DOI Artikel:
Ostrowski, Jan K.: Fałszywe wizerunki Antoniego Malczewskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26679#0071
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
DCII
PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 16
1981
Jan
FAŁSZYWE WIZERUNKI ANTONIEGO MALCZEWSKIEGO
Nie znamy autentycznych wizerunków Antoniego Malczewskiego. Jest to
wypadek rzadki, jeżeli chodzi o osobę żyjącą w 1. ćwierci w. XIX, jakkolwiek
wielka sława poety przyszła dopiero po śmierci. Epoka, która wynalazła
właśnie łatwą i tanią technikę graficzną litografii, epoka, w której powszechna
była dyletancka umiejętność rysunku i malarstwa, pozostawiła po sobie
tysiące zabytków ikonograficznych, których bogactwo i różnorodność zaska-
kuje współczesnego badacza, przywykłego dopiero w fotografii widzieć masowy
sposób utrwalania wydarzeń i rysów ludzkich.
Po Malczewskim nie pozostało nic, tak jak zachowało się niezwykle mało
autentycznych dokumentów dotyczących jego krótkiego i burzliwego życia *,
pomimo rozpaczliwych wysiłków jego zwolenników, starających się wydobyć
z zapomnienia związane z poetą fakty i zabytki, oraz prawdziwej lawiny
wspomnień, przyczynków i studiów, jakie poświęcono jemu i jego dziełu.
Dziś, po stu pięćdziesięciu przeszło latach od śmierci Malczewskiego
trudno spodziewać się nowych odkryć w tej dziedzinie s. Trzeba pogodzić się
z zagubieniem na zawsze rysów poety, o „twarzy śniadej, bez rumieńca [...]
* Obliczono np. w zabawny nieco, ale wiele mówiący sposób, że na jeden rok dojrzałego życia
Malczewskiego przypada zaledwie 0,5 zachowanego listu (dla porównania — Krasiński 87, Mickie-
wicz 29, Słowacki 11), por. J. Maciejewski, zlM/on? M#/czew.s%7, oM/or „Moru", w: H. Gacowa,
„Mona" i zt/zlo/?7 Mo/cze twA/. źróaYowć*, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk
1974, s. 9.
2 W zbiorach W. Gomulickiego miał się znajdować akwarelowy portrecik Malczewskiego
z synem, który jednak nigdy nie był reprodukowany i którego wiązanie z poetą należy uznać za jedną
jeszcze pomyłkę. Jest to jedyny poza omówionymi w niniejszym artykule portret uchodzący za
podobiznę Malczewskiego, o którym ukazały się wzmianki, zob. W. Gomulicki, Pa^a&wAra,
„Kraj" 1906, nr 21; tenże, O oborze „Mani". (W #0-7% mczwc? „Świat" 1906, nr 19,
cyt. wg Gacowej, a.c., s. 357—358.
43
DCII
PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 16
1981
Jan
FAŁSZYWE WIZERUNKI ANTONIEGO MALCZEWSKIEGO
Nie znamy autentycznych wizerunków Antoniego Malczewskiego. Jest to
wypadek rzadki, jeżeli chodzi o osobę żyjącą w 1. ćwierci w. XIX, jakkolwiek
wielka sława poety przyszła dopiero po śmierci. Epoka, która wynalazła
właśnie łatwą i tanią technikę graficzną litografii, epoka, w której powszechna
była dyletancka umiejętność rysunku i malarstwa, pozostawiła po sobie
tysiące zabytków ikonograficznych, których bogactwo i różnorodność zaska-
kuje współczesnego badacza, przywykłego dopiero w fotografii widzieć masowy
sposób utrwalania wydarzeń i rysów ludzkich.
Po Malczewskim nie pozostało nic, tak jak zachowało się niezwykle mało
autentycznych dokumentów dotyczących jego krótkiego i burzliwego życia *,
pomimo rozpaczliwych wysiłków jego zwolenników, starających się wydobyć
z zapomnienia związane z poetą fakty i zabytki, oraz prawdziwej lawiny
wspomnień, przyczynków i studiów, jakie poświęcono jemu i jego dziełu.
Dziś, po stu pięćdziesięciu przeszło latach od śmierci Malczewskiego
trudno spodziewać się nowych odkryć w tej dziedzinie s. Trzeba pogodzić się
z zagubieniem na zawsze rysów poety, o „twarzy śniadej, bez rumieńca [...]
* Obliczono np. w zabawny nieco, ale wiele mówiący sposób, że na jeden rok dojrzałego życia
Malczewskiego przypada zaledwie 0,5 zachowanego listu (dla porównania — Krasiński 87, Mickie-
wicz 29, Słowacki 11), por. J. Maciejewski, zlM/on? M#/czew.s%7, oM/or „Moru", w: H. Gacowa,
„Mona" i zt/zlo/?7 Mo/cze twA/. źróaYowć*, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk
1974, s. 9.
2 W zbiorach W. Gomulickiego miał się znajdować akwarelowy portrecik Malczewskiego
z synem, który jednak nigdy nie był reprodukowany i którego wiązanie z poetą należy uznać za jedną
jeszcze pomyłkę. Jest to jedyny poza omówionymi w niniejszym artykule portret uchodzący za
podobiznę Malczewskiego, o którym ukazały się wzmianki, zob. W. Gomulicki, Pa^a&wAra,
„Kraj" 1906, nr 21; tenże, O oborze „Mani". (W #0-7% mczwc? „Świat" 1906, nr 19,
cyt. wg Gacowej, a.c., s. 357—358.
43