DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.41969#0016
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
W tym stanie rzeczy naturalne wydało się podjęcie ponownej próby ukazania miejsca
i rangi rezydencji wawelskiej w europejskiej architekturze doby renesansu. Wstępem do wy-
konania tej pracy musiało być jednak rozpoznanie struktury kolejno wznoszonych skrzydeł
budowli oraz funkcji jej pomieszczeń, w zależności od zmieniających się w czasie potrzeb
rodziny królewskiej i monarszego dworu. Temat ten poruszał wprawdzie Marcin Fabiański
w dopełnieniach do opracowania Andrzeja Fischingera, zwłaszcza w drugim angielskojęzycz-
nym wydaniu książki13, lecz sama konstrukcja pracy Fischingera, podporządkowana chrono-
logii działań prowadzonych na zamku, nie była dostosowana do rozważania przeznaczenia
wnętrz, co - wraz z wyrywkowymi tylko odniesieniami do pozycji w rachunkach królewskich
- uniemożliwiło Fabiańskiemu całościowe rozpoznanie funkcjonalnej struktury budowli.
Wydana w roku 2013 osobna publikacja autora niniejszej książki, pt. Rezydencja królewska
na Wawelu w czasach Zygmunta Starego. Program użytkowy i ceremonialny, pomyślana została
jako wstęp do obecnego studium14. Dopiero po ogłoszeniu tej pierwszej pracy można było
przystąpić do podjęcia próby pełniejszej interpretacji genezy form pałacu, ukazania udziału
zleceniodawcy i poszczególnych indywidualności twórczych w realizacji dzieła oraz miejsca
rezydencji wawelskiej w dziejach architektury. W trakcie opracowywania tematu wypadało
równocześnie dokonać także drobnych korekt w odniesieniu do niektórych stwierdzeń za-
wartych we wcześniejszej publikacji15.
13 FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2013.
14 MOSSAKOWKI, 2013-b.
15 Najważniejsze z nich - to odmienna rekonstrukcja układu portali w Sali Senatorskiej (zob. tabl. 4) oraz
stwierdzenie, że pierwotnie nie było wejścia z parterowej komnaty [i] do klatki schodowej przy Jordance,
o czym świadczy m.in. mechanicznie ucięta oryginalna poręcz schodów, na co trafnie zwrócił moją uwagę
inż. Piotr Stępień. W ten sposób sekretne schody łączące z ogrodem apartamenty młodego króla na obu
piętrach celowo omijały parter, zajmowany przez urząd wielkorządowy. Wypada również zaznaczyć, że
gdy obecna książka znajdowała się już po korektach drukarskich, ukazał się artykuł Marcina Fabiańskiego
dotyczący dwóch najstarszych skrzydeł wawelskich krużganków (FABIAŃSKI, 2015). Do spostrzeżeń
zawartych w tej pracy,przynoszącej m.in. precyzyjne pomiary kolumn i arkad loggii oraz nowe omówienie ich
detali kamieniarskich w oparciu o dotychczas niewykorzystywane fotografie archiwalne i relikty zachowane
w lapidarium, nie mogłem już niestety odnieść się w niniejszej książce. Jednak wielka szkoda, że - analizując
formy kapiteli na podstawie fotografii przemurowanych krużganków autor artykułu nie uwzględnił ani
pomiarów kapiteli sporządzonych przez Tomasza Prylińskiego (zbioiy Muzeum Narodowego w Krakowie
- zob. MOSSAKOWSKA, 1978, s. 42-44, poz. 216-240), a także fotografii (zaginionych w czasie wojny)
oryginałów z lapidarium wawelskiego reprodukowanych w książce Stanisława Cerchy i Feliksa Kopery
(CERCHA, KOPERA, 1926, s. 56-64), a wreszcie nie odniósł się do zasadniczych informacji zawartych w
notatkach konserwatorskich Kazimierza Wyczyńskiego (Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu, sygn.
PZS-I-11) takich jak: „Kapitele nad kolumnami [pierwszego piętra] VII, VIII, IX, X i XI są wszystkie z dwóch
połówek. Od strony podwórca nowsze połówki wstawione podczas zamurowania kolumn, robione na jeden
szablon z piaskowca zielonkawego. Drugie połówki od strony krużganków są stare, renesansowe, każdy
inny model. Robiono odlewy z tych połówek dla uzupełnienia na całe kapitele” (zob. FUCHS, 1962, s. 71).
Fotografie elewacji dziedzińca arkadowego z lat 1905-1909 nie mogą zatem być uznawane za „obszerniejszą
i pewniejszą niż dotąd podstawę materialną do dalszych badań” (FABIAŃSKI, 2015, s. 69).
W tym stanie rzeczy naturalne wydało się podjęcie ponownej próby ukazania miejsca
i rangi rezydencji wawelskiej w europejskiej architekturze doby renesansu. Wstępem do wy-
konania tej pracy musiało być jednak rozpoznanie struktury kolejno wznoszonych skrzydeł
budowli oraz funkcji jej pomieszczeń, w zależności od zmieniających się w czasie potrzeb
rodziny królewskiej i monarszego dworu. Temat ten poruszał wprawdzie Marcin Fabiański
w dopełnieniach do opracowania Andrzeja Fischingera, zwłaszcza w drugim angielskojęzycz-
nym wydaniu książki13, lecz sama konstrukcja pracy Fischingera, podporządkowana chrono-
logii działań prowadzonych na zamku, nie była dostosowana do rozważania przeznaczenia
wnętrz, co - wraz z wyrywkowymi tylko odniesieniami do pozycji w rachunkach królewskich
- uniemożliwiło Fabiańskiemu całościowe rozpoznanie funkcjonalnej struktury budowli.
Wydana w roku 2013 osobna publikacja autora niniejszej książki, pt. Rezydencja królewska
na Wawelu w czasach Zygmunta Starego. Program użytkowy i ceremonialny, pomyślana została
jako wstęp do obecnego studium14. Dopiero po ogłoszeniu tej pierwszej pracy można było
przystąpić do podjęcia próby pełniejszej interpretacji genezy form pałacu, ukazania udziału
zleceniodawcy i poszczególnych indywidualności twórczych w realizacji dzieła oraz miejsca
rezydencji wawelskiej w dziejach architektury. W trakcie opracowywania tematu wypadało
równocześnie dokonać także drobnych korekt w odniesieniu do niektórych stwierdzeń za-
wartych we wcześniejszej publikacji15.
13 FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2013.
14 MOSSAKOWKI, 2013-b.
15 Najważniejsze z nich - to odmienna rekonstrukcja układu portali w Sali Senatorskiej (zob. tabl. 4) oraz
stwierdzenie, że pierwotnie nie było wejścia z parterowej komnaty [i] do klatki schodowej przy Jordance,
o czym świadczy m.in. mechanicznie ucięta oryginalna poręcz schodów, na co trafnie zwrócił moją uwagę
inż. Piotr Stępień. W ten sposób sekretne schody łączące z ogrodem apartamenty młodego króla na obu
piętrach celowo omijały parter, zajmowany przez urząd wielkorządowy. Wypada również zaznaczyć, że
gdy obecna książka znajdowała się już po korektach drukarskich, ukazał się artykuł Marcina Fabiańskiego
dotyczący dwóch najstarszych skrzydeł wawelskich krużganków (FABIAŃSKI, 2015). Do spostrzeżeń
zawartych w tej pracy,przynoszącej m.in. precyzyjne pomiary kolumn i arkad loggii oraz nowe omówienie ich
detali kamieniarskich w oparciu o dotychczas niewykorzystywane fotografie archiwalne i relikty zachowane
w lapidarium, nie mogłem już niestety odnieść się w niniejszej książce. Jednak wielka szkoda, że - analizując
formy kapiteli na podstawie fotografii przemurowanych krużganków autor artykułu nie uwzględnił ani
pomiarów kapiteli sporządzonych przez Tomasza Prylińskiego (zbioiy Muzeum Narodowego w Krakowie
- zob. MOSSAKOWSKA, 1978, s. 42-44, poz. 216-240), a także fotografii (zaginionych w czasie wojny)
oryginałów z lapidarium wawelskiego reprodukowanych w książce Stanisława Cerchy i Feliksa Kopery
(CERCHA, KOPERA, 1926, s. 56-64), a wreszcie nie odniósł się do zasadniczych informacji zawartych w
notatkach konserwatorskich Kazimierza Wyczyńskiego (Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu, sygn.
PZS-I-11) takich jak: „Kapitele nad kolumnami [pierwszego piętra] VII, VIII, IX, X i XI są wszystkie z dwóch
połówek. Od strony podwórca nowsze połówki wstawione podczas zamurowania kolumn, robione na jeden
szablon z piaskowca zielonkawego. Drugie połówki od strony krużganków są stare, renesansowe, każdy
inny model. Robiono odlewy z tych połówek dla uzupełnienia na całe kapitele” (zob. FUCHS, 1962, s. 71).
Fotografie elewacji dziedzińca arkadowego z lat 1905-1909 nie mogą zatem być uznawane za „obszerniejszą
i pewniejszą niż dotąd podstawę materialną do dalszych badań” (FABIAŃSKI, 2015, s. 69).