DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Geneza zachodniej części tak zwanej drugiej katedry wawelskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26676#0068
boczne przedsionki 81. Jeżeli prawdziwym by był wariant ostatni, to wschodnia
część katedry mogła być wzorem dla chóru zachodniego katedry w Trewirze.
Z inicjatywy arcybiskupa Poppona (1014-1047) podjęta została w Trewirze
przebudowa jcdnej z dwu bazylik antycznych na budynek katedralny 82. Budowa
kontynuowana była za następców Poppona: Ewrarda (1047-1066) i Udona
(1066-1078). Główny zrąb prac rozciągał się na lata 1040-1070. Do budowli
antycznej na rzucie kwadratu dobudowano w tym czasie dwa przęsła zachodnie,
z których drugie stanowi prawdziwy masyw zachodni związany z chórem (rys.
14). Masyw ten jest, jak w Moguncji, pięcioosiowy. I tu część środkową tworzy
chór na rzucie prostokąta leżącego, zamknięty wydatną apsydą. Dopiero
w w. XII pod chórem tym umieszczono kryptę. Prostokąt chóru flankują z dwu
stron dwa kwadratowe przęsła, będące przedłużeniem naw bocznych korpusu
katedry. W ich ścianie zachodniej, w płytkich niszach zamkniętych łukiem
półkolistym umieszczono wejścia. Te dwa przęsła boczne otwierają się do chóru
w kondygnacji dolnej łukiem arkadowym, a w górnej czterodzielnym prześwi-
tem, powtarzając w ten sposób rytmy otworów międzynawowych. W narożniki
zewnętrzno — południowo-zachodni i północno-zachodni — pomieszczeń bocz-
nych chóru zostały częściowo wtopione okrągłe wieżyczki schodowe, wyznacza-
jące najbardziej zewnętrzne osie masywu. Bryła zachodniej części katedry
w Trewirze jest niezwykle bogata i zróżnicowana (ryc. 22). Każda z pięciu osi
otrzymała swój wybitny akcent wertykalny. Najniższa, ale najbardziej wydatna
jest apsyda, zwieńczona trójkątnym szczytem kończącym dwuspadowy dach
nawy głównej i chóru. Nad partiami bocznymi z wejściami dominują potężne
wieże czworoboczne, a z narożników wyłaniają się krągłe sylwety wieżyczek
schodowych. Mimo czterech wież akcentujących zachodnią część katedry
w Trewirze ta partia budowli zarówno w układzie przestrzennym, jak i w bryle
nie stanowi odrębnej od korpusu bazylikowego całości. Wc wnętrzu chór za-
chodni z apsydą i pomieszczenia boczne są naturalną kontynuacją naw. Od-
biciem zewnętrznym tej jednolitości są ciągłe dachy tychże naw, ucięte jedynie
po bokach wieżami nasadzonymi na ostatnie przęsła zachodnich naw bocznych.
Pomijając na razie zagadnienia związane z układem brył, trzeba stwierdzić,
że dyspozycja wschodniej części katedry w Moguncji i zachodniej części ka-
tedry w Trewirze są jtiż niedalekie rozwiązaniu wawelskiemu. To ostatnie
otrzymało jednak bogatszy układ przestrzenny, bliższy tych realizacji, które
zainaugurowała druga katedra mogtincka.
W r. 1081 spłonęła ottońska katedra w Moguncji. Cesarz Henryk IV przy-
stąpił niezwłocznie do jej odbudowy, ale w chwili jego śmierci w r. 1106 koniec
prac był jeszcze daleki 83. Chór wschodni był już jednak wtedy niewątpliwie
81 Lehmann, o. c., s. 111-113 i fig. 273. — H. Jantzen, Ottonische Kunst, Miinchen 1947,
s. 49-50. — Grodecki, o. c., s. 27-28, 291, 304, n. 197.
82 N. Irsch, Der Dom zu Trier (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz, XIII, 1. Abteilung,
Diisseldorf 1931). — Lehmann, o. c., s. 125—126. — Jantzen, o. c., s. 50-51. — Grodecki,
o. c., s. 129-130.
83 Na temat romańskiej katedry w Moguncji por. F. Schneider, Der Dom zu Mainz. Ge-
58
część katedry mogła być wzorem dla chóru zachodniego katedry w Trewirze.
Z inicjatywy arcybiskupa Poppona (1014-1047) podjęta została w Trewirze
przebudowa jcdnej z dwu bazylik antycznych na budynek katedralny 82. Budowa
kontynuowana była za następców Poppona: Ewrarda (1047-1066) i Udona
(1066-1078). Główny zrąb prac rozciągał się na lata 1040-1070. Do budowli
antycznej na rzucie kwadratu dobudowano w tym czasie dwa przęsła zachodnie,
z których drugie stanowi prawdziwy masyw zachodni związany z chórem (rys.
14). Masyw ten jest, jak w Moguncji, pięcioosiowy. I tu część środkową tworzy
chór na rzucie prostokąta leżącego, zamknięty wydatną apsydą. Dopiero
w w. XII pod chórem tym umieszczono kryptę. Prostokąt chóru flankują z dwu
stron dwa kwadratowe przęsła, będące przedłużeniem naw bocznych korpusu
katedry. W ich ścianie zachodniej, w płytkich niszach zamkniętych łukiem
półkolistym umieszczono wejścia. Te dwa przęsła boczne otwierają się do chóru
w kondygnacji dolnej łukiem arkadowym, a w górnej czterodzielnym prześwi-
tem, powtarzając w ten sposób rytmy otworów międzynawowych. W narożniki
zewnętrzno — południowo-zachodni i północno-zachodni — pomieszczeń bocz-
nych chóru zostały częściowo wtopione okrągłe wieżyczki schodowe, wyznacza-
jące najbardziej zewnętrzne osie masywu. Bryła zachodniej części katedry
w Trewirze jest niezwykle bogata i zróżnicowana (ryc. 22). Każda z pięciu osi
otrzymała swój wybitny akcent wertykalny. Najniższa, ale najbardziej wydatna
jest apsyda, zwieńczona trójkątnym szczytem kończącym dwuspadowy dach
nawy głównej i chóru. Nad partiami bocznymi z wejściami dominują potężne
wieże czworoboczne, a z narożników wyłaniają się krągłe sylwety wieżyczek
schodowych. Mimo czterech wież akcentujących zachodnią część katedry
w Trewirze ta partia budowli zarówno w układzie przestrzennym, jak i w bryle
nie stanowi odrębnej od korpusu bazylikowego całości. Wc wnętrzu chór za-
chodni z apsydą i pomieszczenia boczne są naturalną kontynuacją naw. Od-
biciem zewnętrznym tej jednolitości są ciągłe dachy tychże naw, ucięte jedynie
po bokach wieżami nasadzonymi na ostatnie przęsła zachodnich naw bocznych.
Pomijając na razie zagadnienia związane z układem brył, trzeba stwierdzić,
że dyspozycja wschodniej części katedry w Moguncji i zachodniej części ka-
tedry w Trewirze są jtiż niedalekie rozwiązaniu wawelskiemu. To ostatnie
otrzymało jednak bogatszy układ przestrzenny, bliższy tych realizacji, które
zainaugurowała druga katedra mogtincka.
W r. 1081 spłonęła ottońska katedra w Moguncji. Cesarz Henryk IV przy-
stąpił niezwłocznie do jej odbudowy, ale w chwili jego śmierci w r. 1106 koniec
prac był jeszcze daleki 83. Chór wschodni był już jednak wtedy niewątpliwie
81 Lehmann, o. c., s. 111-113 i fig. 273. — H. Jantzen, Ottonische Kunst, Miinchen 1947,
s. 49-50. — Grodecki, o. c., s. 27-28, 291, 304, n. 197.
82 N. Irsch, Der Dom zu Trier (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz, XIII, 1. Abteilung,
Diisseldorf 1931). — Lehmann, o. c., s. 125—126. — Jantzen, o. c., s. 50-51. — Grodecki,
o. c., s. 129-130.
83 Na temat romańskiej katedry w Moguncji por. F. Schneider, Der Dom zu Mainz. Ge-
58