DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Geneza zachodniej części tak zwanej drugiej katedry wawelskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26676#0065
Rys. 12. Essen, kościół Św. Trójcy, rzut poziomy części zachodniej, skala 1 : 500
powstałych katedr jednochórowych 75. Dwuchórowa i kryptowa dyspozycja
katedry wawelskiej pozostaje więc całkowicie w ramach programu katedral-
nego architekrury środkowoeuropejskiej, wyznaczonego przez w. XI.
Drugą wielką i płodną w konsekwencje nowością architektury karolińskiej
był masyw zachodni (Westwerk) 16. Przylegający zawsze do zachodniej części
kościoła, stanowił odrębną od niego strukturę. Wznoszony najczęściej na planie
centralnym, odznaczał się układem dwupoziomowym. Część dolna tworzyła
sklepioną kruchtę do kościoła. Część górna była samodzielnym sanktuarium,
nieraz trzynawowym i z emporami, otwartym od wschodu na kościół i wypo-
sażonym we własny ołtarz. Strona zewnętrzna przedstawiała się jako grupa
trzech wież. Środkowa na planie ośmiohoku, koła lub kwadratu była z reguły
najwyższa i dominowała nad poprzeczną strukturą, podobną w bryle do tran-
septu. Dwie niższe wieżyczki schodowe, również na rzucie okrągłym lub czwo-
robocznym, wtopione w fasadę zachodnią, flankowały niewielki przedsionek.
Od około r. 1000 rozpoczął się, trwający przez cały w. XI i XII, proces łączenia
się dwu wymienionych struktur: masywu zachodniego i chóru 77. Doprowadził
75 Mann, o. c., s. 160-163.
78 Literatura tego zagadnienia jest niezwykle bogata, dlatego podaję tylko pozycje pod-
stawowe, które dotyczą przede wszystkim struktury formalnej Westwerku i jego funkcji. Nie
cytuję też monografii poszczególnych zabytków. A. Fuchs, Die karolingischen Westwerke und
andere Fragen der karolingischen Baukunst, Paderborn 1929. — H. Reinhardt i E. Fels,
Ftudes sur les eglises-porches carolingiennes et leurs survivances dans Vart roman (Bulletin Monu-
mental XCI1, 1933, s. 335 i nn.; XCVI, 1937 s. 425 i nn.). — A. Fuchs, Entstehung und Zweck-
bestimmung der Westwerke (Westfalische Zeitschrift C, 1950, s. 227-291). — G. Bandmann,
Mittelalterliche Architektur als Bedeutungstrager, Berlin 1951, s. 207-219. — E. Gall, Zur Frage
der Westwerke (Jahrbuch des rómisch-germanischen Zentralmuseums, Mainz 1953, s. 245-252).—
H. E. Kubach, Die vorromanische und romanische Baukunst in Mitteleuropa. Literaturbericht
(Zeitschrift fiir Kunstgeschichte XVIII, 1955, s. 171). — Schmidt, o. c. — A. Fuchs, Zum
Problem der Westwerke (Karolingische und Ottonische Kunst, Wiesbaden 1957, s. 109-117). —
L. Grodecki, L'architecture ottonienne, Paris 1958, s. 204-214. — K. Heitz, Recherches sur les
rapports entre architecture et liturgie a l'epoque carolingienne, Paris 1963. Ostatnio całe zagadnienie
omówił raz jeszcze F. Móbius, Westwerkstudien, Jena 1968, tamże pełna literatura przedmiotu.
77 Heitz, o. c., s. 71-72.
55
powstałych katedr jednochórowych 75. Dwuchórowa i kryptowa dyspozycja
katedry wawelskiej pozostaje więc całkowicie w ramach programu katedral-
nego architekrury środkowoeuropejskiej, wyznaczonego przez w. XI.
Drugą wielką i płodną w konsekwencje nowością architektury karolińskiej
był masyw zachodni (Westwerk) 16. Przylegający zawsze do zachodniej części
kościoła, stanowił odrębną od niego strukturę. Wznoszony najczęściej na planie
centralnym, odznaczał się układem dwupoziomowym. Część dolna tworzyła
sklepioną kruchtę do kościoła. Część górna była samodzielnym sanktuarium,
nieraz trzynawowym i z emporami, otwartym od wschodu na kościół i wypo-
sażonym we własny ołtarz. Strona zewnętrzna przedstawiała się jako grupa
trzech wież. Środkowa na planie ośmiohoku, koła lub kwadratu była z reguły
najwyższa i dominowała nad poprzeczną strukturą, podobną w bryle do tran-
septu. Dwie niższe wieżyczki schodowe, również na rzucie okrągłym lub czwo-
robocznym, wtopione w fasadę zachodnią, flankowały niewielki przedsionek.
Od około r. 1000 rozpoczął się, trwający przez cały w. XI i XII, proces łączenia
się dwu wymienionych struktur: masywu zachodniego i chóru 77. Doprowadził
75 Mann, o. c., s. 160-163.
78 Literatura tego zagadnienia jest niezwykle bogata, dlatego podaję tylko pozycje pod-
stawowe, które dotyczą przede wszystkim struktury formalnej Westwerku i jego funkcji. Nie
cytuję też monografii poszczególnych zabytków. A. Fuchs, Die karolingischen Westwerke und
andere Fragen der karolingischen Baukunst, Paderborn 1929. — H. Reinhardt i E. Fels,
Ftudes sur les eglises-porches carolingiennes et leurs survivances dans Vart roman (Bulletin Monu-
mental XCI1, 1933, s. 335 i nn.; XCVI, 1937 s. 425 i nn.). — A. Fuchs, Entstehung und Zweck-
bestimmung der Westwerke (Westfalische Zeitschrift C, 1950, s. 227-291). — G. Bandmann,
Mittelalterliche Architektur als Bedeutungstrager, Berlin 1951, s. 207-219. — E. Gall, Zur Frage
der Westwerke (Jahrbuch des rómisch-germanischen Zentralmuseums, Mainz 1953, s. 245-252).—
H. E. Kubach, Die vorromanische und romanische Baukunst in Mitteleuropa. Literaturbericht
(Zeitschrift fiir Kunstgeschichte XVIII, 1955, s. 171). — Schmidt, o. c. — A. Fuchs, Zum
Problem der Westwerke (Karolingische und Ottonische Kunst, Wiesbaden 1957, s. 109-117). —
L. Grodecki, L'architecture ottonienne, Paris 1958, s. 204-214. — K. Heitz, Recherches sur les
rapports entre architecture et liturgie a l'epoque carolingienne, Paris 1963. Ostatnio całe zagadnienie
omówił raz jeszcze F. Móbius, Westwerkstudien, Jena 1968, tamże pełna literatura przedmiotu.
77 Heitz, o. c., s. 71-72.
55