Novensia: Studia i Materiały (17.2006)

74

a jej tekst znalazł się w papierach znanego numizmatyka wiedeńskiego Eckhela
(tzw. Eckeliana). Została ona opublikowana w 1817 r.7 Dalsze bardzo cenne
informacje o zabytkach z Novae pochodzą z okresu wojny rosyjsko-tureckiej,
z lat 1828-1829. Trzeba bowiem pamiętać, że to często przy okazji konfliktów
zbrojnych na Bałkanach zdobywano różne informacje o charakterze archeo-
logicznym. W czasie wspomnianej wojny wiele zabytków jako trofea dotarło do
Rosji8. Dowódca wojsk księstwa Mołdawii, generał Nicolae Mavros, wykorzy-
stał zaś działania militarne prowadzone na południowym brzegu Dunaju do
zgromadzenia dużej kolekcji zabytków epigraficznych, wśród których były, jak
o tym świadczy ich treść, również inskrypcje z Novae. Przechowywano je
w Bukareszcie, jak też w Mora Domnesca, willi generała znajdującej się pod tym
miastem9.
Pierwsza, bardzo krótka informacja o Swisztowie10 znajduje się w opisie
podróży opublikowanym w 1840 r. W 1838 r. znany prawnik Zahariae von
Liegenthal11, wracając wzdłuż Dunaju z wyprawy po terenach Wschodu, podjętej
w celu zebrania rękopisów prawodawstwa bizantyjskiego, zatrzymał się w „przy-
jaznym” Swisztowie. Skopiował on tu dość poprawnie jedną inskrypcję łacińską,
która była wmurowana w ścianę twierdzy średniowiecznej na Kaleto, a następnie
opublikował ją w swoim cennym opisie podróży12. Zahariae von Liegenthal
wysunął też przypuszczenie, że Swisztow znajduje się na miejscu Novae i jest
kolonią Novae.
Następny, znacznie bardziej szczegółowy opis Swisztowa oraz jego zabyt-
ków antycznych opublikowano w 1845 r. Jego autorem był August Trebonia-
nu Laurian (1810-1881), filolog, historyk, dziennikarz i polityk rumuński, od
1864 r. profesor filologii łacińskiej na uniwersytecie w Bukareszcie1'1. W 1845 r.
odbył on po terytorium Mołdawii podróż archeologiczną, zahaczając również
o obszary nad południowym brzegiem Dunaju, a jej rezultaty opublikował
w pracy Istńana. Wydano ją dwukrotnie — w języku rumuńskim14 oraz nie-
mieckim15. Publikację tę, zawierającą pewne informacje o tekstach epigraficz-
nych, a zwłaszcza o kontekstach archeologicznych, w których zostały one odkry-
te, starannie wykorzystał Theodor Mommsen, wydawca Corpus Inscńptio-
num Latinarumló, który posługiwał się wersją rumuńską tej pracy. Pomocą
była tu najprawdopodobniej książka J.F. Neigebaura z 1851 r. o zabytkach
klasycznych w Dacji1'. Tekst niemiecki pracy Trebonianu Lauriana, teoretycz-
nie bardziej dostępny ze względów językowych, jednak opublikowany w gaze-
cie wychodzącej w Bukareszcie, był zupełnie nieznany18; nie wykorzystywano
znajdujących się w nim informacji, w szczególności bardzo ciekawych opisów
Swisztowa i Novae. Jest to naturalnie zrozumiałe, gdyż praca Trebonianu Lauria-
na interesowała przede wszystkim badaczy rumuńskich, a inni mieli do niej
utrudniony dostęp.
Trebonianu Laurian przyjechał do Swisztowa z Zimnicea, miejscowości po-
łożonej na północnym, rumuńskim brzegu Dunaju, i spędził w tym mieście tylko
jeden dzień. Odwiedził szkołę bułgarską, dając ciekawy jej opis, był w twierdzy