DOI Artikel:
Gumiński, Samuel: Śląska architektura późnobarokowa w pierwszej połowie XVIII wieku a kóscioł Św. Mikołaja na Małej Stronie w Pradze
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26680#0133
pienie prezbiterium pokryte jest jednolitym malowidłem, w nawie zaś zazna-
czono w stiuku gurty zanikające wyżej w ramie ujmującej centralnie umieszczoną
polichromię figuralną 42. Kaplice kościoła, nie połączone ze sobą, nakryto skle-
pieniami żagłastymi i otwarto do nawy półkolistymi arkadami. Empory o klasz-
tornych sklepieniach z lunetami otwierają się do nawy prostymi w rzucie, nie-
profilowanymi arkadami, wspartymi na gzymsach stanowiącycli przedłużenie
architrawu artykulacji głównej przestrzeni. Balustrady empor założone są na
linii falistej. Przejścia pomiędzy pomieszczeniami tej kondygnacji tworzą
półkołiście zasklepione otwory bez dekoracji.
IV
Przeprowadzając analizę cech charakteryzujących owe siedem śląskich
kościołów patrzeć wypada przez pryzmat jezuickiej budowli na praskiej Małej
Stronie, aby zdać sobie sprawę z tego, jak przebiega w naśladownictwach rea-
lizacja zasad skrystalizowanych we wzorze.
Ich układ wnętrza wywodzi się z roz]>owszechnionego w w. XVII schematu
nawy njętej po bokacli w rzędy kaplic z emporami. Schemat ten może mieć
dwa warianty. W pierwszym łuki empor zawieszone są poniżej kapiteli podpór
głównej nawy, tak że ponad nimi znajduje się miejsce na pomieszczenie kondyg-
nacji okien oświetlających bezpośrednio nawę. W wariancie drugim arkady
empor umieszczone są wyżej i spoczywają na belkowaniu głównego wnętrza,
a zatem skle])ienia emjior i nav/y znajdują się w tej samej strefie. Tym samyin
w tym typie architektonicznym oświetlenie wnętrza przeprowadzone jest tylko za
pośrednictwem okien w emporach i kapłicach. Kościoły reprezentujące wariant
pierwszy można by określić jako należące do typu bazylikowo-emporowego,
jest to bowiem schemat bazyliki, której nawy boczne zostały podzielone za
pomocą ścian i sklej)ień na kaplice i empory. Na tej samej zasadzie drugiemu
wariantowi przysługiwałaby nazwa typu halowo-emporowego 43.
Omawianą tutaj grupę kościołów śląskich wraz z obiektami w Pradze i Oło-
muńcu należy zaliczyć do drugiego z tycłi typów. Zasadnicza dyspozycja ich
wnętrza jest stale ta sama. We wszystkich kościołach powtarza się niezmiennie
schemat złożony z nawy i przylegających do niej po bokach kaplic i empor,
42 Całość tej dekoracji malarskiej, związanej tematycznie z wezwaniem kościoła, została
Wykonana w latach 1716—1717 przez Józefa Harringcra; por. Prokop, l. c.
43 To rozwiązanie przestrzenne wyróżniał w śłąskiej architekturze już G. Grundmann.
Schlesischc Architekten im Diensten der Herrschaft Schaffgotsch und der Propstei Warmbrunn,
Strassburg 1930. s. 36-39, wywodzac je z koncepcji kościoła Św. Michała w Monachium.
Terminy ,.kościół halowo-emporowy“ i ,,kościół bazylikowo-emporowy“ zastosował w od-
niesieniu do architektury śląskiej drugiej połowy w. XVII Kalinowski, Archilektura baro-
koua nu Ślasku..., s. 164. Wcześniej użył podobnego określenia Dobrowolski, o. c, s. 253,
charakteryzując kościół Św. Macieja wc Wrocławiu jako „halę filarową z emporami“; Wrabec,
Działalność architekta Jana Toppcra..., s. 99, stosuje termin „system baldachimowy".
123
czono w stiuku gurty zanikające wyżej w ramie ujmującej centralnie umieszczoną
polichromię figuralną 42. Kaplice kościoła, nie połączone ze sobą, nakryto skle-
pieniami żagłastymi i otwarto do nawy półkolistymi arkadami. Empory o klasz-
tornych sklepieniach z lunetami otwierają się do nawy prostymi w rzucie, nie-
profilowanymi arkadami, wspartymi na gzymsach stanowiącycli przedłużenie
architrawu artykulacji głównej przestrzeni. Balustrady empor założone są na
linii falistej. Przejścia pomiędzy pomieszczeniami tej kondygnacji tworzą
półkołiście zasklepione otwory bez dekoracji.
IV
Przeprowadzając analizę cech charakteryzujących owe siedem śląskich
kościołów patrzeć wypada przez pryzmat jezuickiej budowli na praskiej Małej
Stronie, aby zdać sobie sprawę z tego, jak przebiega w naśladownictwach rea-
lizacja zasad skrystalizowanych we wzorze.
Ich układ wnętrza wywodzi się z roz]>owszechnionego w w. XVII schematu
nawy njętej po bokacli w rzędy kaplic z emporami. Schemat ten może mieć
dwa warianty. W pierwszym łuki empor zawieszone są poniżej kapiteli podpór
głównej nawy, tak że ponad nimi znajduje się miejsce na pomieszczenie kondyg-
nacji okien oświetlających bezpośrednio nawę. W wariancie drugim arkady
empor umieszczone są wyżej i spoczywają na belkowaniu głównego wnętrza,
a zatem skle])ienia emjior i nav/y znajdują się w tej samej strefie. Tym samyin
w tym typie architektonicznym oświetlenie wnętrza przeprowadzone jest tylko za
pośrednictwem okien w emporach i kapłicach. Kościoły reprezentujące wariant
pierwszy można by określić jako należące do typu bazylikowo-emporowego,
jest to bowiem schemat bazyliki, której nawy boczne zostały podzielone za
pomocą ścian i sklej)ień na kaplice i empory. Na tej samej zasadzie drugiemu
wariantowi przysługiwałaby nazwa typu halowo-emporowego 43.
Omawianą tutaj grupę kościołów śląskich wraz z obiektami w Pradze i Oło-
muńcu należy zaliczyć do drugiego z tycłi typów. Zasadnicza dyspozycja ich
wnętrza jest stale ta sama. We wszystkich kościołach powtarza się niezmiennie
schemat złożony z nawy i przylegających do niej po bokach kaplic i empor,
42 Całość tej dekoracji malarskiej, związanej tematycznie z wezwaniem kościoła, została
Wykonana w latach 1716—1717 przez Józefa Harringcra; por. Prokop, l. c.
43 To rozwiązanie przestrzenne wyróżniał w śłąskiej architekturze już G. Grundmann.
Schlesischc Architekten im Diensten der Herrschaft Schaffgotsch und der Propstei Warmbrunn,
Strassburg 1930. s. 36-39, wywodzac je z koncepcji kościoła Św. Michała w Monachium.
Terminy ,.kościół halowo-emporowy“ i ,,kościół bazylikowo-emporowy“ zastosował w od-
niesieniu do architektury śląskiej drugiej połowy w. XVII Kalinowski, Archilektura baro-
koua nu Ślasku..., s. 164. Wcześniej użył podobnego określenia Dobrowolski, o. c, s. 253,
charakteryzując kościół Św. Macieja wc Wrocławiu jako „halę filarową z emporami“; Wrabec,
Działalność architekta Jana Toppcra..., s. 99, stosuje termin „system baldachimowy".
123