DOI article:
Walczak, Marek: Czternastowieczne figurki jasełkowe w klasztorze Klarysek przy kościele Św. Andrzeja w Krakowie: uwagi o stylu, datowaniu, ikonografii i funkcji
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.17165#0038
wej, odkryto na pasku postaci klęczącej przy tarczy z herbem Moraw
zatarte litery „K", które umożliwiły identyfikację adoranta45. Według nie-
których badaczy Karol został tu przedstawiony nie jako władca Czech, ale
jako margrabia Moraw, rzeźba musiała więc powstać jeszcze za życia jego
ojca — króla Jana Luksemburskiego46. O istnieniu na Morawach tradycji
zdobienia dzieł sztuki inicjałami fundatorów świadczy nagrobek czeskiej
królowej Elżbiety (Eliśki) — żony Wacława II, która po matce wywodziła
się z Piastów i przed ślubem nosiła imię Ryksa. Jako wdowa osiadła ona
w Brnie, gdzie ufundowała klasztor cysterek, w którym w r. 1335 została
pochowana. Na jej płycie nagrobnej odnalezionej w r. 1900 na skrzyżowa-
niu naw znajdowała się tylko pierwsza litera imienia zmarłej władczyni47.
O przyjęciu się takiego obyczaju w Krakowie za czasów Kazimierza Wiel-
kiego świadczą oczywiście kute drzwi do katedry ozdobione monogramem
władcy i zworniki dawnej sieni klasztoru Augustianów na Kazimierzu
oznaczone kolejnymi sylabami królewskiego imienia48.
Niestety, jak dotąd nikt z historyków nie przeprowadził analizy epi-
graficznej liter zdobiących figurki. Na podstawie badań Barbary Treliń-
skiej można jednak pokusić się o twierdzenie, że litery te wykazują cechy
epigrafiki o tradycjach romańskich, powszechnej jeszcze w 1 poł. w. XIV.
„E" jest zamknięte linią w kształcie łuku z dwoma okrągłymi oczkami
w środku. Zewnętrzne łuki brzuszka są obłe, a nie zaostrzone jak w 2 poł.
w. XIV. Kształt „E" z charakterystycznymi haczykowatymi zawinięciami
jest bardzo bliski literom zachowanym na płycie Bolesława I Wysokiego
w Lubiążu (ok. 1315) lub na skuwce rękojeści sztyletu w klasztorze Klary-
sek w Starym Sączu (ok. poł. w. XIV)49. Podobnie zapisane „E" znajduje
45 A. Kutal, O reliefu od P. Marie Sneźne a nekterych otdzkdch ceskeho sochafstui pruni po-
loviny 14. stoleti, „Urneni" 21, 1973, s. 480-496.
46 Z poglądem tym nie zgadzają się: J. Fajt, H. Hlavaćkova, J. Royt, Das Relief von der Ma-
ria-Schnee-Kirche in der Prager Neustadt, „Bulletin of the National Gallery in Prague" 3—4,
1993-1994, s. 16-27; D. Grofimann, Das Stifterrelief von Maria-Schnee zu Prag, w: Gotika
v zdpadnich Cechach (1230-1530). Sbornik pfispevku z mezindrodniho vedeckeho symposia.
Venovdno k 70. narozenindm prof. PhDr. Jaromira Homolky, DrSc, Praha 1998, s. 188-201
(o literach „K" na pasku Karola s. 190, 194, 196).
47 B. Samek, The Monastery of Augustinians in Brno, Brno 1993, s. 15—16; tenże, Umelecke
pamdłky Moravy a Slezska, t. 1 [A-I], Praha 1994, s. 185.
48 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. IV: Miasto Kraków, cz. TV: Kazimierz i Stradom
kościoły i klasztory, 1, red. I. Rejduch-Samkowa, J. Samek, Warszawa 1987, s. 117, il. 568,
569; nowe uwagi o funkcji pomieszczenia przy klasztorze Augustianów ozdobionego zworni-
kami z królewskim imieniem w: M. Bicz-Suknarowska, Zespół klasztorny Augustianów
w Krakowie, podsumowanie wyników badań architektonicznych prowadzonych w latach
1993-1997, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego" 7, 1998, s. 113.
49 B. Trelińska, Gotyckie pismo epigraficzne w Polsce, Lublin 1991, s. 55-56, nr 13, 28.
34
zatarte litery „K", które umożliwiły identyfikację adoranta45. Według nie-
których badaczy Karol został tu przedstawiony nie jako władca Czech, ale
jako margrabia Moraw, rzeźba musiała więc powstać jeszcze za życia jego
ojca — króla Jana Luksemburskiego46. O istnieniu na Morawach tradycji
zdobienia dzieł sztuki inicjałami fundatorów świadczy nagrobek czeskiej
królowej Elżbiety (Eliśki) — żony Wacława II, która po matce wywodziła
się z Piastów i przed ślubem nosiła imię Ryksa. Jako wdowa osiadła ona
w Brnie, gdzie ufundowała klasztor cysterek, w którym w r. 1335 została
pochowana. Na jej płycie nagrobnej odnalezionej w r. 1900 na skrzyżowa-
niu naw znajdowała się tylko pierwsza litera imienia zmarłej władczyni47.
O przyjęciu się takiego obyczaju w Krakowie za czasów Kazimierza Wiel-
kiego świadczą oczywiście kute drzwi do katedry ozdobione monogramem
władcy i zworniki dawnej sieni klasztoru Augustianów na Kazimierzu
oznaczone kolejnymi sylabami królewskiego imienia48.
Niestety, jak dotąd nikt z historyków nie przeprowadził analizy epi-
graficznej liter zdobiących figurki. Na podstawie badań Barbary Treliń-
skiej można jednak pokusić się o twierdzenie, że litery te wykazują cechy
epigrafiki o tradycjach romańskich, powszechnej jeszcze w 1 poł. w. XIV.
„E" jest zamknięte linią w kształcie łuku z dwoma okrągłymi oczkami
w środku. Zewnętrzne łuki brzuszka są obłe, a nie zaostrzone jak w 2 poł.
w. XIV. Kształt „E" z charakterystycznymi haczykowatymi zawinięciami
jest bardzo bliski literom zachowanym na płycie Bolesława I Wysokiego
w Lubiążu (ok. 1315) lub na skuwce rękojeści sztyletu w klasztorze Klary-
sek w Starym Sączu (ok. poł. w. XIV)49. Podobnie zapisane „E" znajduje
45 A. Kutal, O reliefu od P. Marie Sneźne a nekterych otdzkdch ceskeho sochafstui pruni po-
loviny 14. stoleti, „Urneni" 21, 1973, s. 480-496.
46 Z poglądem tym nie zgadzają się: J. Fajt, H. Hlavaćkova, J. Royt, Das Relief von der Ma-
ria-Schnee-Kirche in der Prager Neustadt, „Bulletin of the National Gallery in Prague" 3—4,
1993-1994, s. 16-27; D. Grofimann, Das Stifterrelief von Maria-Schnee zu Prag, w: Gotika
v zdpadnich Cechach (1230-1530). Sbornik pfispevku z mezindrodniho vedeckeho symposia.
Venovdno k 70. narozenindm prof. PhDr. Jaromira Homolky, DrSc, Praha 1998, s. 188-201
(o literach „K" na pasku Karola s. 190, 194, 196).
47 B. Samek, The Monastery of Augustinians in Brno, Brno 1993, s. 15—16; tenże, Umelecke
pamdłky Moravy a Slezska, t. 1 [A-I], Praha 1994, s. 185.
48 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. IV: Miasto Kraków, cz. TV: Kazimierz i Stradom
kościoły i klasztory, 1, red. I. Rejduch-Samkowa, J. Samek, Warszawa 1987, s. 117, il. 568,
569; nowe uwagi o funkcji pomieszczenia przy klasztorze Augustianów ozdobionego zworni-
kami z królewskim imieniem w: M. Bicz-Suknarowska, Zespół klasztorny Augustianów
w Krakowie, podsumowanie wyników badań architektonicznych prowadzonych w latach
1993-1997, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego" 7, 1998, s. 113.
49 B. Trelińska, Gotyckie pismo epigraficzne w Polsce, Lublin 1991, s. 55-56, nr 13, 28.
34