DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Ikonologia czy ikonografia?: termin ikonologia w badaniach nad sztuką Erwina Panofsky'ego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26676#0011
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
CCCII
PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 10
1972
Lech Kalinoicski
IKONOLOGIA CZY IKONOGRAFIA ?
TERMIN IKONOLOGIA W BADANIACH NAD SZTUKĄ ERWINA PANOFSKY’EGO
Dla współczesnego historyka sztuki nazwisko Erwina Panofsky’ego wiąże
się ściśle z pojęciem ikonologii jako metody badania dzieła sztuki. Ponieważ
jednak pojęcie ikonologii było i jest używane w nauce o sztuce w kiłku znacze-
niach, może to powodować i powoduje różnego rodzaju nieporozumienia, dla-
tego mając na myśli metodę stworzoną przez Panofsky’ego bezpieczniej jest
mówić o metodzie Panofsky’ego, a jeśliby określać bliżej jej charakter przy
pomocy samej nazwy, lepiej poprzestać na pojęciu interpretacji ikonograficznej.
Wydaje się to tym bardziej wskazane, że stanowisko Panofsky’ego wobec
terminu ikonologia było pełne zastrzeżeń i powściągliwe, a w pewnym stopniu
nawet negatywne*.
1. Nazwa ikonołogia jest pocbodzenia greckiego i po raz pierwszy została
użyta jeszcze w starożytności w dialogu Platona Faidros 267 C i 169 A, ustami
Sokratesa w brzmieniu eikonologia, na określenie zwrotu retorycznego polega-
jącego na mówieniu, -logia, od ó AÓyoc, przy pomocy obrazów, eikono-, od
7) six(óv, a więc mówieniu w znaczeniu przenośnym: „A Polosa Muzeum figur
retorycznych, te jego np. diplazjologie, gnomologie, ikonologie?“ oraz „A gdyby
tak ów złotousty Adrastos albo Perykles przyszedł i usłyszał o tych ślicznych
sztuczkach, o którycheśmy mówili, o tych brachylogiach i ikonologiach, cośmy
* Pisząc ten artykuł korzystałem z materiałów zebranych w czasie dwukrotnego pobytu
w Instytucie Warburga w Londynie: w r. 1959, dzięki pomocy Prof. Gertrud Bing, i w r. 1965,
na zaproszenie Prof. E. H. Gombricha. Z wdzięcznością wspominam również rozmowy
z „Pan“-em — jak pozwalał się nazywać Erwin Panofsky — prowadzone w r. 1964 i 1965,
gdy dzięki życzliwej inicjatywie Prof. Millarda Meissa byłem członkiem The Institute for
Adyanced Study w Princeton.
5
CCCII
PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 10
1972
Lech Kalinoicski
IKONOLOGIA CZY IKONOGRAFIA ?
TERMIN IKONOLOGIA W BADANIACH NAD SZTUKĄ ERWINA PANOFSKY’EGO
Dla współczesnego historyka sztuki nazwisko Erwina Panofsky’ego wiąże
się ściśle z pojęciem ikonologii jako metody badania dzieła sztuki. Ponieważ
jednak pojęcie ikonologii było i jest używane w nauce o sztuce w kiłku znacze-
niach, może to powodować i powoduje różnego rodzaju nieporozumienia, dla-
tego mając na myśli metodę stworzoną przez Panofsky’ego bezpieczniej jest
mówić o metodzie Panofsky’ego, a jeśliby określać bliżej jej charakter przy
pomocy samej nazwy, lepiej poprzestać na pojęciu interpretacji ikonograficznej.
Wydaje się to tym bardziej wskazane, że stanowisko Panofsky’ego wobec
terminu ikonologia było pełne zastrzeżeń i powściągliwe, a w pewnym stopniu
nawet negatywne*.
1. Nazwa ikonołogia jest pocbodzenia greckiego i po raz pierwszy została
użyta jeszcze w starożytności w dialogu Platona Faidros 267 C i 169 A, ustami
Sokratesa w brzmieniu eikonologia, na określenie zwrotu retorycznego polega-
jącego na mówieniu, -logia, od ó AÓyoc, przy pomocy obrazów, eikono-, od
7) six(óv, a więc mówieniu w znaczeniu przenośnym: „A Polosa Muzeum figur
retorycznych, te jego np. diplazjologie, gnomologie, ikonologie?“ oraz „A gdyby
tak ów złotousty Adrastos albo Perykles przyszedł i usłyszał o tych ślicznych
sztuczkach, o którycheśmy mówili, o tych brachylogiach i ikonologiach, cośmy
* Pisząc ten artykuł korzystałem z materiałów zebranych w czasie dwukrotnego pobytu
w Instytucie Warburga w Londynie: w r. 1959, dzięki pomocy Prof. Gertrud Bing, i w r. 1965,
na zaproszenie Prof. E. H. Gombricha. Z wdzięcznością wspominam również rozmowy
z „Pan“-em — jak pozwalał się nazywać Erwin Panofsky — prowadzone w r. 1964 i 1965,
gdy dzięki życzliwej inicjatywie Prof. Millarda Meissa byłem członkiem The Institute for
Adyanced Study w Princeton.
5