DOI Artikel:
Walanus, Wojciech; Muzeum Narodowe w Krakowie [Mitarb.]: Polyptyk z Lusiny ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, nowe spostrzeżenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17165#0074
trafić w ręce anonimowych twórców rzeźb poliptyku z Lusiny. Otrzymuje-
my więc pierwsze poważne kryterium datowania Pokłonu pasterzy, a co za
tym idzie, całej rzeźbiarskiej dekoracji poliptyku. Powstała ona nie wcze-
śniej niż w r. 1505.
Przejawiający się w formach draperii wpływ sztuki Stwosza jest znacz-
nie mniej wyraźny, jeśli chodzi o kompozycje reliefów skrzydłowych79.
Warto może przyjrzeć się dokładniej Zwiastowaniu i niezachowanemu
wyobrażeniu scen z legendy o św. Teofilu.
Spośród niezliczonych przedstawień tego tematu w końcu w. XV
i początku XVI, Zwiastowanie z poliptyku z Lusiny wyróżnia się dwiema
cechami. Pierwszą z nich jest ustawienie Archanioła Gabriela naprzeciw-
ko Marii, rozwiązanie znacznie rzadziej spotykane niż konwencjonalne
przedstawienia Posłańca pojawiającego się za jej plecami80. Nie jest wy-
kluczone, że inspiracją była tu niewątpliwie doskonale znana twórcy re-
liefu kwatera Zwiastowania w Ołtarzu Mariackim Wita Stwosza81. Za-
znaczyć trzeba, że nie jest to jedyny przykład zastosowania tego rzadszego
typu w rzeźbie późnogotyckiej. Z lat sześćdziesiątych w. XV pochodzi ka-
mienne Zwiastowanie z krużganka katedry w Spirze, łączone z od-
działywaniem Mikołaja z Lejdy82. Podobną kompozycję ma pełnoplastycz-
ne, alabastrowe Zwiastowanie Tilmana Riemenschneidera (około r. 1485;
Amsterdam, Rijksmuseum)83. Pod pewnym względem relief z Lusiny bliż-
szy jest tym dwóm dziełom, niż kwaterze z poliptyku Stwosza. Powtarza
się w nich bowiem motyw pulpitu lub klęcznika, w dziele mistrza z Wiirz-
burga zaopatrzonego również w szafkę o uchylonych drzwiczkach.
Drugą cechą charakterystyczną Zwiastowania z poliptyku z Lusiny
jest układ skrzydeł Archanioła Gabriela: jedno ze skrzydeł opuszczone
jest w dół, drugie zaś rozpostarte nad głową. Już Sokołowski zestawił ten
układ z mariackim Zwiastowaniem Stwosza, które wydaje się jednym
z nielicznych przykładów podobnego rozwiązania w sztuce w. XV i po-
s. 99. Na podobieństwo techniki wykonania rysunku do rycin wskazują też F. Koreny, Die
Kupferstiche des Veit Sto/3, w: Veit Sio/?. Die Vortrage des Niirnberger Symposions, red.
R. Kahsnitz, Munchen 1985, s. 148-150 i Albrecht (przyp. 70), s. 218.
79 Por. Olszewski (przyp. 22), s. 109-112.
80 Por. Z. Kępiński, Wit Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia. Ołtarz Salwato-
ra, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969, s. 156; T. B. Husband, Annunciation, w: Tilmann Rie-
menschneider... (przyp. 73), nr kat. 2, s. 166.
81 Kępiński (przyp. 58), il. 37.
82 O. Wertheimer, Nicolaus Gerhaert. Seine Kunst und seine Wirkung, Berlin 1929, t. 1,
8. 71-72; t. 2, tab. 54; Krohm (przyp. 72), s. 122. Autor dopuszcza możliwość autorstwa same-
go Mikołaja, co nie wydaje się jednak przekonujące.
83 Husband (przyp. 80), s. 163-167.
70
my więc pierwsze poważne kryterium datowania Pokłonu pasterzy, a co za
tym idzie, całej rzeźbiarskiej dekoracji poliptyku. Powstała ona nie wcze-
śniej niż w r. 1505.
Przejawiający się w formach draperii wpływ sztuki Stwosza jest znacz-
nie mniej wyraźny, jeśli chodzi o kompozycje reliefów skrzydłowych79.
Warto może przyjrzeć się dokładniej Zwiastowaniu i niezachowanemu
wyobrażeniu scen z legendy o św. Teofilu.
Spośród niezliczonych przedstawień tego tematu w końcu w. XV
i początku XVI, Zwiastowanie z poliptyku z Lusiny wyróżnia się dwiema
cechami. Pierwszą z nich jest ustawienie Archanioła Gabriela naprzeciw-
ko Marii, rozwiązanie znacznie rzadziej spotykane niż konwencjonalne
przedstawienia Posłańca pojawiającego się za jej plecami80. Nie jest wy-
kluczone, że inspiracją była tu niewątpliwie doskonale znana twórcy re-
liefu kwatera Zwiastowania w Ołtarzu Mariackim Wita Stwosza81. Za-
znaczyć trzeba, że nie jest to jedyny przykład zastosowania tego rzadszego
typu w rzeźbie późnogotyckiej. Z lat sześćdziesiątych w. XV pochodzi ka-
mienne Zwiastowanie z krużganka katedry w Spirze, łączone z od-
działywaniem Mikołaja z Lejdy82. Podobną kompozycję ma pełnoplastycz-
ne, alabastrowe Zwiastowanie Tilmana Riemenschneidera (około r. 1485;
Amsterdam, Rijksmuseum)83. Pod pewnym względem relief z Lusiny bliż-
szy jest tym dwóm dziełom, niż kwaterze z poliptyku Stwosza. Powtarza
się w nich bowiem motyw pulpitu lub klęcznika, w dziele mistrza z Wiirz-
burga zaopatrzonego również w szafkę o uchylonych drzwiczkach.
Drugą cechą charakterystyczną Zwiastowania z poliptyku z Lusiny
jest układ skrzydeł Archanioła Gabriela: jedno ze skrzydeł opuszczone
jest w dół, drugie zaś rozpostarte nad głową. Już Sokołowski zestawił ten
układ z mariackim Zwiastowaniem Stwosza, które wydaje się jednym
z nielicznych przykładów podobnego rozwiązania w sztuce w. XV i po-
s. 99. Na podobieństwo techniki wykonania rysunku do rycin wskazują też F. Koreny, Die
Kupferstiche des Veit Sto/3, w: Veit Sio/?. Die Vortrage des Niirnberger Symposions, red.
R. Kahsnitz, Munchen 1985, s. 148-150 i Albrecht (przyp. 70), s. 218.
79 Por. Olszewski (przyp. 22), s. 109-112.
80 Por. Z. Kępiński, Wit Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia. Ołtarz Salwato-
ra, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969, s. 156; T. B. Husband, Annunciation, w: Tilmann Rie-
menschneider... (przyp. 73), nr kat. 2, s. 166.
81 Kępiński (przyp. 58), il. 37.
82 O. Wertheimer, Nicolaus Gerhaert. Seine Kunst und seine Wirkung, Berlin 1929, t. 1,
8. 71-72; t. 2, tab. 54; Krohm (przyp. 72), s. 122. Autor dopuszcza możliwość autorstwa same-
go Mikołaja, co nie wydaje się jednak przekonujące.
83 Husband (przyp. 80), s. 163-167.
70