DOI Artikel:
Samek, Jan: Nieznana późnogotycka puszka na hostię e kościoła Mariackim w Krakowie: (do zagadnienia rytów w złotnictwie krakowskim)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26676#0108
której tematem jest Maria z Dzieciątkiem siedząca na ławce z murawy (M«-
donna auf der Rasenbank, B 30; ryc. I) 15. Ten niewielki miedzioryt, pochodzący
z dojrzałego okresu artysty (około r. 1480), znany jest mniej więcej z dwudziestu
pięciu egzemplarzy. Należy tu zaznaczyć, że rycinę Schongauera naśladowano już
w rytym przedstawieniu Marii zdobiącym relikwiarz z około r. 1500 w katedrze
w Erfurcie (ryc. 4) 16. Jak wynika z informacji udzielonej przez Marca Rosenberga
Lehrsowi, miedzioryt ten posłużył też za wzór przy grawerunku przedstawiają-
cym Matkę Boską z Dzieciątkiem na rewersie salzburskiej roboty relikwiarza
z r. 1514 w Ósterreichisches Museum fiir angewandte Kunst w Wiedniu (ryc. 5) 17.
Wracając do puszki z kościoła Mariackiego, warto porównać jej dekorację
z pierwowzorem, zestawienie takie bowiem nasuwa ważkie spostrzeżenia. Jeżeli
chodzi o rozmiary (miedzioryt ma szer. 84 mm, wys. 122 mm), złotnik rzecz
pomniejszył, niewiele jednak odbiegając od szerokości ryciny, niemal powta-
rzając wielkość ławki zaczerpniętej z oryginału. Poważniejsze zmiany narzucił
kolisty kształt dekorowanego pola. Głównie z tych względów opuszczony został
pleciony, wiklinowy płot ogrodu, zrezygnowano też z rozległego, widocznego
w tle krajobrazu ze skałami i zatolcą inorską na dalszym planie. W ten sposób
zagubiona została konstrukcja ławki z murawy, siedzisko bowiem straciło
swoje oparcie. Z miedziorytu przejęto pozę Marii i Dzieciątka wraz ze wszystkimi
szczegółami, jak ruch rąk, układ fałdów, nawet, choć z mniejszą konsekwencją,
sposób szrafowania, na który już zwrócono uwagę przy anabzie formalnej.
Poza wcześniej wymienionymi, zanotować można jeszcze inne różnice. W mie-
dziorycie Schongauera głowę Marii otacza nimb, w grawerunku zdobi wysoka,
dekoracyjna korona. Porównując oba dzieła zaobserwować można ponadto,
że wykonawca rytu na puszcze z własnej inwencji uzupełnił przedstawienie
w szczegółach, np. dokładniej zarysował dłonie, odchodząc od zaznaczającego
się w pierwowzorze sumarycznego potraktowania. Dla dalszych rozważań
ważniejsze jest może odmienne przedstawienie Marii. Wiotka, idealizowana
jeszcze postać matki Chrystusa z Schongauerowskiej ryciny, w interpretacji
15 Por. A. Bartsch, Le peinture graveur VI, Vienne 1808, s. 133, pozycja 30; wyd. Wiirz-
burg 1920, s. 73; G. Duplessis, Oeuvre de Martin Scliongauer, Paris 1881, s. 13, nr 31; M. Lehrs,
Geschichte und kritischer Katalog dcs deutschen, niederldndischen und franzosischen Kupferslichs
des XV Jahrhunderts, V, Wien 1925, s. 185-186; J. Rosenberg, Martin Schongauer Hand-
zeichnungen, Mtinchen 1923, s. 27, tabl. 25 (rozmiary reprodukcji zgodne z oryginałem); J. B au m,
Martin Schongauer, Wien 1948, s. 41, 72, il. 19. Za pomoc w odnalezieniu wzoru składam po-
dziękowanie drowi Andrzejowi Olszewskiemu.
16 Por. J. M. Fritz, Gestochene Bilder, Granierungen auf deutschen Goldschmiedearoeiten der
Spatgotik (Beihefte der Bonner Jahrbiicher XX, Koln 1966, s. 252, fig. 213, pozycja 182 na
s. 470); Kunsthandwerk der Diirerzeit und der deutschen Renaissance. Ausstel ung anldss ich des
500. Geburtstages von A brecht Diirer. Kunstgewerbemuseum Berlin, Schloss Kopenick, Berlin
1971, pozycja 35, il. 35. — Opracowanie Fritza jest jedynym szerszym omówieniem grawe-
runków w śr- dkowej Europie — niestety zabytki spoza terenu Nieiniec uwzględniono w nim
w niewielkim zakresie (materiały z terenu Polski — dostarczyli profesor Adam Bochnak oraz
dr Jan Samek).
17 Lehrs, Geschichte und kritischer Kalalog..., V, s. 186, przypis 2; Fritz, o. c., s. 234, fig.
200 na s. 235, pozycja 770 na s. 553.
76
donna auf der Rasenbank, B 30; ryc. I) 15. Ten niewielki miedzioryt, pochodzący
z dojrzałego okresu artysty (około r. 1480), znany jest mniej więcej z dwudziestu
pięciu egzemplarzy. Należy tu zaznaczyć, że rycinę Schongauera naśladowano już
w rytym przedstawieniu Marii zdobiącym relikwiarz z około r. 1500 w katedrze
w Erfurcie (ryc. 4) 16. Jak wynika z informacji udzielonej przez Marca Rosenberga
Lehrsowi, miedzioryt ten posłużył też za wzór przy grawerunku przedstawiają-
cym Matkę Boską z Dzieciątkiem na rewersie salzburskiej roboty relikwiarza
z r. 1514 w Ósterreichisches Museum fiir angewandte Kunst w Wiedniu (ryc. 5) 17.
Wracając do puszki z kościoła Mariackiego, warto porównać jej dekorację
z pierwowzorem, zestawienie takie bowiem nasuwa ważkie spostrzeżenia. Jeżeli
chodzi o rozmiary (miedzioryt ma szer. 84 mm, wys. 122 mm), złotnik rzecz
pomniejszył, niewiele jednak odbiegając od szerokości ryciny, niemal powta-
rzając wielkość ławki zaczerpniętej z oryginału. Poważniejsze zmiany narzucił
kolisty kształt dekorowanego pola. Głównie z tych względów opuszczony został
pleciony, wiklinowy płot ogrodu, zrezygnowano też z rozległego, widocznego
w tle krajobrazu ze skałami i zatolcą inorską na dalszym planie. W ten sposób
zagubiona została konstrukcja ławki z murawy, siedzisko bowiem straciło
swoje oparcie. Z miedziorytu przejęto pozę Marii i Dzieciątka wraz ze wszystkimi
szczegółami, jak ruch rąk, układ fałdów, nawet, choć z mniejszą konsekwencją,
sposób szrafowania, na który już zwrócono uwagę przy anabzie formalnej.
Poza wcześniej wymienionymi, zanotować można jeszcze inne różnice. W mie-
dziorycie Schongauera głowę Marii otacza nimb, w grawerunku zdobi wysoka,
dekoracyjna korona. Porównując oba dzieła zaobserwować można ponadto,
że wykonawca rytu na puszcze z własnej inwencji uzupełnił przedstawienie
w szczegółach, np. dokładniej zarysował dłonie, odchodząc od zaznaczającego
się w pierwowzorze sumarycznego potraktowania. Dla dalszych rozważań
ważniejsze jest może odmienne przedstawienie Marii. Wiotka, idealizowana
jeszcze postać matki Chrystusa z Schongauerowskiej ryciny, w interpretacji
15 Por. A. Bartsch, Le peinture graveur VI, Vienne 1808, s. 133, pozycja 30; wyd. Wiirz-
burg 1920, s. 73; G. Duplessis, Oeuvre de Martin Scliongauer, Paris 1881, s. 13, nr 31; M. Lehrs,
Geschichte und kritischer Katalog dcs deutschen, niederldndischen und franzosischen Kupferslichs
des XV Jahrhunderts, V, Wien 1925, s. 185-186; J. Rosenberg, Martin Schongauer Hand-
zeichnungen, Mtinchen 1923, s. 27, tabl. 25 (rozmiary reprodukcji zgodne z oryginałem); J. B au m,
Martin Schongauer, Wien 1948, s. 41, 72, il. 19. Za pomoc w odnalezieniu wzoru składam po-
dziękowanie drowi Andrzejowi Olszewskiemu.
16 Por. J. M. Fritz, Gestochene Bilder, Granierungen auf deutschen Goldschmiedearoeiten der
Spatgotik (Beihefte der Bonner Jahrbiicher XX, Koln 1966, s. 252, fig. 213, pozycja 182 na
s. 470); Kunsthandwerk der Diirerzeit und der deutschen Renaissance. Ausstel ung anldss ich des
500. Geburtstages von A brecht Diirer. Kunstgewerbemuseum Berlin, Schloss Kopenick, Berlin
1971, pozycja 35, il. 35. — Opracowanie Fritza jest jedynym szerszym omówieniem grawe-
runków w śr- dkowej Europie — niestety zabytki spoza terenu Nieiniec uwzględniono w nim
w niewielkim zakresie (materiały z terenu Polski — dostarczyli profesor Adam Bochnak oraz
dr Jan Samek).
17 Lehrs, Geschichte und kritischer Kalalog..., V, s. 186, przypis 2; Fritz, o. c., s. 234, fig.
200 na s. 235, pozycja 770 na s. 553.
76