DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Ikonologia czy ikonografia?: termin ikonologia w badaniach nad sztuką Erwina Panofsky'ego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.26676#0031
sunek do tego, co można by nazwać „niewidzialnym światem idei“ 38. Ostatnio
wreszcie, omawiając metodę badawczą Warburga, przyrównał ikonologię do
lingwistyki, twierdząc, że lingwistyka różni się od poetyki tak jak w dziedzinie
sztuk wizualnych ikonologia od estetyki 09.
8. Niewątpliwie szerokie rozpowszechnienie terminu ikonologia na ozna-
czenie odrębnej metody badawczej w historii sztuki wiąże się dopiero z osobą
Erwina Panofsky’ego, stworzona bowiem przez niego metoda analizy i syntezy
ikonograficznej, zarysowana po raz pierwszy w języku niemieckim w r. 1929 we
wstępie do pracy Herkules na rozstajnych drogach i inne antyczne wątki w now-
szej sztuce, sformułowana z kolei również po niemiecku w ramach wykładu
wygłoszonego 20 maja 1931 roku w Kilonii, w miejscowym ośrodku Towarzys-
twa im. Kanta, z punktu widzenia historyka sztuki w szczególny sposób zain-
teresowanego ikonograficzną interpretacją („ikonographiscbe Deutungsarbeit“),
wreszcie rozwinięta i sprecyzowana w języku angielskim w r. 1939 we wstępie
do tomu studiów o humanistycznych tematach w sztuce renesansu — od r.
1939 określana bywa w nauce, a od r. 1955 przez samego Panofsky’ego jako
metoda ikonologiczna 60.
Pozostawiając sprawę metody Panofsky’ego do szczegółowego omówienia
na innym miejscu, pragnę tym razem tylko zwrócic uwagę, że stanowisko
Panofsky’ego w stosunku do terminu ikonołogia było od samego początku
więcej niż powściągliwe i równocześnie jakby niezdecydowane.
Przede wszystkim uderza fakt, że po raz pierwszy użył Panofsky terminu
ikonologia dopiero w r. 1939 i, co ważniejsze, umieścił go wyłącznie w tytule
Studiów z ikonologii, zbioru rozpraw z zakresu sztuki renesansu włoskiego;
ani razu bowiem nie posłużył się tym terminem w tekście pracy: ani we wstępie
metodologicznym (s. 3-31), wyjaśniającym stosowaną przez siebie od r. 1930
własną metodę dającą się określić wówczas jako ikonograficzna, ani w treści
sześciu składających się na książkę studiów 61. Fakt, że praca Panofsky’ego
58 Tenże, Psychology and the Riddle ofSlyle w zbiorze własnych prac Arl and lllusion. A Sludy
in the Psychology of Pictorial Representation, 2 wyd., London 1962, s. 7.
59 Tenże, Aby Warburg, s. 320: „Linguistics differs from poetics just as iconology differs
from the aesthetics of the visual arts“.
60 E. Panofsky, Herkules am Scheidewege und andere antike Bildstoffe in der neueren Kunst
(Studien der Bibliothek Warburg XVIII, Leipzig 1930). — Tenże, Zum Problem und Inhalts-
deutung von Werken der bildenden Kunst (Logos XXI, 1932, s. 103—119) oraz tegoż Aufsatze
zu Grundfragen der Kunstwissenschaft, wyd. H. Oberer i E. Verheyen, Berlin 1964, s. 85—97. —
Tenże, Studies in Iconology. Humanistic Themes in the Art of the Renaissance (Mary Flexner
Lectures on the Humanities, 1937), New York 1939. Recenzje tych i innych przytaczanych prac
Panofsky'ego zebrała R. Ileidt, Bibliographie der Rezensionen zu Schriften Erwin Panofskys
(Wallraf-Richartz-Jahrbuch, Westdeutsches Jahrbuch fur Kunstgeschichte XXX, 1968, s. 14-18).
Ta część niniejszego artykułu referowana była 12 XI 1970 na posiedzeniu naukowym Ko-
misji Teorii i Historii Sztuki przy Oddziale Połskiej Akademii Nauk w Krakowie pod tytułem
0 stosunku Erwina Panofsky'ego do terminu ikonologia (Polska Akademia Nauk, Oddział w Kra-
kowie. Sprawozdania z posiedzeń komisji naukowych, XIV/2. Lipiec-grudzień 1970, Kraków
1971, s. 580-582).
61 Natomiast w poszczególnych rozdziałach wielokrotnie cytuje Panofsky Iconologię Ripy.
25
wreszcie, omawiając metodę badawczą Warburga, przyrównał ikonologię do
lingwistyki, twierdząc, że lingwistyka różni się od poetyki tak jak w dziedzinie
sztuk wizualnych ikonologia od estetyki 09.
8. Niewątpliwie szerokie rozpowszechnienie terminu ikonologia na ozna-
czenie odrębnej metody badawczej w historii sztuki wiąże się dopiero z osobą
Erwina Panofsky’ego, stworzona bowiem przez niego metoda analizy i syntezy
ikonograficznej, zarysowana po raz pierwszy w języku niemieckim w r. 1929 we
wstępie do pracy Herkules na rozstajnych drogach i inne antyczne wątki w now-
szej sztuce, sformułowana z kolei również po niemiecku w ramach wykładu
wygłoszonego 20 maja 1931 roku w Kilonii, w miejscowym ośrodku Towarzys-
twa im. Kanta, z punktu widzenia historyka sztuki w szczególny sposób zain-
teresowanego ikonograficzną interpretacją („ikonographiscbe Deutungsarbeit“),
wreszcie rozwinięta i sprecyzowana w języku angielskim w r. 1939 we wstępie
do tomu studiów o humanistycznych tematach w sztuce renesansu — od r.
1939 określana bywa w nauce, a od r. 1955 przez samego Panofsky’ego jako
metoda ikonologiczna 60.
Pozostawiając sprawę metody Panofsky’ego do szczegółowego omówienia
na innym miejscu, pragnę tym razem tylko zwrócic uwagę, że stanowisko
Panofsky’ego w stosunku do terminu ikonołogia było od samego początku
więcej niż powściągliwe i równocześnie jakby niezdecydowane.
Przede wszystkim uderza fakt, że po raz pierwszy użył Panofsky terminu
ikonologia dopiero w r. 1939 i, co ważniejsze, umieścił go wyłącznie w tytule
Studiów z ikonologii, zbioru rozpraw z zakresu sztuki renesansu włoskiego;
ani razu bowiem nie posłużył się tym terminem w tekście pracy: ani we wstępie
metodologicznym (s. 3-31), wyjaśniającym stosowaną przez siebie od r. 1930
własną metodę dającą się określić wówczas jako ikonograficzna, ani w treści
sześciu składających się na książkę studiów 61. Fakt, że praca Panofsky’ego
58 Tenże, Psychology and the Riddle ofSlyle w zbiorze własnych prac Arl and lllusion. A Sludy
in the Psychology of Pictorial Representation, 2 wyd., London 1962, s. 7.
59 Tenże, Aby Warburg, s. 320: „Linguistics differs from poetics just as iconology differs
from the aesthetics of the visual arts“.
60 E. Panofsky, Herkules am Scheidewege und andere antike Bildstoffe in der neueren Kunst
(Studien der Bibliothek Warburg XVIII, Leipzig 1930). — Tenże, Zum Problem und Inhalts-
deutung von Werken der bildenden Kunst (Logos XXI, 1932, s. 103—119) oraz tegoż Aufsatze
zu Grundfragen der Kunstwissenschaft, wyd. H. Oberer i E. Verheyen, Berlin 1964, s. 85—97. —
Tenże, Studies in Iconology. Humanistic Themes in the Art of the Renaissance (Mary Flexner
Lectures on the Humanities, 1937), New York 1939. Recenzje tych i innych przytaczanych prac
Panofsky'ego zebrała R. Ileidt, Bibliographie der Rezensionen zu Schriften Erwin Panofskys
(Wallraf-Richartz-Jahrbuch, Westdeutsches Jahrbuch fur Kunstgeschichte XXX, 1968, s. 14-18).
Ta część niniejszego artykułu referowana była 12 XI 1970 na posiedzeniu naukowym Ko-
misji Teorii i Historii Sztuki przy Oddziale Połskiej Akademii Nauk w Krakowie pod tytułem
0 stosunku Erwina Panofsky'ego do terminu ikonologia (Polska Akademia Nauk, Oddział w Kra-
kowie. Sprawozdania z posiedzeń komisji naukowych, XIV/2. Lipiec-grudzień 1970, Kraków
1971, s. 580-582).
61 Natomiast w poszczególnych rozdziałach wielokrotnie cytuje Panofsky Iconologię Ripy.
25