DOI article:
Żurowska, Klementyna: Zagadnienie transeptu pierwszej katedry wawelskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.26548#0047
transeptu w kościele św. Michała w Hildesheim jest pozostałością dyspozycji
zabudowującej całkowicie ramiona transeptów einporami. Ściana przepruta
prześwitami, analogiczna do tej, która w kościele św. Rychariusza dzieliła
przęsło skrzyżowania od ramion transeptu, a w tzw. westwerku kościoła
św. Pantaleona kryła boczne kaplice, tutaj, w budowli Bernwarda, cofnięta
została o jedno przęsło ku południowi i północy. Romańska tendencja ujedno-
licenia przestrzeni całej budowli i podporządkowania jej centralnym przęsłom
skrzyżowania wyparła tę ścianę aż do bardzo wąskiego, ostatniego przęsła.
Tutaj jednak odnajdujemy ją w swej zasadzie nietkniętą, konsekwentnie od
posadzki do stropu odcinającą pozostałą przestrzeń transeptu. Trójkondygna-
cjowy układ ściany podkreślony trzema spiętrzonymi szeregami arkad, nie-
znany ani w Werden, ani w Kolonii, raz jeszcze prowadzi nas do Centidi, gdzie,
jak wiele na to wskazuje, transept kościoła św. Rychariusza posiadał .taki właś-
nie trójpiętrowy układ. Posuwanie tych analogii jeszcze dalej, w odniesieniu
do rytmów arkad, wobec tego że karoliński kościół w Centuli nie istnieje, jest
już niemożliwe. Zresztą rytm arkad w Hildesheim zdaje się nawiązywać do
innych tradycji. Najwyższa kondygnacja powtarza układ prześwitów empor
w Gernrode ®3, a środkowa przypomina analogiczny motyw z katedry w Tre-
wirze 63 64. Kondygnacja parterowa ze swymi dwoma lukami wspartymi na jednej
podporze narzuca się wprost swym podobieństwem do analogicznej partii tzw.
westwerku św. Pantaleona. Wprawdzie tam podporę stanowił czworoboczny
filar, a u św. Michała kolumna, jednakże szczegół ten nie jest istotny, bo znów
stanowi tylko przekształcenie typowej, ciężkiej, karolińskiej formy w duchu
romańskim. Pozostała jednak ta sama zasada pojedynczej podpory dźwigającej
dwie arkady. W dodatku w obu budowlach wykonano te elementy w bardzo
charakterystycznym dwubarwnym kamieniu 65.
Mimo cofnięcia empor w kościele św. Michała w głąb ramion transeptu,
co było być może własnym osiągnięciem twórcy tej budowli, pierwsze przęsło
ramion zachowało przecież jeden rys tradycyjny: dwukondygnacjowość apsyd
w transepcie wschodnim. Górne bowiem apsydy, dość niezrozumiałe w tym
całkowicie już otwartym przęśle transeptu, są ostatnim echem po wielopozio-
mowym układzie również i tej części transeptu. Gdyby w tzw. westwerku
kościoła św. Pantaleona w Kolonii wyburzono sklepienia dzielące dwie boczne
kaplice, otrzymalibyśmy dyspozycję analogiczną 66.
~W konkluzji można powiedzieć, że kształtując formy transeptów kościoła
św. Michała w Hildesheim wyraźnie nawiązywano do motywów karolińskiego
opackiego kościoła św. Rychariusza w Centuli, nie bez wpływu tzw. westwerku
63 Por. Gródecki, o.c., s. 201.
64 Prześwity o układzie czteroarkadowym występują w katedrze trewirskiej nie tylko
we wnętrzu lecz i na zewnątrz na fasadzie zachodniej.
65 Por. B e s e 1 e r und Roggerkamp, o.c., s. 94.
66 Beseler wywodzi dwukondygnacjowe apsydy chóru wschodniego z dwupoziomowych
kaplic czworobocznych zakończonych apsydą, flankujących chór w grupie tzw. kościołów
bernulfiańskich. Por. Beseler und Roggerkamp, o.c., s. 95.
40
zabudowującej całkowicie ramiona transeptów einporami. Ściana przepruta
prześwitami, analogiczna do tej, która w kościele św. Rychariusza dzieliła
przęsło skrzyżowania od ramion transeptu, a w tzw. westwerku kościoła
św. Pantaleona kryła boczne kaplice, tutaj, w budowli Bernwarda, cofnięta
została o jedno przęsło ku południowi i północy. Romańska tendencja ujedno-
licenia przestrzeni całej budowli i podporządkowania jej centralnym przęsłom
skrzyżowania wyparła tę ścianę aż do bardzo wąskiego, ostatniego przęsła.
Tutaj jednak odnajdujemy ją w swej zasadzie nietkniętą, konsekwentnie od
posadzki do stropu odcinającą pozostałą przestrzeń transeptu. Trójkondygna-
cjowy układ ściany podkreślony trzema spiętrzonymi szeregami arkad, nie-
znany ani w Werden, ani w Kolonii, raz jeszcze prowadzi nas do Centidi, gdzie,
jak wiele na to wskazuje, transept kościoła św. Rychariusza posiadał .taki właś-
nie trójpiętrowy układ. Posuwanie tych analogii jeszcze dalej, w odniesieniu
do rytmów arkad, wobec tego że karoliński kościół w Centuli nie istnieje, jest
już niemożliwe. Zresztą rytm arkad w Hildesheim zdaje się nawiązywać do
innych tradycji. Najwyższa kondygnacja powtarza układ prześwitów empor
w Gernrode ®3, a środkowa przypomina analogiczny motyw z katedry w Tre-
wirze 63 64. Kondygnacja parterowa ze swymi dwoma lukami wspartymi na jednej
podporze narzuca się wprost swym podobieństwem do analogicznej partii tzw.
westwerku św. Pantaleona. Wprawdzie tam podporę stanowił czworoboczny
filar, a u św. Michała kolumna, jednakże szczegół ten nie jest istotny, bo znów
stanowi tylko przekształcenie typowej, ciężkiej, karolińskiej formy w duchu
romańskim. Pozostała jednak ta sama zasada pojedynczej podpory dźwigającej
dwie arkady. W dodatku w obu budowlach wykonano te elementy w bardzo
charakterystycznym dwubarwnym kamieniu 65.
Mimo cofnięcia empor w kościele św. Michała w głąb ramion transeptu,
co było być może własnym osiągnięciem twórcy tej budowli, pierwsze przęsło
ramion zachowało przecież jeden rys tradycyjny: dwukondygnacjowość apsyd
w transepcie wschodnim. Górne bowiem apsydy, dość niezrozumiałe w tym
całkowicie już otwartym przęśle transeptu, są ostatnim echem po wielopozio-
mowym układzie również i tej części transeptu. Gdyby w tzw. westwerku
kościoła św. Pantaleona w Kolonii wyburzono sklepienia dzielące dwie boczne
kaplice, otrzymalibyśmy dyspozycję analogiczną 66.
~W konkluzji można powiedzieć, że kształtując formy transeptów kościoła
św. Michała w Hildesheim wyraźnie nawiązywano do motywów karolińskiego
opackiego kościoła św. Rychariusza w Centuli, nie bez wpływu tzw. westwerku
63 Por. Gródecki, o.c., s. 201.
64 Prześwity o układzie czteroarkadowym występują w katedrze trewirskiej nie tylko
we wnętrzu lecz i na zewnątrz na fasadzie zachodniej.
65 Por. B e s e 1 e r und Roggerkamp, o.c., s. 94.
66 Beseler wywodzi dwukondygnacjowe apsydy chóru wschodniego z dwupoziomowych
kaplic czworobocznych zakończonych apsydą, flankujących chór w grupie tzw. kościołów
bernulfiańskich. Por. Beseler und Roggerkamp, o.c., s. 95.
40