Uniwersytet Jagielloński w Krakowie [Hrsg.]: Prace z Historii Sztuki (10.1972)

W naszym wypadku o walorach przedmiotu stanowi przede wszystkim jego
dekoracja. Występuje ona wprawdzie tyłko na jednym miejscu, mianowicie na
pokrywie puszeczki, za to w całości je wypełnia (ryc. 3). Wyobrażono tu Marię
z Dzieciątkiem Jezus siedzącą frontalnie na ławie z darni. Lico siedziska stanowi
gruba deska umocowana dwoma wbitymi w ziemię kołkami. Głowę Matki
Chrystusa (lekko nachyłoną w prawo) 14 zdobi duża, dekoracyjnie potraktowana
korona. Jej przeplatające się ze sobą sterczyny przypominają w kształcie be-
raldyczne lilie. Twarz Matki Boskiej, o dość wysokim czole i lekko zaznaczo-
nym podbródku, okalają długie, opadające na ramiona, rozplecione włosy.
W rysach twarzy, grawerowanej trafną, zdecydowaną kreską, wybijają się wy-
raźnie zaznaczone oczy i silnie podniesione brwi oraz dość szeroki nos i małe
usta. Strój Marii stanowi suknia i długi, taśmą spięty pod szyją płaszcz, który,
opadając ku dołowi, układa się na ławie i ziemi w.liczne, ostre załamania. Tworzą
one trudny do prześłedzenia, bogaty układ dekoracyjny, tylko do pewnego
stopnia uzasadniony pozą Dzieciątka. Jezus igra na kolanach matki, która pod-
trzymuje go poprzez pieluszkę lewą ręką, prawą zaś podaje mu jabłko, śledząc
równocześnie skierowanym w dół wzrokiem ruchy dziecka. Całość przedstawienia,
mimo ruchliwego układu fałdów, cechuje spokój, smutek i pewna intymność.

Przechodząc do szczegółowszej analizy stwierdzić należy umiejętne oddanie
przez artystę trójwymiarowości postaci, wyraźnie widoczne w przedstawieniu
Dzieciątka. Również ruch oraz grę rąk obu osób oddano w sposób poprawny
i przekonujący. Śledząc rylec artysty konstatujemy, że zastosował on rozmaite
środki wyrazu. Kreska posiada różną grubość, raz jest delikatna, gdzie indziej
(przy konturach) silniej pogłębiona. Szrafowanie nawiązuje do głównych linii,
ale jest także pionowe lub poziome czy skośne; występuje też cieniowanie krzy-
żującą się w różny sposób kreską. W rezultacie, choć wykonawcy brak było
rutyny, a co za tym idzie, pewności w rysunku i dosadności konturu, dał dzieło
nacechowane śmiałością i swobodą, przede wszystkim zaś pełne wyrazu. Rzecz
charakterystyczna — powiększenie tego rytu nie odbiera mu walorów, prze-
ciwnie, wydobywa szczegóły. Różnorodność środków artystycznych i ich cha-
rakter sprawiają, że odnosimy wrażenie podobne jak przy oglądaniu średnio-
wiecznego malarstwa.

Pozostaje określić czas powstania obiektu. Brak większego związku pomiędzy
udrapowaniem szat a ciałem postaci oraz samo ukształtowanie fałdów wskazują
na późny gotyk. Poprawne pod względem anatomicznym oddanie postaci łudz-
kiej i jej proporcje, ze szczegółów zaś typ twarzy Marii, pozwalają na datowanie
rytu na pierwsze dwudziestolecie w. XVI.

Przed ostatecznym ustaleniem czasu powstania należy jednak wskazać
wzór, jakim posłużył się autor grawerunku. Oparto się w nim na rycinie wybit-
nego malarza i miedziorytnika Marcina Schongauera (ur. 1435-40, zm. 1491),

poznańskiej przez dziekana Andrzeja Przecławskiego; por. J. Nowacki, Kościół katedralny
w Poznaniu (Dzieje diecezji poznańskiej I, Poznań 1959, s. 519).

14 Autor w opisie posługuje się heraldycznym określeniem stron.

75