DOI Artikel:
Gumiński, Samuel: Śląska architektura późnobarokowa w pierwszej połowie XVIII wieku a kóscioł Św. Mikołaja na Małej Stronie w Pradze
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26680#0131
niego: S. Filippo Neri w Casale i w Turynie, Św. Anny w Paryżu, S. Gaetano
w Vicenzy, teatynów w Pradze, projekt niezidentyfikowanego kościoła oraz
S. Maria della Divina Providenza w Lizbonie (ryc. 10 i ll) 36. W tych projektach
problem nakrycia sklepieniem przestrzeni założonej na planie elipsy lub
pochodnego od niej wieloboku Guarini rozwiązuje na tej samej zasadzie, jaką
poznaliśmy analizując sklepienie kościoła praskiego. Ze spuścizny artystycznej
Guariniego w pierwszym rzędzie właśnie jego system sklepienia, wraz z zasadą
przenikania się przestrzeni, znalazł zastosowanie w czeskiej architekturze
początku w. XVIII w kierunku wiązanym z kręgiem Krzysztofa Dientzen-
hofera 37.
III
Kościół Św. Mikołaja na Małej Stronie nie wywarł na sztukę czeską znacz-
niejszego Aypływu. Pewne elementy w nim użyte odnajdujemy w twórczości
Ottaviana Broggia 38 i Kiliana Ignacego Dientzenhofera 39 oraz w barokizacji
krużganku klasztoru w Zlatej Korunie 40. Nigdzie jednak w Czechach nie powtó-
rzono samej zasady kościoła na Małej Stronie: emporowo-halowego wnętrza
36 Kościół S. Filippo Neri w Turynie rozpoczęto budować w r. 1675, runął jednak już w r. 1714.
Budowa kościoła paryskiego ciągnęła się z powodu trudności finansowych aż do r. 1747, po czym
w r. 1800 został on zamieniony na teatr, a w r. 1823 zburzony; por. C. Brincarełłi, Guarini
Guarino (Thieme-Beckcr, o. c. XV, s. 175). Z pozostałych wymienionych kościołów żaden
nie został zrealizowany.
37 Warto tu zwrócić uwagę na to, że właśnie dla Pragi wykonał Guarini jeden ze swoich pro-
jektów, mianowicie niezrealizowany projekt kościoła teatynów na Małej Stronie; por. Franz,
Baulen und Baumeister..., s. 59. Związkami między twórczością Guariniego a czeską architek-
turą późnobarokową zajął się szerzej Franz, Die Kirchenbauten..., s. 89—92.
Spośród wymienionycli powyżej projektów Guariniego jeden jest dla nas szczególnie ciekawy.
Jest to projekt kościoła S. Maria della Diviną Providenza w Lizbonie. Dwie rzeczy w nim, poza
oczywiście samą zasadą sklepienia, rzucają się w oczy. Pierwszą jest forma lunetowych elemen-
tów sklepienia znajdujących się na osi kościoła. Łączą się one ze sobą, luneta jednego przęsła
z lunetą następnego, w sposób płynny, zrastają się w jedną nieprzerwaną powierzchnię, tak
że grzbiet sklepienia, którego części tworzą, przybiera kształt falisty. Drugie znamię tego pro-
jektu to falistą łinią poprowadzony rzut bocznych ścian nawy, szczególnie widoczny w partii
belkowania. Obie te cechy odnajdujemy w zbudowanym około 40 lat po wykonaniu projektu
dla Lizbony kościele praskim. Można więc przyjąć, że kościół Św. Mikołaja jest spadkobiercą
idei owego projektu i że mamy tu do czynienia z nawiązaniem swiadoinym.
38 Sień zainku w Ploskovicach zbudowanego około r. 1720; por. H. G. Franz, Studien zur
Architektur in Bóhmen und Mahren, Brunn-Munchen-Wien 1943, s. 82—83, tabl. 63, por. też
tenże, Baulen und Baumcistcr..., tabl. 164; kościół w Litomierzycach z lat 1717 1724 (tamże,
s. 90, tabl. 151).
39 Kościół elżbietanek „na Slupi“ na Nowym Mieście w Pradze z lat 1724—1729; por. E. Po-
che a J. Janaćek, Prahou krok za krokem, Praha 1963, s. 170.
40 Barokizacja krużganku została przeprowadzona staraniem opata Bohumira Bylanskiego,
wybrauego na ten urząd w r. 1755; por. J. Braniś, Svata Koruna, byvaly kldśter cisterciensky,
Praha 1907, s. 77 i 129.
121
w Vicenzy, teatynów w Pradze, projekt niezidentyfikowanego kościoła oraz
S. Maria della Divina Providenza w Lizbonie (ryc. 10 i ll) 36. W tych projektach
problem nakrycia sklepieniem przestrzeni założonej na planie elipsy lub
pochodnego od niej wieloboku Guarini rozwiązuje na tej samej zasadzie, jaką
poznaliśmy analizując sklepienie kościoła praskiego. Ze spuścizny artystycznej
Guariniego w pierwszym rzędzie właśnie jego system sklepienia, wraz z zasadą
przenikania się przestrzeni, znalazł zastosowanie w czeskiej architekturze
początku w. XVIII w kierunku wiązanym z kręgiem Krzysztofa Dientzen-
hofera 37.
III
Kościół Św. Mikołaja na Małej Stronie nie wywarł na sztukę czeską znacz-
niejszego Aypływu. Pewne elementy w nim użyte odnajdujemy w twórczości
Ottaviana Broggia 38 i Kiliana Ignacego Dientzenhofera 39 oraz w barokizacji
krużganku klasztoru w Zlatej Korunie 40. Nigdzie jednak w Czechach nie powtó-
rzono samej zasady kościoła na Małej Stronie: emporowo-halowego wnętrza
36 Kościół S. Filippo Neri w Turynie rozpoczęto budować w r. 1675, runął jednak już w r. 1714.
Budowa kościoła paryskiego ciągnęła się z powodu trudności finansowych aż do r. 1747, po czym
w r. 1800 został on zamieniony na teatr, a w r. 1823 zburzony; por. C. Brincarełłi, Guarini
Guarino (Thieme-Beckcr, o. c. XV, s. 175). Z pozostałych wymienionych kościołów żaden
nie został zrealizowany.
37 Warto tu zwrócić uwagę na to, że właśnie dla Pragi wykonał Guarini jeden ze swoich pro-
jektów, mianowicie niezrealizowany projekt kościoła teatynów na Małej Stronie; por. Franz,
Baulen und Baumeister..., s. 59. Związkami między twórczością Guariniego a czeską architek-
turą późnobarokową zajął się szerzej Franz, Die Kirchenbauten..., s. 89—92.
Spośród wymienionycli powyżej projektów Guariniego jeden jest dla nas szczególnie ciekawy.
Jest to projekt kościoła S. Maria della Diviną Providenza w Lizbonie. Dwie rzeczy w nim, poza
oczywiście samą zasadą sklepienia, rzucają się w oczy. Pierwszą jest forma lunetowych elemen-
tów sklepienia znajdujących się na osi kościoła. Łączą się one ze sobą, luneta jednego przęsła
z lunetą następnego, w sposób płynny, zrastają się w jedną nieprzerwaną powierzchnię, tak
że grzbiet sklepienia, którego części tworzą, przybiera kształt falisty. Drugie znamię tego pro-
jektu to falistą łinią poprowadzony rzut bocznych ścian nawy, szczególnie widoczny w partii
belkowania. Obie te cechy odnajdujemy w zbudowanym około 40 lat po wykonaniu projektu
dla Lizbony kościele praskim. Można więc przyjąć, że kościół Św. Mikołaja jest spadkobiercą
idei owego projektu i że mamy tu do czynienia z nawiązaniem swiadoinym.
38 Sień zainku w Ploskovicach zbudowanego około r. 1720; por. H. G. Franz, Studien zur
Architektur in Bóhmen und Mahren, Brunn-Munchen-Wien 1943, s. 82—83, tabl. 63, por. też
tenże, Baulen und Baumcistcr..., tabl. 164; kościół w Litomierzycach z lat 1717 1724 (tamże,
s. 90, tabl. 151).
39 Kościół elżbietanek „na Slupi“ na Nowym Mieście w Pradze z lat 1724—1729; por. E. Po-
che a J. Janaćek, Prahou krok za krokem, Praha 1963, s. 170.
40 Barokizacja krużganku została przeprowadzona staraniem opata Bohumira Bylanskiego,
wybrauego na ten urząd w r. 1755; por. J. Braniś, Svata Koruna, byvaly kldśter cisterciensky,
Praha 1907, s. 77 i 129.
121