Novensia: Studia i Materiały (7.1995)

99

i płytek z przedstawieniami Jeźdźca Trackiego uniemożliwia określenie, jaka ich
część występowała w tym charakterze.
Przedstawienia Jeźdźca Trackiego na terenie miasta antycznego nie musiały znaj-
dować się tylko w świątyni, mogły być także w innych miejscach publicznych bądź
domach prywatnych. Wskazuje na to kult Herosa Propylaiosa, znany także w Ode-
ssos17. Kallimach w jednym ze swoich epigramów opisał przedstawienie Jeźdźca
Trackiego strzegące i ozdabiające wejście domu w Egipcie Aictiona z Amphipolis .
Na rewersach monet Bizye z czasów Filipa Araba była brama miasta z dwiema wie-
żami, zaopatrzona w przedstawienie trzech nimf z jednej strony i Jeźdźca Trackiego z
drugiej19 (ryc. 4). Oczywiście, funkcja strażnika nie wyczerpywała treści kultu Hero-
sa Trackiego20. Jeździec Tracki mógł być przedmiotem kultu prywatnego w rozmai-
tych formach, stąd jego przedstawienia mogły znajdować się w różnych częściach
domu, w kapliczkach domowych, atrium, a nie tylko przy wejściu. Tak samo publicz-
ny kult nie musiał ogniskować się w jednym miejscu. Wynika z tego, iż związek
znajdowanych na terenie miasta antycznego zabytków kultu Herosa Trackiego ze
świątynią jest tylko jednym z możliwych.
Osobno należy rozpatrywać płyty i płytki z przedstawieniami Jeźdźca Trackiego
pełniące funkcję stel nagrobnych, o czym świadczą epitafia (ryc. 5,6). Duża liczba te-
go typu zabytków w mieście greckim nie jest przypadkowa . Określenie zmarłego w
epitafiach terminem fjptoę, banalnym w okresie rzymskim, a identycznym z imie-
niem bóstwa, jest odzwierciedleniem genetycznych związków Herosa Trackiego z
kultem zmarłych"". Trudno jednak stwierdzić, co decydowało o wyborze przedsta-
wienia Jeźdźca Trackiego lub coena funebris na stelach nagrobnych"3. Mogły to być
względy religijne, ale także osobiste bądź powszechne upodobania artystyczne kupu-
jących albo aktualna sytuacja na rynku płyt reliefowych w Odessos.
Także zabytki pozbawione epitafiów mogły pełnić funkcje nagrobne. Dotyczy to
szczególnie płytek z przedstawieniami Jeźdźca Trackiego, które umocowywano na
sarkofagach albo w centralnej części większych, wapiennych stel nagrobnych. Oczy-
wiście płyty wapienne ozdobione marmurowymi płytkami z przedstawieniami
9 A
Jeźdźca Trackiego równie dobrze mogły stanowić cx-vota" . Fakt, iż takie płytki mc
pełniły samodzielnej funkcji, ale były elementem większych zabytków, wykonanych
z innego, tańszego materiału, stanowi dodatkową trudność w ocenie ich charakteru,
jeśli znajdowano je bez kontekstu archeologicznego. Jednocześnie można stwierdzić,
niestety bardzo ogólnie, iż cena przedstawień Jeźdźca Trackiego wykonywanych
przede wszystkim w marmurze, materiale importowanym do Odessos, prawdopodob-
nie drogą morską25, oraz różne możliwości nabywcze bogatszych i biedniejszych nie
warunkowały funkcji nadawanych przez mieszkańców Odessos tym wizerunkom.
Dotychczasowe rozważania wskazują, iż przedstawienia Jeźdźca Trackiego pełni-
ły w mieście greckim bardziej różnorodne funkcje niż w sanktuariach trackich. Wy-
jaśnienie tego stanu rzeczy leży w istocie kultu Herosa Trackiego, ukształtowanego
całkowicie według greckich wzorów ikonograficznych, a także w dużej mierze zgod-
nie z greckimi pojęciami religijnymi związanymi z kultem herosów" . Rozwinięcie