii
(grobu) św. Piotra, odkrycie mauzoleum Juliuszów oznaczonego w literaturze 2
przedmiotu literą M2. Jego znaczenie polega na tym, że jest to nie tylko jedyne
mauzoleum chrześcijańskie w całej nekropoli, ale także jedyne mauzoleum
chrześcijańskie sub dwo z terenu Wiecznego Miasta, zawierające unikatową
dekorację mozaikową z przedstawieniem m.in. Heliosa-Sol w rydwanie.

Mauzoleum Juliuszów, usytuowane w zachodniej części nekropoli, kilkana-
ście metrów od memorii św. Piotra, jest niewielką konstrukcją na rzucie prosto-
kąta o bokach krótszych na osi północ-południe a dłuższych wschód-zachód,
o wymiarach: 1,98 m długości, 1,63 m szerokości i 2 m wysokości. Wzniesione
zapewne w drugiej połowie II w. po Chr., było pierwotnie grobowcem pogańskim,

0 czym świadczą zachowane do dziś urny z prochami dwóch członków rodziny
Juliuszów, ustawione w niszach północnej ściany. W III w. lub na początku
następnego stulecia pochowano w nim, naprzeciw wschodniej ściany, ciała trzech
zmarłych. Wówczas też zapewne powstała dekoracja składająca się z malowideł

1 mozaik, pokrywająca sklepienie oraz ściany z wyjątkiem południowej, w której
znajduje się wejście. Malowidła zajmujące dolną część ścian są imitacją opus
sectile sięgającą do wysokości około 90 cm. Mozaiki ponad nimi zachowały się
tylko w dwóch trzecich sklepienia i w niewielkich fragmentachna ścianie wschod-
niej. Pomimo silnego uszkodzenia niemal cała dekoracja mauzoleum jest wciąż
czytelna dzięki rysunkom przygotowawczym i śladom po tesserach odciśniętym
w zaprawie3.

* PG, XII, col. 951; przekład polski, Orygenes, 1986, s. 140; tekst łaciński w przekładzie
Rufina, przytaczam w Aneksie nr 5.

1 Na temat wykopalisk zob. m.in. Apollonj Ghetti, Ferrua, Josi, Kirschbaum, 1951;
Toynbee, Ward-Perkins, 1956; Klauser, 1956; Kirschbaum, 1961; Guarducci, 1965.

2 Imię właścicieli znane jest dzięki niezachowanej do naszych czasów inskrypcji, która znaj-
dowała się na południowej ścianie mauzoleum. Odkrył ją i opisał w 1574 r. Tiberio Alfrano. Zob. na
ten temat Kirschbaum, 1961, s. 20, 21.

3 O technice mozaikowej w mauzoleum M pisze szczegółowo Sear, 1977, s. 43 n.