DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.41971#0170
152
kiego i hetmana polnego koronnego2. Kamień węgielny pod nową świątynię poło-
żono w jej obecności dnia 27 czerwca 1678 r. Relacjonując to wydarzenie kroni-
karka klasztoru pisze m.in.: „architekt zaś fabryki tej był Pan Telman Gamery,
któremu i majętność puściła fundatorka, aby jako najprędzej robota szła, ale ten,
że rzadko kiedy doglądał robotników, leniwo robota szła, a z wielkim kosztem, bo
co jednego roku zmurowali, to jak się co nie zdało według danego abrysu, drugiego
roku walili”. A następnie wspomina inną przyczynę opóźnienia prac: kilkuletnią
chorobę i śmierć Lubomirskiej w roku 16893. Kościół wraz z klasztorem ukończono
zapewne dopiero w roku 1733; w roku 1819 zamknięto klasztor, a w roku 1837
kościół został zamieniony na cerkiew4. Około roku 1850 wykonane zostały rysunki
pomiarowe, zawierające również projekt wprowadzenia szeregu zmian koniecznych
ze względu na nową funkcję budowli (np. wstawienie ikonostasu między nawą
a prezbiterium). Rysunki te, odnalezione przez Ryszarda Brykowskiego, stanowią
najstarszy materiał ikonograficzny umożliwiający poznanie pierwotnego wyglądu
fasady kościoła5.
Kościół benedyktynek, z czworobokiem zabudowań klasztornych za prezbite-
rium, wzniesiony został u zbiegu dwóch ulic. Jest to budowla trzynawowa, o szero-
kiej, trójprzęsłowej nawie głównej i wąskich nawach bocznych, będących właściwie
szeregami połączonych kaplic. Nad nawami znajdują się jeszcze niskie empory.
Węższe nieco od nawy, jednoprzęsłowe, prawie kwadratowe prezbiterium flankują
po bokach pomieszczenia zakrystii i skarbca, które dostępne są z prezbiterium, naw
bocznych i klasztoru. Całość wnętrza ujęta została skromnym, lecz jednolicie prze-
prowadzonym systemem artykulacji architektonicznej porządku toskańskiego.
Trzyczęściowa fasada budowli, nieco szersza od korpusu, składała się pierwotnie
z dwukondygnacjowej części środkowej, zwieńczonej trójkątnym przyczółkiem, i wą-
skich jednokondygnacjowych części bocznych. Łączyły je spływy zakończone parami
obelisków. Artykulacja architektoniczna fasady przeprowadzona była przy pomocy
lizen w kondygnacji dolnej i pseudopilastrów w kondygnacji górnej, a portal wej-
ściowy, zwieńczony prostokątną tablicą fundacyjną, ujmowała arkada. Widoczne na
wspomnianych dziewiętnastowiecznych pomiarach pseudogotycki fryz arkadowy
w belkowaniu drugiej kondygnacji oraz neogotycka sygnaturka są oczywiście do-
datkami późniejszymi.
Wśród rysunków Tylmana nie udało się rozpoznać bezspornych studiów do pro-
jektu tego archiwalnie stwierdzonego jego dzieła. Najwięcej podobieństw zdradza rzut
kościoła klasztornego na rysunku nr 794. Jeśli pominiemy odmienne rozległe zało-
żenie klasztorne oraz okazałą dwuwieżową fasadę wraz z przedsionkiem — to pozo-
stały trzynawowy korpus okaże się bardzo bliski świątyni radomskiej, z którą łączy
2 Kronika klasztoru, k. 7 (cyt. wg wypisów Brykowskiego).
3 Kronika klasztoru.
4 Por. Słownik geograficzny, t. 8, Warszawa 1888, s. 404—405 oraz Katalog Zabytków Sztuk f
w Polsce, t. 3, z. 10: Powiat radomski, opr. K. Szczepkowska, Warszawa 1961, s. 30—31.
5 Za udostępnienie fotografii znalezionych rysunków dziękuję kol. Brykowskiemu.
kiego i hetmana polnego koronnego2. Kamień węgielny pod nową świątynię poło-
żono w jej obecności dnia 27 czerwca 1678 r. Relacjonując to wydarzenie kroni-
karka klasztoru pisze m.in.: „architekt zaś fabryki tej był Pan Telman Gamery,
któremu i majętność puściła fundatorka, aby jako najprędzej robota szła, ale ten,
że rzadko kiedy doglądał robotników, leniwo robota szła, a z wielkim kosztem, bo
co jednego roku zmurowali, to jak się co nie zdało według danego abrysu, drugiego
roku walili”. A następnie wspomina inną przyczynę opóźnienia prac: kilkuletnią
chorobę i śmierć Lubomirskiej w roku 16893. Kościół wraz z klasztorem ukończono
zapewne dopiero w roku 1733; w roku 1819 zamknięto klasztor, a w roku 1837
kościół został zamieniony na cerkiew4. Około roku 1850 wykonane zostały rysunki
pomiarowe, zawierające również projekt wprowadzenia szeregu zmian koniecznych
ze względu na nową funkcję budowli (np. wstawienie ikonostasu między nawą
a prezbiterium). Rysunki te, odnalezione przez Ryszarda Brykowskiego, stanowią
najstarszy materiał ikonograficzny umożliwiający poznanie pierwotnego wyglądu
fasady kościoła5.
Kościół benedyktynek, z czworobokiem zabudowań klasztornych za prezbite-
rium, wzniesiony został u zbiegu dwóch ulic. Jest to budowla trzynawowa, o szero-
kiej, trójprzęsłowej nawie głównej i wąskich nawach bocznych, będących właściwie
szeregami połączonych kaplic. Nad nawami znajdują się jeszcze niskie empory.
Węższe nieco od nawy, jednoprzęsłowe, prawie kwadratowe prezbiterium flankują
po bokach pomieszczenia zakrystii i skarbca, które dostępne są z prezbiterium, naw
bocznych i klasztoru. Całość wnętrza ujęta została skromnym, lecz jednolicie prze-
prowadzonym systemem artykulacji architektonicznej porządku toskańskiego.
Trzyczęściowa fasada budowli, nieco szersza od korpusu, składała się pierwotnie
z dwukondygnacjowej części środkowej, zwieńczonej trójkątnym przyczółkiem, i wą-
skich jednokondygnacjowych części bocznych. Łączyły je spływy zakończone parami
obelisków. Artykulacja architektoniczna fasady przeprowadzona była przy pomocy
lizen w kondygnacji dolnej i pseudopilastrów w kondygnacji górnej, a portal wej-
ściowy, zwieńczony prostokątną tablicą fundacyjną, ujmowała arkada. Widoczne na
wspomnianych dziewiętnastowiecznych pomiarach pseudogotycki fryz arkadowy
w belkowaniu drugiej kondygnacji oraz neogotycka sygnaturka są oczywiście do-
datkami późniejszymi.
Wśród rysunków Tylmana nie udało się rozpoznać bezspornych studiów do pro-
jektu tego archiwalnie stwierdzonego jego dzieła. Najwięcej podobieństw zdradza rzut
kościoła klasztornego na rysunku nr 794. Jeśli pominiemy odmienne rozległe zało-
żenie klasztorne oraz okazałą dwuwieżową fasadę wraz z przedsionkiem — to pozo-
stały trzynawowy korpus okaże się bardzo bliski świątyni radomskiej, z którą łączy
2 Kronika klasztoru, k. 7 (cyt. wg wypisów Brykowskiego).
3 Kronika klasztoru.
4 Por. Słownik geograficzny, t. 8, Warszawa 1888, s. 404—405 oraz Katalog Zabytków Sztuk f
w Polsce, t. 3, z. 10: Powiat radomski, opr. K. Szczepkowska, Warszawa 1961, s. 30—31.
5 Za udostępnienie fotografii znalezionych rysunków dziękuję kol. Brykowskiemu.