Modus: Prace z historii sztuki (3.2002)

historyków sztuki zagadnieniem cienia
zaowocowało pierwszymi publikacjami,
które traktują temat w bardziej
całościowy i systematyczny sposób.
Książki: Ernsta H. Gombricha
Shadows. The Depiction of Cast
Shadows in Western Art (1995)2,
Michaela Baxandalla Shadows and
Enlightenment (1995)3 oraz Victora I.
Stoichity A Short History of the
Shadow (1997)4 stanowią aktualny
kanon literatury przedmiotu.

Spośród wymienionej trójki
klasyków właśnie praca Victora I.
Stoichity, profesora Katedry Historii
Sztuki Nowożytnej i Nowoczesnej na
Uniwersytecie we Fryburgu
szwajcarskim, odniosła największy
sukces wydawniczy. Może dlatego, że
wykracza ona poza ścisłe granice
dyscypliny. Autor, uznawany za
jednego z najbardziej utalentowanych
kontynuatorów metody
hermeneutycznej wśród młodszego
pokolenia historyków sztuki, sam
przyznaje, że „książkę można umieścić
na styku historii przedstawienia
artystycznego i filozofii" (s. 9). Moim
zdaniem, można ją lokalizować
również w coraz bardziej znaczącym
nurcie publikacji, w których literatura
naukowa łączy się z ambicjami
popularyzatorskimi. Forma eseju,
piękny język, klarowność wykładu,
umiejętność uwodzenia czytelnika
misternie skonstruowanymi
scenariuszami czynią lekturę po prostu
przyjemną, nie ujmując oczywiście
w niczym jej merytorycznej wartości.

Te walory literackie zostały świetnie
przekazane w polskim tłumaczeniu
Piotra Nowakowskiego, zaś
merytoryczna weryfikacja Anny
Baranowej przyczyniła się do
wysokiego poziomu polskiej edycji
Krótkiej historii cienia.

„To cień nadaje malowidłu
blasku" - brzmi, przytoczony przez
Stoichitę, aforyzm z Satyr Nicolasa
Boileau. Podążając tak pięknie
wytyczonym szlakiem, można
zauważyć, że o blasku Krótkiej
historii cienia stanowi mit,
przekazany przez Pliniusza
Starszego, łączący początki
malarstwa i rzeźby z obrysowaniem
linią cienia ludzkiego ciała. Książka
nie dotyczy zatem historii cienia
w ogóle, ale szczególnej konfiguracji,
której elementy zostały podyktowane
antycznym podaniem - wzajemnych
związków między postacią ludzką,
cieniem i obrazem.

Całość otwiera spektakularna
analiza dwóch fragmentów z Historii
naturalnej Pliniusza odnoszących się
do początków malarstwa i rzeźby.
Stoichita sięga też do późniejszych
wersji mitu z Kształcenia mówcy
Kwintyliana oraz z Legatio pro
Christianis Atenagorasa. Dokonując
interpretacji symboliczno-rytualnego
sensu opowieści, Autor ujawnia
główne wątki znaczeniowe cienia: cień
— matryca obrazu, cień — substytut
obecności, cień - uwiarygodnienie
żywego człowieka, cień - symbol
i uzewnętrznienie duszy, cień -

2 E. H. Gombrich, Shadows. The Depiction of Cast Shadows in Western Art, London 1995.
Książka, licząca zaledwie 64 strony, powstała jako suplement do wystawy w National Gallery
w Londynie i pomimo bardzo ciekawych spostrzeżeń Autora, ma zdecydowanie skrótowy cha-
rakter.

3 M. Baxandall, Shadows and Enlightenment, New Haven & London 1995.

4 V. I. Stoichita, A Short History of Shadow, London 1997.

94