DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.41970#0160
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
Motyw Arae Pacis Augustae
W cytowanej tu często rozprawie o motywach antycznych Lech Kalinowski zajął się
też motywem, który wyróżnił nazwą pierwowzoru - Ara Pacis Augustae. „Kilkakrotnie
w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej" - pisze on - „występuje układ kandelabrowy
w połączeniu z bujną wicią roślinną; za każdym razem bogaty kielich liściasty [...] służy
jako motyw wyjściowy dla wici rozmieszczonej symetrycznie po bokach lodygi-kande-
labra [...]. Układ ten zdobi część środkową ściany tarczowej nad ołtarzem, gdzie wzbo-
gacony został motywem Dafne, oraz, bez elementów figuralnych, nad stallą tronową,
a także wypełnia plycinę jednego z postumentów" (ił. 15a, 18a, 134). „Już na pierwszy
rzut oka" - czytamy nieco dalej - „można w tym układzie rozpoznać przetworzenie
kadelabrowo-roślinnej dekoracji zdobiącej jedno z lic zewnętrznych Arae Pacis Augustae
z lat 13-8 przed n. e. w Rzymie"86. Następnie, idąc śladem poprzednich badaczy, przy-
toczył Kalinowski przykłady oddziaływania tej dekoracji na ornamentykę sztuki chrze-
ścijańskiej w dobie późnej starożytności i pełnego średniowiecza. W przypadku naszej
Kaplicy, dodajmy od siebie, nie można wykluczyć, że było to oddziaływanie bezpośred-
nie, skoro spory fragment płyciny z dekoracją kandelabrowo-roślinną Arae Pacis znaj-
dował się na początku XVI stulecia w wielokrotnie przez nas wspominanej kolekcji
rodziny Della Valle87, a w latach trzydziestych stał się tematem ryciny Agostina dei Mu-
si (Veneziana), artysty związanego z twórczością Rafaela (il. 135)88. Zresztą rozpo-
wszechnienie omawianego motywu umożliwiały także inne, skromniejsze dzieła sztuki
starożytnej korzystające z tego wzoru, o czym świadczą np. rysunki w szkicownikach
artystów renesansowych89.
Gdy idzie o wzbogacanie układu kandelabrowo-roślinnego Arae Pacis elementami figural-
nymi (nawiązujące zresztą do tradycyjnego w całej sztuce rzymskiej okresu cesarstwa łączenia
dekoracji roślinnej i figuralnej)90 nie sposób nie wspomnieć jeszcze o jednej z pięciu wertykal-
nych płycin pochodzących z III w., które do XVII stulecia zdobiły kaplicę papieża Jana VII
przy wewnętrznej fasadzie starej bazyliki Św. Piotra, by w końcu zająć honorowe miejsce
w Grotach Watykańskich (il. 136)91.
86 Kalinowski, Motywy antyczne, op.cit., , s. 88-89, il. 31-35.
87 Zob. Dacos, La decouverte de la Domus Aurea, op.cit., s. 67, przyp. 5; J. Adams, [w katalogu wystawy:] Ornament and
Architecture: Renaissance Drawings, Prints and Books, Providence, RI 1980, s. 18-19. Por. także M. Vickers, Mantegna and
theAra Pacis, „The J. Paul Getty Museum Journal", t. 2, 1975, s. 112-113, 120.
88 Ten rzadki miedzioryt jest zachowany w dwóch stanach i datowany na około 1535 r. - zob. Oberhuber, op.cit.,
s. 246 (poz. 562[394]).
89 Por. m.in. tzw. szkicownik ze szkoły Mantegni, szczególnie bliski rycinom Nicoletta da Modena, datowany na około
1490-1500 (biblioteka Kunstgewerbemuseum w Berlinie, sygn. Ms. 02.111, k. 19) - zob. P. G. Hubner, Detailstudien
zur Geschichte der antiken Roms in der Renaissance, „Mitteilungen des Kaiserlich Deutschen Archaeologischen Institutes.
Rómische Abteilung", t. 26, 1911, s. 316-317.
90 Zob. J. M. C. Toynbee, J. B. Ward Perkins, Peopled Scrolls: A Hellenistic Motif in Imperial Art, „Papers of the British
School at Romę", t. 18, 1950, s. 1-43.
91 Jej oddziaływanie, czytelne w mozaikach Jacopa Torritiego apsydy rzymskiego kościoła S. Maria Maggiore (ok. 1295)
i we freskach Giotta w Cappełla degli Scrovegni w Padwie (ok. 1304), a zwłaszcza w Porta della Mandorla katedry
florenckiej (1391-1396), obserwujemy także w wielu dziełach renesansowych, m.in. w Loggii watykańskiej Rafaela -
zob. Dacos, Le Logge di Raffaello, op.cit., s. 33, 151, il. 69 i tabl. XCV-c.
~ 150 ~
Motyw Arae Pacis Augustae
W cytowanej tu często rozprawie o motywach antycznych Lech Kalinowski zajął się
też motywem, który wyróżnił nazwą pierwowzoru - Ara Pacis Augustae. „Kilkakrotnie
w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej" - pisze on - „występuje układ kandelabrowy
w połączeniu z bujną wicią roślinną; za każdym razem bogaty kielich liściasty [...] służy
jako motyw wyjściowy dla wici rozmieszczonej symetrycznie po bokach lodygi-kande-
labra [...]. Układ ten zdobi część środkową ściany tarczowej nad ołtarzem, gdzie wzbo-
gacony został motywem Dafne, oraz, bez elementów figuralnych, nad stallą tronową,
a także wypełnia plycinę jednego z postumentów" (ił. 15a, 18a, 134). „Już na pierwszy
rzut oka" - czytamy nieco dalej - „można w tym układzie rozpoznać przetworzenie
kadelabrowo-roślinnej dekoracji zdobiącej jedno z lic zewnętrznych Arae Pacis Augustae
z lat 13-8 przed n. e. w Rzymie"86. Następnie, idąc śladem poprzednich badaczy, przy-
toczył Kalinowski przykłady oddziaływania tej dekoracji na ornamentykę sztuki chrze-
ścijańskiej w dobie późnej starożytności i pełnego średniowiecza. W przypadku naszej
Kaplicy, dodajmy od siebie, nie można wykluczyć, że było to oddziaływanie bezpośred-
nie, skoro spory fragment płyciny z dekoracją kandelabrowo-roślinną Arae Pacis znaj-
dował się na początku XVI stulecia w wielokrotnie przez nas wspominanej kolekcji
rodziny Della Valle87, a w latach trzydziestych stał się tematem ryciny Agostina dei Mu-
si (Veneziana), artysty związanego z twórczością Rafaela (il. 135)88. Zresztą rozpo-
wszechnienie omawianego motywu umożliwiały także inne, skromniejsze dzieła sztuki
starożytnej korzystające z tego wzoru, o czym świadczą np. rysunki w szkicownikach
artystów renesansowych89.
Gdy idzie o wzbogacanie układu kandelabrowo-roślinnego Arae Pacis elementami figural-
nymi (nawiązujące zresztą do tradycyjnego w całej sztuce rzymskiej okresu cesarstwa łączenia
dekoracji roślinnej i figuralnej)90 nie sposób nie wspomnieć jeszcze o jednej z pięciu wertykal-
nych płycin pochodzących z III w., które do XVII stulecia zdobiły kaplicę papieża Jana VII
przy wewnętrznej fasadzie starej bazyliki Św. Piotra, by w końcu zająć honorowe miejsce
w Grotach Watykańskich (il. 136)91.
86 Kalinowski, Motywy antyczne, op.cit., , s. 88-89, il. 31-35.
87 Zob. Dacos, La decouverte de la Domus Aurea, op.cit., s. 67, przyp. 5; J. Adams, [w katalogu wystawy:] Ornament and
Architecture: Renaissance Drawings, Prints and Books, Providence, RI 1980, s. 18-19. Por. także M. Vickers, Mantegna and
theAra Pacis, „The J. Paul Getty Museum Journal", t. 2, 1975, s. 112-113, 120.
88 Ten rzadki miedzioryt jest zachowany w dwóch stanach i datowany na około 1535 r. - zob. Oberhuber, op.cit.,
s. 246 (poz. 562[394]).
89 Por. m.in. tzw. szkicownik ze szkoły Mantegni, szczególnie bliski rycinom Nicoletta da Modena, datowany na około
1490-1500 (biblioteka Kunstgewerbemuseum w Berlinie, sygn. Ms. 02.111, k. 19) - zob. P. G. Hubner, Detailstudien
zur Geschichte der antiken Roms in der Renaissance, „Mitteilungen des Kaiserlich Deutschen Archaeologischen Institutes.
Rómische Abteilung", t. 26, 1911, s. 316-317.
90 Zob. J. M. C. Toynbee, J. B. Ward Perkins, Peopled Scrolls: A Hellenistic Motif in Imperial Art, „Papers of the British
School at Romę", t. 18, 1950, s. 1-43.
91 Jej oddziaływanie, czytelne w mozaikach Jacopa Torritiego apsydy rzymskiego kościoła S. Maria Maggiore (ok. 1295)
i we freskach Giotta w Cappełla degli Scrovegni w Padwie (ok. 1304), a zwłaszcza w Porta della Mandorla katedry
florenckiej (1391-1396), obserwujemy także w wielu dziełach renesansowych, m.in. w Loggii watykańskiej Rafaela -
zob. Dacos, Le Logge di Raffaello, op.cit., s. 33, 151, il. 69 i tabl. XCV-c.
~ 150 ~