DOI Artikel:
Laskowski, Andrzej: Architektura galicyjska w okresie autonomii: uwagi na marginesie książki o architekturze Rzeszowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17165#0177
Politechnika Lwowska posiadała w owym czasie w Galicji wyłączność
w zakresie kształcenia architektów na poziomie szkoły wyższej. Z kolei
dużą aktywność na prowincji architektów na stałe związanych z Krako-
wem wytłumaczyć można przede wszystkim ograniczeniami, jakie w roz-
woju zabudowy Krakowa wynikały z nadania mu statusu twierdzy, a tak-
że rolą „polskiego matecznika", jaką spełniał Kraków przyciągając całe
rzecze potencjalnych i często bardzo majętnych zleceniodawców z prowin-
cji. Ludzie ci chętnie korzystali z usług tutejszych architektów, powie-
rzając im liczne zadania nie tylko w Krakowie, ale również (a może nawet:
przede wszystkim) w swych majątkach na prowincji.
Jaka zatem była architektura powstająca w autonomicznym Rzeszo-
wie? W początkowym okresie, obok częstej jeszcze zabudowy drewnianej,
dominowały realizacje nawiązujące stylistycznie do rozpowszechnionego
w Rzeszowie w poprzednim okresie klasycyzmu albo wywodzące się z kon-
cepcji durandowskich. Stosukowo późno, około roku 1880, pojawiły się tu
projekty w duchu Rundbogenstilu. Z czasem dominującą rolę w zabudo-
wie zdobył — bardzo wyraźnie czytelny w mieście do dzisiaj — neorenesans.
Nurt ten chyba najbardziej przypadł do gustu zachowawczemu miesz-
czaństwu, gdyż inne tendencje stylowe reprezentowane są w Rzeszowie
stosunkowo słabo. Do nielicznych należały realizacje neobarokowe (kilka
z nich skoncentrowanych jest przy ul. Piłsudskiego — nr 5, 15 i, częściowo,
3), „neomanierystyczne" (np. budynek przy ul. Batorego 20) czy neogotyc-
kie (kościół w Staromieściu). Dość opornie przyjmowała się w Rzeszowie
secesja, zazwyczaj polegająca tutaj na nanizaniu na tradycyjny schemat
fasady bogatej, często eklektycznej, historyzująco-secesyjnej, dekoracji.
Do rzadkości należały dzieła o wyłącznie secesyjnej dekoracji, której za-
stosowanie nawet w ramach tej samej budowli zazwyczaj nie oznaczało
jednolitej jej proweniencji. Secesja objawiła się nie tylko w zabudowie ty-
powo miejskiej (np. kamienice przy ul. Szopena 3 i 5), ale także w budow-
nictwie willowym (np. willa przy ul. Szopena 57). Czasami projektanci do-
prowadzali do dziwnych, ale ciekawych połączeń, jak to ma miejsce np.
w willi przy ul. Kasprowicza 6, gdzie na dość monotonną bryłę nieregular-
nej budowli nałożono ceglaną imitację boniowania i wprowadzono wnęki
okienne o podkowiastych wykrojach. U schyłku ery autonomicznej poja-
wiać się zaczęły realizacje w duchu historyzującego modernizmu, stosun-
kowo bliskie krakowskim dziełom tego okresu.
Przewagę w zabudowie miasta zdobyły budynki o tynkowanych elewa-
cjach. Sporadycznie wznoszono obiekty spełniające na pozór postulat
„prawdy materiału", których elewacje pozbawione były tynków i zbędnych
173
w zakresie kształcenia architektów na poziomie szkoły wyższej. Z kolei
dużą aktywność na prowincji architektów na stałe związanych z Krako-
wem wytłumaczyć można przede wszystkim ograniczeniami, jakie w roz-
woju zabudowy Krakowa wynikały z nadania mu statusu twierdzy, a tak-
że rolą „polskiego matecznika", jaką spełniał Kraków przyciągając całe
rzecze potencjalnych i często bardzo majętnych zleceniodawców z prowin-
cji. Ludzie ci chętnie korzystali z usług tutejszych architektów, powie-
rzając im liczne zadania nie tylko w Krakowie, ale również (a może nawet:
przede wszystkim) w swych majątkach na prowincji.
Jaka zatem była architektura powstająca w autonomicznym Rzeszo-
wie? W początkowym okresie, obok częstej jeszcze zabudowy drewnianej,
dominowały realizacje nawiązujące stylistycznie do rozpowszechnionego
w Rzeszowie w poprzednim okresie klasycyzmu albo wywodzące się z kon-
cepcji durandowskich. Stosukowo późno, około roku 1880, pojawiły się tu
projekty w duchu Rundbogenstilu. Z czasem dominującą rolę w zabudo-
wie zdobył — bardzo wyraźnie czytelny w mieście do dzisiaj — neorenesans.
Nurt ten chyba najbardziej przypadł do gustu zachowawczemu miesz-
czaństwu, gdyż inne tendencje stylowe reprezentowane są w Rzeszowie
stosunkowo słabo. Do nielicznych należały realizacje neobarokowe (kilka
z nich skoncentrowanych jest przy ul. Piłsudskiego — nr 5, 15 i, częściowo,
3), „neomanierystyczne" (np. budynek przy ul. Batorego 20) czy neogotyc-
kie (kościół w Staromieściu). Dość opornie przyjmowała się w Rzeszowie
secesja, zazwyczaj polegająca tutaj na nanizaniu na tradycyjny schemat
fasady bogatej, często eklektycznej, historyzująco-secesyjnej, dekoracji.
Do rzadkości należały dzieła o wyłącznie secesyjnej dekoracji, której za-
stosowanie nawet w ramach tej samej budowli zazwyczaj nie oznaczało
jednolitej jej proweniencji. Secesja objawiła się nie tylko w zabudowie ty-
powo miejskiej (np. kamienice przy ul. Szopena 3 i 5), ale także w budow-
nictwie willowym (np. willa przy ul. Szopena 57). Czasami projektanci do-
prowadzali do dziwnych, ale ciekawych połączeń, jak to ma miejsce np.
w willi przy ul. Kasprowicza 6, gdzie na dość monotonną bryłę nieregular-
nej budowli nałożono ceglaną imitację boniowania i wprowadzono wnęki
okienne o podkowiastych wykrojach. U schyłku ery autonomicznej poja-
wiać się zaczęły realizacje w duchu historyzującego modernizmu, stosun-
kowo bliskie krakowskim dziełom tego okresu.
Przewagę w zabudowie miasta zdobyły budynki o tynkowanych elewa-
cjach. Sporadycznie wznoszono obiekty spełniające na pozór postulat
„prawdy materiału", których elewacje pozbawione były tynków i zbędnych
173